سرویس جهان مشرق - صبح روز جمعه ۱۳ دی ماه جاری، خبری در رسانه ها منتشر شد که به دلیل عمق فاجعه باور آن برای بسیاری سخت و مشکل بود. خبر از ترور سپهبد سردار «قاسم سلیمانی»، فرمانده سپاه «قدس» و شماری از همرزمانش از جمله «ابو مهدی المهندس»، نایب رئیس بسیج مردمی عراق موسوم به «الحشد الشعبی» به دستور «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا حکایت داشت.

انتشار این خبر بازتاب ها و انعکاس های بسیاری در سطوح و حوزه های مختلف داخلی، منطقه ای و بین المللی داشت و یکی از این ابعاد وحشت از پاسخ ایران به این اقدام آمریکایی ها بود.

ساعاتی پس از اعلام این خبر، سیل تحلیل ها و تفسیرها از سوی تحلیل گران سرتاسر جهان ارائه شد که هریک تلاش داشته و دارند، پیامدهای این اقدام نابخردانه آمریکایی ها را تحلیل و بررسی کنند و به موازات آن محتمل ترین سناریوهای پاسخگویی ایران را ارائه دهند.

بامداد امروز انتظارها به سر آمد و نیروی هوافضای سپاه طی یک عملیات موشکی بر علیه دو پایگاه آمریکایی در عراق با استفاده از موشک‌های فاتح و قیام انتقام خون شهید سلیمانی و همرزمانش را گرفت.

اما همانطور که مقامات جمهوری اسلامی اعلام کردند، این حمله با وجود خسارات و صدمات زیادی که به پایگاه آمریکایی زد، انتقام سخت نیست؛ و انتقام خون شهداء تنها با خروج آمریکا از منطقه میسر خواهد شد و عملیات‌های بیشتری از سوی محور مقاومت شکل خواهد گرفت.

بیشتر بخوانید:

دیشب یک «سیلی» به آمریکا زده شد؛ «انتقام» بحث دیگری است

آنچه در ذیل می آید، نگاهی به بازرترین تحلیل های روزهای اخیر و نتیجه گیری نهایی از آنهاست که همه تحلیل گران درباره آن متفق القول هستند و نقطه مشترک همه این تحلیل ها از هر طیف و جریان و دیدگاهی است.

الصمادی: بستن باب هرگونه میانجیگری

«فاطمه الصمادی»، پژوهشگر مرکز مطالعات الجزیره، بر این باور است، پس از اعلام خبر ترور سردار «قاسم سلیمانی»، فرمانده سپاه «قدس» به دستور «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور آمریکا، در فرودگاه بین المللی بغداد، تهران عمدا تصمیم خود را برای پاسخگویی به این اقدام واشنگتن اعلام کرد. تا به این ترتیب، راه را بر هرگونه وساطت و میانجیگری بین المللی به بهانه حفظ صلح و ثبات منطقه ای ببندد.

دلیل این مدعا، فرمایشات صریح رهبر انقلاب، آیت الله خامنه ای و همچنین اظهارات شماری از فرماندهان سپاه پاسداران و در پی آن مقامات مسئول ایرانی بود که خیلی زود در بازگشت بی نتیجه و دست خالی هیئت عمانی از تهران نمود پیدا کرد. عمانی ها یک روز پس از ترور سردار سلیمانی برای دیدار با مقامات ایرانی به تهران سفر کرده بودند. اما وقتی با این پاسخ مقامات ایرانی مواجه شدند که هیچ گونه وساطتی را نخواهند پذیرفت، به عمان بازگشتند.

الصمادی با بیان اینکه در این تردید وجود ندارد که تهران صد در صد پاسخ آمریکا را خواهد داد، خاطر نشان کرد که این پاسخ هم به طور مستقیم از جانب ایران و هم از جانب هم پیمانان منطقه ای آن خواهد بود.

وی در ادامه به این نکته اشاره کرد که تهران دارای بانک اهداف آمریکایی بزرگی است که با استفاده از آن می تواند، آمریکا را مورد هدف قرار دهد و انتقام ترور سردار سلیمانی را بگیرد.

الصمادی درباره گزینه های روی میز تهران جهت پاسخ به آمریکا گفت که به نظر می رسد، عراق اولین گزینه باشد. به این جهت که عملیات ترور در آنجا صورت گرفت و ایران نیز نفوذ بسیاری در عراق دارد.  

به اعتقاد این پژوهشگر، افغانستان به جهت حضور هزاران نظامی آمریکایی در آن می تواند، دومین گزینه مطرح باشد. به ویژه آنکه در سال های اخیر روابط تهران و «طالبان» شاهد تحولات بزرگی بوده است.

وی در این باره به گفتگوی تلفنی «مایک پمپئو»، وزیر خارجه آمریکا پس از ترور سردار سلیمانی، با مسئولان سعودی و اماراتی و تشکر از ریاض و ابو ظبی اشاره کرد که می تواند، به نوعی بیانگر دست داشتن این دو کشور در این ترور باشد، در غیر این صورت واقعا چه نیازی به تماس و تشکر مایک پمپئو از آنها وجود داشت.

