به گزارش سرویس بورس مشرق، در جلسات پیش‌گشایش بعضا سفارش‌هایی به منظور دستکاری بازار یا تحت تاثیر قراردادن سرمایه‌گذاران وارد سامانه معاملات می‌شوند. به‌عنوان مثال شخص یا اشخاصی به‌صورت هماهنگ اقدام به ثبت سفارش‌های خرید با ارزش بالا می‌کنند. هدف ایشان خرید سهم نیست بلکه ایجاد تقاضای کاذب و جذب سایر سرمایه‌گذاران به خرید این سهم است. مدیریت تحقیق و توسعه شرکت بورس تهران در گزارشی به قلم حمید اسکندری به سازوکار جلوگیری از دستکاری قیمت در حراج‌ها پرداخته است.
بیشتر بخوانید:
ردپای تردید در بورس
از آنجا که در جلسه پیش‌گشایش زمان دقیق پایان این مرحله معاملاتی دقیقا مشخص است ایشان پس از ایجاد صف خرید یا تحریک تعدادی سرمایه‌گذار برای خرید سهم مورد نظر در ثانیه‌های آخر اقدام به لغو سفارش خود می‌کنند. یا با اصلاح سفارش خود به انتهای صف خرید می‌روند و با استفاده از این سازوکار اقدام به دستکاری بازار می‌کنند. البته دستکاری بازار با توجه به دقیق بودن زمان پیش‌گشایش محدود به مورد یاد شده نیست و موارد دیگری نیز وجود دارد. بورس‌های اوراق بهادار به منظور جلوگیری از دستکاری قیمت‌های پایانی و آغازین و سایر حراج‌ها از دو سازوکار یعنی روش حراج تصادفی و دوره عدم لغو سفارش استفاده می‌کنند.
روش حراج تصادفی
در بیشتر بورس‌های اوراق بهادار اروپایی از روش حراج تصادفی برای پیشگیری از دستکاری بازار استفاده می‌شود. در این روش هیچ‌کس از زمان دقیق اتمام جلسه حراج اطلاع ندارد و در واقع سیستم معاملات به‌صورت خودکار و با استفاده از الگوریتم تولید عدد تصادفی، زمان اتمام جلسه حراج را تعیین می‌کند. بنابراین سرمایه‌گذاران در پایان دوره پیش‌گشایش هر لحظه ممکن است وارد مرحله حراج آغازین شده و سفارش آنها منطبق و اجرا شود.
بنابراین با تصادفی کردن پایان حراج امکان دستکاری در این مرحله از معاملات کاهش می‌یابد. برای تعیین زمان حراج آغازین یک بازه زمانی کوتاه‌مدت به مدت زمان جلسه پیش‌گشایش اضافه یا کسر خواهد شد. به‌طوری که هیچ یک از فعالان بازار از زمان دقیق آن اطلاعی ندارند. به‌عنوان مثال در برخی از بورس‌های اوراق بهادار مانند بورس‌های اسپانیایی دوره پیش‌گشایش برای سفارش‌گیری از ساعت ۸:۳۰ صبح آغاز می‌شود و نیم ساعت طول می‌کشد و حدود ساعت ۹:۰۰ حراج آغازین صورت گرفته و معاملات سهام آغاز می‌شود. در این بورس دوره پیش‌گشایش دارای یک بازه زمانی حداکثر ۳۰ ثانیه‌ای است که با هدف جلوگیری از دستکاری قیمت به‌صورت تصادفی به آن اضافه می‌شود. به عبارت دیگر زمان دقیق گشایش بین ساعت ۹:۰۰:۰۰ و۹:۰۰:۳۰ است که به‌صورت تصادفی تعیین می‌شود.
