به گزارش مشرق به نقل از مهر، مسيري که مأمون تأکيد داشت حضرت رضا(ع) را از آن عبور دهد يکي از راههاي متداول آن زمان بود که از مدينه به بصره و از طريق سوق الاهواز (اهواز) به فارس و سپس از راه کوير و بيابان ميان فارس و خراسان مي گذشت و به مرو ختم مي شد.
سفر امام رضا از مدينه تا مرو به 5 بخش تقسيم مي شود: از مدينه تا بصره، از بصره تا فارس، از فارس تا يزد، از يزد تا خراسان و در نهايت امام در خراسان.

وداع با مرقد پيامبر(ص)
در پايگاه اطلاع رساني آستان قدس رضوي آمده است: وقتي که امام خود را از سفر به خراسان ناگزير يافت، در چند نوبت، کنار مرقد پيامبر آمد و با شکل وداع خود با قبر پيامبر ناخرسندي و نگراني خويش را از اين سفر آشکار ساخت، تا ديگران نيز بدانند که امام(ع) بر انجام اين سفر مجبور است.
محول سيستاني که از نزديک شاهد ماجرا بوده است، چنين مي‌نگارد: «هنگامي که فرستاده مأمون، وارد مدينه شد، من نيز در مدينه بودم. امام براي وداع با پيامبر وارد حرم شريف نبوي گرديد. حضرت در حالي که با صداي بلند گريه مي‌کرد، چند نوبت با پيامبرو مرقد پاک او خداحافظي کرد.
جلو رفتم و به امام(ع) سلام کردم. حضرت پاسخ سلام مرا داد. آنگاه امام را به خاطر سفري که در پيش داشتند، تهنيت گفتم، ولي آن حضرت فرمود: مرا به حال خود واگذار، که من از جوار جدم خارج شده و در غربت از دنيا خواهم رفت!
... گواه ديگر بر کراهت و ناخرسندي امام از اين سفر مسير تعيين شده از سوي دستگاه خلافت است، به گونه‌اي که در مواردي، امام از برخي مناطق مخفيانه عبور داده مي‌شد و نيز از ورود و عبور حضرت به کوفه و قم، جلوگيري گرديد.
از برخي نقل‌ها و مدارک تاريخي استفاده مي‌شود که در اين سفر امام(ع) تنها نبوده است و گروهي از علويان نيز از مدينه به خراسان احضار شده بودند...

از مدينه تا بصره
دو تن از مأموران مأمون به نامهاي رجاء بن ضحاک و ياسر خادم به همراه نامه ايي دستور داشتند امام را براي انتقال امام از مدينه به مقر حکومتي همراهي کنند.
آن دو به منزل امام رفتند و نامه مأمون را به حضرت تسليم کردند. امام با فرستادگان مأمون سخني نگفت، با کراهت نامه را خواند و بنا به مصالح آن روز، پيشنهاد مأمون را پذيرفت و آماده سفر شد و در اولين گام قبل از آغاز سفر به سوي مرو، امام دست به اقداماتي زد که ماهيت پذيرش ولايتعهدي را آشکار ساخت.
امام رضا(ع) با اقداماتي چون وداع با مرقد مطهر رسول اکرم(ص)، تعيين جانشين و اعلام امامت امام جواد(ع) و وداع با خانواده به روشني نشان دادند که ولايتعهدي ظاهري آراسته بر چهره تبعيد و نفي بلد است.
منابع تاريخي و اوليه آغاز حرکت امام رضا را از مدينه به بصره ذکر کرده اند. اما برخي منابع نيز نوشته‌ اند: حضرت ابتدا به مکه رفته و در اين سفر امام جواد نيز همراه ايشان بوده است ، امام با خانه خدا وداع کرده و سپس از مکه به سفر ادامه داده اند.

بصره تا فارس
از بصره تا سوق الاهواز
از ديار عرب (عراق) تا خوزستان دو راه وجود دارد، يکي از بغداد به واسط و از واسط به خوزستان و راه ديگر از بصره به خوزستان که کوتاهترين راه و فاصله ميان ايران و عراق آن روز محسوب مي شد.
امام هشتم از بصره به اهواز حرکت کرد ولي از جزئيات مسير حرکت امام و منزلگاههايي که حضرت در آن توقف فرمود اطلاعاتي در اختيار نيست.
با ورود امام به اهواز، بيماري امام روي مي دهد که منابع دليل بيماري آن حضرت را هواي بسيار گرم و مرطوب اين شهر عنوان مي کنند، لذا مي توان استنباط کرد که سفر امام در تابستان رخ داده است.
سه بقعه به نام امام رضا در شوشتر، دو بقعه به نام شاخراسون( شاه خراسان) در دزفول و شوشتر و دو بقعه ديگر به نامهاي امام ضامن وجود دارد . اين بناهاي يادبود که تعداد آنها قريب به ده بنا است اگرچه از حيث کثرت، گذر امام رضا را در اين شهرها قوت مي بخشند اما به لحاظ اعتبار با ابهام روبرو بوده و چندان معتبر نيستند.