در این تردید وجود ندارد، اگر دست داشتن عربستان و امارات در ترور سردار قاسم سلیمانی برای تهران ثابت شود، این اقدام، برای اماراتی ها و سعودی ها عواقب وخیم و بسیار زیانباری به همراه خواهد داشت و این دو کشور را به میدان های اصلی انتقام گیری ایران تبدیل خواهد کرد.

در این خصوص، یک حساب توئیتری که به افشای اخبار خاندان سعودی مشهور است، روز گذشته در صفحه خود از نگرانی و وحشت «محمد بن سلمان»، ولی عهد سعودی پس از ترور سردار سلیمانی پرده برداشت.

العهد الجدید با ۴۲۰ هزار دنبال کننده در توئیت خود نوشت که بن سلمان از این جهت که متحد ترامپ است، به شدت نگران است، مبادا شخصا هدف انتقامجویی ایرانی ها قرار گیرد.

عز الدین: پاسخ شفاف و در خور ایران

اما «قاسم عز الدین»، تحلیلگر مسائل سیاسی منطقه، بر این باور است که ایران خود به شخصه و در اقدامی کاملا شفاف، هدف یا اهداف کاملا مشخص و آمریکایی را هدف خواهد گرفت.

به گفته عز الدین، تعامل ایران با آمریکا بسیار جسورانه و از موضع قدرت است و اقتضای چنین تعاملی واکنش صریح و شفاف است. اگر این اصل مد نظر قرار گیرد، باید گفت که پاسخ ایران می تواند، اهداف آمریکا در هر نقطه از منطقه از افغانستان تا آن سوی خلیج فارس باشد.

عز الدین این پاسخ ایران را سطح اول واکنش ایران می داند که اگر با پاسخ آمریکایی ها و تشدید اوضاع منطقه ای همراه شود، سطح دوم پاسخ ایران، یعنی هماهنگی و همکاری با اعضای محور مقاومت و مشارکت گسترده تر در پاسخ به اقدامات آمریکا را به دنبال خواهد شد و بالطبع در صورت ادامه تجاوزات آمریکایی ها درب جنگ و رویارویی مستقیم به روی منطقه باز خواهد شد که در این صورت پای دو قدرت روسیه و چین را هم به تنش های منطقه باز خواهد کرد.

به گفته عز الدین، انتقام ایران از کشته شدن سردارش هرچه باشد و در هر نقطه که باشد و در هر مقطع زمانی که باشد، انتقامی در خور و شایسته شکوه و عظمت ایران و در شان نمادها و سمبل های ملی و فرا ملی اشان باشد که به قهرمانی ها و از خود گذشتگی های آنها افتخار می کند. در این شرایط ایرانی ها در گرفتن انتقام خود، بی شک به انتقامی فکر خواهند کرد که موقعیت و جایگاه کشورشان و اعضای محور مقاومت در برابر آمریکا و اسرائیل را مستحکم تر کند و شاید در چند مرحله صورت گیرد.

با توجه به آنچه گفته شد، عز الدین تاکید می کند، ایران انتقامی را پیش خواهد گرفت که نتیجه آن شکست اهداف مورد نظر آمریکا از ترور سردار سلیمانی است و مهمترین آن، در تقویت نفوذ آمریکایی ها در منطقه و ایجاد شکاف بین ملل آن است.

عبد الساتر: هیچ نقطه ای در منطقه از پاسخ ایران در امان نیست 

«فیصل عبد الساتر»، نویسنده و تحلیلگر سیاسی لبنانی می گوید که ایران از مساحت جغرافیایی گسترده ای که در منطقه در اختیار دارد و عراق، سوریه، لبنان و یمن را شامل می شود، استفاده خواهد کرد و این جدای از همپیمانان و متحدینی است که در سرتاسر منطقه از آنها بهره می برد و پاسخ به آمریکا را با یک هماهنگی ساده با آنها آسان می کند.

به اعتقاد عبد الساتر از آنجا که همپیمانان و متحدین ایران در همه نقاط پراکنده شده و بی شمارند، لذا پاسخ ایران در هر نقطه می تواند باشد و حتی افغانستان و پاکستان را نیز در برگیرد، موضوعی که امکان تعیین مکان پاسخ ایرانی ها را بسیار سخت می کند.

* گوایتز: پاسخ فرا منطقه ای ایران

از جهتی، «ریچارد گوایتز»، کارشناس امور امنیتی و راهبردهای نظامی آمریکایی، رویارویی مستقیم بین تهران و واشنگتن را بعید می داند. چون بر این باور است که ایرانی ها در رویارویی با آمریکا از تجارب چین و روسیه و کره شمالی استفاده می کنند.

براین اساس، گوایتز راهبرد ایران را بر دوری از رویارویی مستقیم نظامی و در مقابل اقدامات نظامی و امنیتی پراکنده و در فواصل زمانی، برای در تنگنا و فشار قرار دادن آمریکا و به تصویر کشیدن آن در موضع ضعف و ناتوان از پاسخگویی می داند.