ساعت پایان مرحله اصلی معاملات۱۷:۳۰ است و پس از آن و بدون وقفه، دوره پیش‌پایانی ۵ دقیقه‌ای آغاز شده و در ساعت ۱۷:۳۵ به انتها می‌رسد. این دوره نیز بازه زمانی۳۰ ثانیه‌ای تصادفی دارد که به آن افزوده می‌شود. برخی دیگر از بورس‌ها همانند دویچه بورس آلمان ۱۰ دقیقه انتهایی پیش‌گشایش را به پایان تصادفی تخصیص داده است. یعنی هر لحظه در ۱۰ دقیقه پایانی پیش‌گشایش امکان توقف و ورود به مرحله حراج آغازین وجود دارد. استفاده از این سازوکار در بین بورس‌های اوراق بهادار در حال افزایش است و در بررسی‌های انجام شده در سال ۲۰۲۰ بورس‌های نام برده در جدول شماره یک اقدام به استفاده از این سازوکار می‌کردند.
دوره عدم لغو سفارش
برخی دیگر از بورس‌های اوراق بهادار به منظور جلوگیری از دستکاری پیش‌گشایش و سایر مشکلات موجود در آن اقدام به اضافه کردن یک مرحله به مراحل معاملاتی کرده‌اند. این مرحله با عنوان دوره عدم لغو سفارش شناخته می‌شود. به عبارت دیگر حراج‌ها در برخی از بورس‌ها شامل سه مرحله به شرح زیر است:
۱- مرحله پیش‌گشایش: این مرحله همان مرحله پیش‌گشایش استاندارد است که در فصل اول جزئیات مربوط به آن شرح داده شد. به‌صورت خلاصه می‌توان گفت در این مرحله سرمایه‌گذاران می‌توانند سفارش‌های جدید خود را وارد، اصلاح یا حذف کنند. با تغییر سفارش‌ها قیمت تئوریک گشایش نیز تغییر کرده و برای عموم نشان داده می‌شود.
۲-دوره عدم امکان لغو سفارش: این دوره بلافاصله و بدون وقفه پس از دوره پیش‌گشایش آغاز می‌شود. طی این دوره، سرمایه‌گذاران نمی‌توانند سفارش‌های پیشین و موجود را اصلاح یا لغو کنند. با وجود این، امکان ثبت سفارش‌های جدید وجود دارد. در این مرحله نیز همانند پیش‌گشایش تنها امکان ارسال سفارش وجود دارد و هیچ معامله‌ای انجام نمی‌شود. این مرحله با جلوگیری از تغییر یا حذف سفارش‌ها سعی در بهتر کردن قیمت حاصل از حراج دارد. این دوره برای برخی بورس‌ها به حدی جذاب بوده است که اقدام به جایگزین کردن این دوره به‌جای دوره پیش‌گشایش کرده‌اند یعنی در تمام دوره سفارش‌گیری تنها امکان ثبت سفارش جدید امکان‌پذیر است و سفارش‌های ثبت شده در این دوره را نمی‌توان حذف کرد یا تغییر داد.
البته در برخی موارد بورس‌ها اعلام کرده‌اند که امکان اصلاح سفارش در صورتی مجاز شمرده شده است که تغییر سفارش ورودی از نظر بورس منجر به بهبود قیمت تئوریک گشایش شود. علاوه بر موارد یاد شده برخی دیگر از بورس‌ها اقدام به اخذ کارمزد در صورت تغییر یا حذف سفارش در دوره پیش‌گشایش کرده‌اند. به این صورت سعی شده تا با افزایش هزینه دستکاری، کشف قیمت را بهبود بخشند.
۳- مرحله گشایش: الگوریتم مورد استفاده در این مرحله همان الگوریتم کشف قیمت تئوریک گشایش است که در فصل اول شرح داده شد. این مرحله پس از پایان تصادفی یا مرحله عدم لغو سفارش یا مرحله پیش‌گشایش مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای انطباق سفارش‌ها با یکدیگر است. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد این دوره یک لحظه زمانی است که در آن امکان ورود، تغییر یا لغو سفارش وجود ندارد.
برخی بورس‌های اوراق بهادار از حراج تصادفی یا دوره عدم لغو سفارش به تنهایی استفاده کرده‌اند و برخی دیگر بنا بر شرایط بازار اقدام به استفاده از ترکیب هر دو کرده‌اند ولی در کل استفاده از این ساز وکار در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از بورس‌های اوراق بهادار قرار گرفته است که در جدول شماره (۲) برخی از بورس‌هایی که در سال ۲۰۲۰ از این سازوکار استفاده کرده‌اند، اشاره شده است.