اهواز تا فارس
درباره ادامه مسير حرکت امام به فارس منابع توضيحي ندارند که حضرت از کدام راه به سمت فارس و از آنجا به خراسان عزيمت کرده اند.
درباره خروج امام از اهواز خبر دقيقي وجود دارد که امام از پل اربق يا اربک عبور کرده اند . در ادامه مسير پل اربک در شهر ارجان قديم( بهبهان) قدمگاهي است موسوم به قدمگاه امام رضا.
وجود اين قدمگاه در اين مکان مسير امام را روشن مي کند. قدمگاه بعدي که در منابع تاريخ محلي به تناوب از آن ياد شده شهر ابرقو يا ابرکوه است که در منتهي اليه جاده شمالي شيراز به شهر يزد است.
منابع تاريخي اطلاع مي دهند که امام رضا از اهواز و از طريق فارس و نه شهر شيراز به سمت خراسان رفته اند.

فارس تا يزد
با توجه به تأکيد منابع به عبور آن حضرت از راه کوير به سوي مرو، بر اعتبار قدمگاه هاي موجود در يزد افزوده مي شود.
البته بايد توجه داشت که يزد در قرن دوم اسلامي نه يک شهر که يک منطقه بياباني بوده و در منابع اوليه نيز به صراحت نامي از يزد به ميان نيامده و تنها عبور آن حضرت از يک کوير و يا بيابان ذکر شده است.
برخي بر اين باورند که امام ر ضا طي مسير وارد شهر قم شده و در منزل يکي از اهالي اين شهر منزل کرده اند که اين مکان امروزه به مدرسه رضويه يا مأموريه شهرت يافته است.
اما اين نکته نيز قابل توجه است که مأمون گذر امام از شهرهاي محل تجمع شيعيان را ممنوع کرده بود. بنابراين حضور امام در اين شهر سند محکمي ندارد، ضمن اينکه حضور و توقف امام در قم در منابع تاريخي معتبر تأييد نشده است.

يزد تا خراسان
به طور کلي تعيين خط مسير دقيق سفر امام رضا به واسطه گزارش هاي متعدد و گاه متناقض منابع دشوار است. به همين سياق تعيين مسير حرکت امام رضا از يزد تا خراسان نيز با دشواري همراه است.
تنها نقطه روشن که در اين مسير از منابع اوليه به دست مي آيد اشاره ايي است که شيخ صدوق و ساير منابع معتبر به مسير راه کوير و ورود آن حضرت به نيشابور کرده اند.

امام در خراسان
از ورود امام رضا به نيشابور گزارشهاي متعدد و مستندي وجود دارد. به ويژه حديث سلسلة الذهب که امام در اين شهر ايراد فرموده اند به قوت گزارشهاي ورود امام به نيشابور افزوده است.
مهمترين و معتبرترين گزارشي که از توقف آن حضرت در نيشابور ضبط شده روايت عبدالسلام بن صالح ابوصلت هروي است که حديث مشهور و معروف سلسلة الذهب را از امام رضا در نيشابور نقل مي کند.
چشمه کهلان که امام در آن غسل کرده و در کنار حوض آن به نماز ايستاده اند و همچنين قدمگاه نيشابور در 24 کيلومتري آن شهر، يادگارهاي مستند و مستدل حضور امام رضا در اين شهر است.
امام رضا پس از نيشابور به طوس، ده سرخ و کوه سنگي سفر کرده اند داستان هاي مشهور بين مردم اين ناحيه خود گوياي حضور امام در اين منطقه است.
در ده سرخ امام به منظور دستيابي به آب جهت وضو زمين را به دست خويش اندکي حفر کرده، چشمه اي مي جوشد که تا کنون موجود است.
در کوه سنگي، امام برکت سنگهاي اين ناحيه را که از آن ديگ ها و ظروف سنگي مي تراشيدند طلب مي کنند که تا امروز نيز همچنان اين شغل در اين ناحيه برجاست.
مرو، سمرقند، بخارا و خوارزم بخشهاي شمالي خراسان بودند.