سرویس جنگ نرم مشرق - اندیشکده واشنگتن در گزارشی تحلیلی به بررسی چشم‌انداز روابط چین با کشورهای منطقه غرب آسیا پس از پایان بحران کرونا پرداخت و نوشت: کارشناسان همزمان با تعطیلات سال نو چینی که هر سال روز ۲۵ ژانویه آغاز می‌شود، اعلام کردند که ذات‌الریه جدید ناشی از ویروس کرونا را دیگر نمی‌توان در خاستگاه آن یعنی شهر ووهان چین مهار کرد، امری که به تشدید نگرانی‌ها در این خصوص انجامید. از آنجا که ناشناخته‌ها و ابهامات فراوانی در خصوص این ویروس وجود دارند، عموم مردم دنیا یک واکنش هیجانی جمعی در خصوص گسترش ویروس از خود نشان داده‌اند. با اینکه افرادی که به ویروس مبتلا شده یا جان خود را از دست داده‌اند عمدتاً چینی هستند، اما کشورهای دیگر نیز ممنوعیت سفر وضع کرده‌اند یا هرگونه سفر بین‌المللی از مقصد چین را ممنوع اعلام کرده‌اند.

در این تحلیل آمده است: در شرایطی که مقامات چین واکنش جامعه بین‌المللی را رصد می‌کنند، برخی علائم نیز دال بر اینکه رویداد اخیر احتمالاً ابعاد سیاست خارجی چین را شکل خواهد داد، مشاهده می‌شوند. از یک سو، چین منطق ورای تصمیمات کشورهایی که اقدام به تعلیق سفرها کردند را درک می‌کند و از آنها ــ به‌جز آمریکا ــ کینه به دل نگرفته است. در دوران پس از مائو، سیاست خارجی چین را عموماً می‌توان یک سیاست واقع‌بینانه مبتنی بر منافع ملی توصیف کرد. با این حال، هزاران سال تأثیر و نفوذ کنفوسیوس بر تمدن چین نیز همچنان یکی از مشخصه‌های سیاست خارجی چین است. به خصوص، به رسمیت شناخته شدن در عرصه بین‌المللی منبع مهم مشروعیت دولت‌های متوالی چین است.

از نظر چین، کسب حمایت و مقبولیت اخلاقی در مقیاس بین‌المللی به اندازه تأمین نیازهای پزشکی حائز اهمیت است. همانگونه که مقامات چینی برای ستایش و قدردانی بین‌المللی ارزش قائل هستند، مفهوم اقدام متقابل را نیز در اولویت امور قرار می‌دهند. در طول تاریخ دیپلماتیک چین، این کشور مقادیر فراوانی کمک خارجی به دیگر کشورها اهدا کرده است تا حمایت همگانی آنها را جبران کرده باشد. شاید بارزترین نمونه از این موارد اهدای ادامه‌دار مقادیر فراوانی کمک خارجی به آفریقا باشد که اساساً در پاسخ به آرای مثبت کشورهای آفریقایی مبنی بر بازگرداندن چین به سازمان ملل در سال ۱۹۷۱ صورت گرفت.

اقدام متقابل در خاورمیانه: پیامدهای حمایت ایران

اندیشکده واشنگتن در بخش دیگری از گزارش خود به سیاست «اقدام متقابل» چین اشاره می‌کند و می‌نویسد: این جنبه از قدرت نرم چین شاید اکنون به شکل‌دهی سیاست خارجی این کشور در قبال خاورمیانه کمک کند، آنهم در شرایطی که کشورهای مهم منطقه واکنش خود به شیوع ویروس کرونا را نشان می‌دهند. چین یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران در خاورمیانه است و ارتقای وجهه چین در منطقه از طریق ابتکار کمربند و جاده یکی از راهبردهای بزرگ و حیاتی مورد حمایت رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ به شمار می‌رود. با اینکه بحران سلامت در چین می‌تواند بر نقش اقتصادی فزاینده این کشور در منطقه سایه افکند، اما چین از نزدیک مشغول رصد واکنش تک تک کشورهای منطقه به این بحران است ــ و رویکرد چین در قبال کشورهای منطقه احتمالاً در کوتاه مدت و بلندمدت بطور جدی از این واکنش‌ها متأثر می‌شود. چین کمک‌های اهدایی یا دیگر حمایت‌های مادی از کشورهای گوناگون خاورمیانه نظیر مصر، عربستان، و ترکیه دریافت کرده است، اما حمایت‌های کلامی و مادی از طرف ایران بیش از همه رسانه‌ای شده‌اند.

نویسنده این گزارش به حمایت‌های ایران از چین اذعان و عنوان می‌کند: ایران از جمله کشورهای منطقه خاورمیانه است که چین در حال حاضر به نیکی از آن یاد می‌کند. ایران و چین در مواجهه با فشارهای مشترک از طرف آمریکا طی سال‌های اخیر به هم نزدیک‌تر شده‌اند و چین و روسیه و ایران بی‌سروصدا هنجارهایی در خصوص همکاری‌های راهبردی شکل داده‌اند. در پی شیوع ویروس کرونا، ایران بطور فعال از چین حمایت کرد، به گونه‌ای که این امر احتمالاً به تحکیم روابط و همکاری میان دو کشور خواهد انجامید. مردم چین از تشدید اخیر تنش‌ها میان آمریکا و ایران و همچنین مصائب اقتصادی ایران به واسطه وضع تحریم‌های سختگیرانه ضد این کشور به خوبی آگاهند. به ویژه با توجه به اوضاع و احوال موجود، بسیاری از چینی‌ها بسیار قدردان کمک‌های سخاوتمندانه ایران به کشورشان در چنین مقطع زمانی سرنوشت‌سازی هستند.