به گفته این کارشناس آمریکایی، اگرچه ایرانی ها دست به اقدامی نخواهند زد که به بهانه ای برای کاخ سفید جهت ورود به عملیات گسترده نظامی تبدیل شود و یا دست به اقدامی نخواهند زد که تلفات انسانی به همراه داشته باشد، اما این به معنای محدود و ضعیف عمل کردن تهران نیست، بلکه باید انتظار داشت، پاسخ ایران پا را از منطقه خاورمیانه هم فراتر بگذارد، اما به سطح رویارویی مستقیم نخواهد رسید، چون به خوبی از تبعات ورود به جنگ مستقیم نه برای خود که برای منطقه و سرتاسر جهان آگاه هستند.

* شیال: زود است، درباره پاسخ ایران سخن گفت

«عزیز جبر شیال»، استاد علوم سیاسی دانشگاه «المستنصریه» بغداد، درباره سناریوهای واکنش ایران می گوید که سخن گفتن درباره نحوه پاسخ ایران زود به نظر می رسد، چون نهادها و دستگاه های ایرانی مرتبط همچنان درحال بررسی بهترین گزینه هستند.

به گفته شیال، ترور شخصیتی با اهمیت و اعتبار سپهبد قاسم سلیمانی، اقدام بسیار خطرناکی شمرده می شود، چون ایران را در برابر تنها یک انتخاب قرار خواهد داد و آن پاسخ نظامی است و در این راستا پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه، به خصوص در کشورهای عراق، افغانستان و امارات اولین اهداف احتمالی ایران در صورت روی آوردن به گزینه پاسخ نظامی است، به ویژه آنکه ایران پیشتر اعلام کرده بود که ۳۵ هدف آمریکا را برای پاسخگویی به هرگونه تجاوز نظامی این کشور، مشخص کرده است.

وی همچنین هدف گرفتن ناوهای آمریکایی درحال تردد در خلیج فارس یکی دیگر از گزینه های احتمالی برای پاسخ ایران برشمرد.

* حاج علی: پاسخ چند بعدی و چند محوری ایران

از سوی دیگر، «مهند حاج علی»، پژوهشگر مرکز کارنگی در بیروت بر این باور است که پاسخ ایران به ترور سردار سلیمانی به سرعت و در کوتاه مدت صورت نمی گیرد. اکنون آنها تمام توان خود را به کار بسته اند، تا بهترین و کارآمدترین گزینه را بررسی کنند و این موضوع نیازمند صرف وقت است. به همین دلیل پاسخ ایران سریع نخواهد بود.

حاج علی می افزاید: در عین حال پاسخ ایران به ترور سردار سلیمانی، محورهای متعدد و آمریکا و متحدانش را شامل خواهد شد و در چند مرحله خواهد بود.

* واکیل: عزم جدی محور مقاومت به انتقامگیری 

اما «سنام واکیل»، کارشناس مسائل خلیج فارس مرکز مطالعات «چاتم هاوس» درباره تغییر و تحولات حساس و بزرگ رخداده در عرصه منطقه ای  می گوید: هیچ کس نمی تواند به این سوال پاسخ دهد که واکنش ایران جنگ ... عملیات های انتقام جویانه محدود ... سکوت ... یا ایجاد هرج و مرج است؟ چون آنچه اتفاق افتاده، رویدادی بی سابقه است که تاکنون منطقه شاهد آن نبوده است.

با این حال این کارشناس انگلیسی معتقد است، چیزی که تحلیلگران و کارشناسان به شدت از آن وحشت دارند و نسبت به آن هشدار می دهند، اعلام حمایت متحدان و همپیمانان ایران از تهران، نه تنها در هرگونه اقدام احتمالی است، بلکه دعوت و تشویق آن به اقدام است.

واکیل در این خصوص به اظهارات اخیر «محمد علی الحوثی»، رئیس کمیته عالی انقلاب یمن اشاره می کند که گفته بود، ایران نباید در پاسخ دادن به آمریکا تاخیر کند و آن را به سود این کشور نمی داند، زیرا معتقد است، ایران کشوری نیست که توانایی پاسخ نداشته باشد.

وی با اشاره به اینکه این همپیانی ها و ائتلاف ها اگرچه از بُعد جغرافیایی از هم گسسته و دور هستند، اما از حیث کارآیی بسیار کارآمد و تاثیر گذار می باشند و در این صورت باید منتظر اقدام فرا قاره ای این محور باشیم.

واکیم در پایان این سوال را مطرح می کند که آیا ممکن است، پاسخ به ترور سردار سلیمانی، در اقدام هماهنگ نظامی بین ایران و حزب الله و حشد الشعبی و انصار الله یمن نمود پیدا کند؟

وی در پاسخ می‌گوید که کسی نمی داند. اما اگر چنین سناریویی درحال آماده سازی باشد، بی شک بدترین و خطرناک ترین سناریو ممکن خواهد بود و در این میان جبهه عراق، محتمل ترین جبهه برای پیاده سازی این سناریو خواهد بود.