حمایت ایران در بحبوحه بحران کرونا در چین از هر دو جنبه مادی و نمادین برخوردار بوده است: ایران علیرغم مواجهه با معضلات اقتصادی ناگوار خود، یک میلیون ماسک صورت از طریق هلال‌احمر به چین اهدا کرده است. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز مهارت‌های دیپلماتیک فوق‌العاده خود را در قالب برقراری ارتباط با طرف چینی به نمایش گذاشت. اظهارات وی همه نکات مدنظر مقامات را پوشش دادند. ظریف در جریان گفتگوی تلفنی با وانگ یی وزیر امور خارجه چین ابتدا از دولت چین به خاطر آنکه «به شکل مسئولانه و شفاف تدابیر به‌موقع و قاطعی در مبارزه با همه‌گیری بیماری اتخاذ نموده است» تمجید کرد.

ظریف همچنین دو توئیت به زبان چینی در حساب کاربری خود در توییتر منتشر نمود که با استقبال چشمگیری از طرف کاربران اینترنتی در چین مواجه شد. در پیام اول ادعا شده بود که تدابیر چین علیه ویروس کرونا «موفق‌تر و مسئولانه‌تر» از تدابیر آمریکا در مواجهه با آنفلوانزای خوکی در سال ۲۰۰۹ بوده است. پیام دوم به ویژه جالب توجه بود: ظریف در قالب پیام دوم از یک شعر باستانی چینی در باب رفاقت و دوستی نقل قول کرد. این شعر از مجموعه معروف «شعر کلاسیک» برگرفته شده بود که یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های «پنجگانه کلاسیک» کنفوسیوسی به شمار می‌رود و ظاهراً توسط کنفوسیوس ویرایش شده است.

از نظر دولت چین که با اتهاماتی از طرف سیاستمداران و رسانه‌های آمریکایی در خصوص سیاست خود در قبال همه‌گیری بیماری مواجه است، این نوع حرف‌ها و اظهارات اهمیت بسیار بالایی دارند. طی همان تماس تلفنی، ظریف بطور علنی غرب را به خاطر «بهره‌برداری از همه‌گیری بیماری» تقبیح کرد. این همان کاری است که مقامات چینی احتمالاً دوست دارند انجام دهند، اما نمی‌خواهند که مستقیماً از زبان خودشان باشد. تماس تلفنی ظریف تأثیر خود را در چین نشان داد. وانگ یی وزیر امور خارجه چین از ظریف به عنوان «اولین وزیر امور خارجه‌ای که علناً از چین حمایت کرده است» یاد کرد. هو چونیینگ مدیر دفتر اطلاعات وزارت امور خارجه نیز اظهار داشت واکنش ایران بازتاب‌دهنده «دوستی سنتی و شراکت صمیمانه میان چین و ایران» است.

این گزارش می‌افزاید: قدردانی علنی ایران از تدابیر اتخاذشده توسط دولت چین در کنار پیام همبستگی تهران بر دولت چین و عموم مردم این کشور تأثیر داشته است. با توجه به سیاست اقدام متقابل چین، این واکنش‌ها ممکن است موجب پررنگ‌تر شدن روابط دوجانبه میان چین و ایران شود. با اینکه زیان‌های اقتصادی چشمگیر ناشی از توقف فعالیت‌های اقتصادی چین شاید موجب شوند که کمک‌های خارجی چین از طریق ابتکار کمربند و جاده طی سه ماهه اول یا نیمه اول سال ۲۰۲۰ موقتاً متوقف شوند، اما اقتصاد چین پس از شروع مجدد فعالیت‌های اقتصادی می‌تواند به سرعت بهبود یابد. احتمال آن بسیار است که چین در قالب اقدام متقابل بر میزان سرمایه‌گذاری و کمک به ایران بیفزاید. چین همچنین احتمالاً حمایت بیشتری از ایران در عرصه بین‌المللی به عمل خواهد آورد و اتحاد میان چین، روسیه، و ایران محکم‌تر خواهد شد.

این گزارش در بخش پایانی خود می‌نویسد: جدیدترین نوع ویروس کرونا ظاهراً تأثیر جهانی از خود به جای می‌گذارد، نه فقط به واسطه افرادی که مستقیماً به بیماری مبتلا می‌شوند، بلکه به واسطه رویکردی که چین در قبال واکنش‌های بین‌المللی در برابر گرفتاری این کشور اتخاذ می‌کند. با توجه به پوشش جهانی گسترده این رویداد، مقامات و عموم مردم چین نیازمند همدلی و حمایت از طرف دیگر کشورها هستند. تمایل ایران به ابراز این حمایت و همدلی احتمالاً موجب تقویت حسن نیت میان دو کشور می‌شود. با اینکه سیاست خارجی چین در قبال منطقه خاورمیانه در مقایسه با دیگر قدرت‌های حاضر در منطقه از ماهیت محدودی برخوردار است، اما تحولات آتی در روابط چین با ایران باید پس از مهار همه‌گیری ویروس کرونا زیر نظر گرفت و رصد نمود.