سرویس جهان مشرق - نام «آلکسی ناوالنی[۱]» معترض روس و یکی از بزرگ‌ترین مخالفان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، این روزها در صدر اخبار رسانه‌های جهان قرار گرفته و حتی جو بایدن، رئیس‌جمهور جدید آمریکا، روز پنج‌شنبه ۴ فوریه ۲۰۲۱ (۱۶ بهمن‌ماه ۱۳۹۹) در اولین سخنرانی مهمش درباره سیاست خارجی دولتش صراحتاً از او نام برد و با لحنی تهدیدآمیز نسبت به پوتین خواستار آزادی «فوری و بی‌قیدوشرط» ناوالنی شد[۲]. اما الکسی ناوالنی کیست؟

«آلکسی ناوالنی» (مرکز تصویر) در تظاهراتی در ماه فوریه سال ۲۰۲۰ در شهر مسکو، پایتخت روسیه (+)

ماجرای آلکسی ناوالنی چیست؟

ناوالنی که قبلاً به اتهامات مختلف، از جمله در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۲۰، دستگیر شده بود، ماه آگوست سال گذشته میلادی (۲۰۲۰) در حالی که به صورت مشروط آزاد بود و باید مرتباً موقعیت خود را به نیروهای امنیتی روسیه گزارش می‌کرد، با علائم مسمومیت به بیمارستانی در روسیه منتقل شد و در حالت اغما فرو رفت. وی سپس برای درمان به آلمان برده شد و حدود پنج ماه تحت مداوا قرار گرفت. پس از آن‌که دولت آلمان اعلام کرد[۳] دلیل مسمومیت ناوالنی وجود عامل اعصاب «نوویچوک» در بدنش بوده[۴]، انگشت اتهام به‌سرعت به طرف ولادیمیر پوتین نشانه رفت، اگرچه کرملین دست داشتن در مسمومیت ناوالنی را تکذیب کرده است[۵].

در همین‌باره بخوانید:

›› ترور اسکریپال نقشه‌ای برای افزایش تحریم‌ها علیه روسیه است

›› ترور اسکریپال ممکن است کار آمریکا و اسرائیل باشد

مقامات روسیه هشدار داده بودند که ناوالنی با رفتن به آلمان، شروط آزادی مشروط خود را نقض کرده است و در صورت بازگشت به روسیه دستگیر خواهد شد. با این حال، ناوالنی روز یک‌شنبه، ۱۷ ژانویه ۲۰۲۱ (۲۸ دی‌ماه ۱۳۹۹)، از آلمان به روسیه برگشت و بلافاصله پس از رسیدن به روسیه، در یکی از فرودگاه‌های مسکو بازداشت شد[۶].

دستگیری وی موجی از اعتراض و محکومیت را، هم در داخل روسیه و هم در عرصه بین‌المللی به راه انداخت. داخل روسیه، شماری از مردم در نقاط مختلف به خیابان‌ها آمدند و به دستگیری ناوالنی اعتراض کردند[۷]. در عرصه بین‌المللی نیز سازمان‌ها[۸] و دولت‌های غربی، از جمله دولت جدید آمریکا[۹]، با صدور بیانیه‌هایی خواستار «آزادی فوری[۱۰]» این معارض روس[۱۱] و همکاری مسکو برای روشن شدن ابعاد مسمومیت ناوالنی[۱۲] شدند[۱۳]. اتحادیه اروپا و انگلیس حتی اقدام به وضع تحریم علیه روسیه هم کردند[۱۴]. نهایتاً روز سه‌شنبه، ۲ فوریه ۲۰۲۱ (۱۴ بهمن‌ماه ۱۳۹۹)، ناوالنی توسط دادگاهی در مسکو به «سه سال و نیم زندان با احتساب مدت بازداشت خانگی» محکوم شد[۱۵]. این یعنی ناوالنی باید حدود دو سال و هشت ماه در زندان به سر ببرد[۱۶].

«آلکسی ناوالنی» (مرکز تصویر) در هواپیما و در میان خبرنگاران، پیش از پرواز از آلمان به روسیه در تاریخ ۲۸ دی‌ماه ۱۳۹۹ (+)

«آلکسی ناوالنی» (مرکز تصویر) در حال انتقال از یک دفتر پلیس در شهر «خیمکی» در اطراف مسکو در تاریخ ۲۹ دی‌ماه ۱۳۹۹، یک روز پس از بازداشتش در فرودگاه (+)

«آلکسی ناوالنی» پشت شیشه در دادگاهی در مسکو که او را به سه سال و نیم حبس محکوم کرد (+)

چرا خون غربی‌ها از دستگیری ناوالنی به جوش آمده است؟

روی کاغذ، همه چیز واضح است: ولادیمیر پوتین یکی از مخالفان خود را مسموم کرده و خونِ غربی‌ها از نقض حقوق بشر در روسیه به جوش آمده است. اما آیا واقعیت همین است؟ شواهد درباره شخصیت ناوالنی، از جمله حضور او[۱۷] در کلاس سال ۲۰۱۰[۱۸] «برنامه اعضای جهانی» دانشگاه آمریکایی «یِیل» (دانشگاهی که با افتخار در صفحه‌ی معرفی ناوالنی، او را رهبر «بزرگ‌ترین سازمان معارض در روسیه» توصیف می‌کند[۱۹])، و قرار گرفتن نامش در فهرست‌های مهمی از جمله «صد متفکر برجسته جهان» توسط مجله آمریکایی فارن‌پالسی[۲۰] و «صد شخصیت تأثیرگذار جهان» توسط مجله آمریکایی تایم[۲۱] در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ (زمانی که چندین تظاهرات در روسیه علیه پوتین سازماندهی کرد[۲۲]) نشان می‌دهد غربی‌ها و به‌ویژه آمریکا، علاقه‌ی ویژه و مشکوکی به ناوالنی دارند. اما مسئله فقط این نیست؛ مقایسه‌ای میانِ، از یک سو، رفتار غربی‌ها با ناوالنی که ادعا می‌شود یک «افشاگر» علیه «فساد دولت روسیه» است، و از سوی دیگر، رفتار غربی‌ها با افشاگرانی که فساد و نقض حقوق بشر توسط خود دولت‌های غربی را برملا کرده‌اند، نشان می‌دهد روایت رسانه‌های غربی از ماجرای ناوالنی احتمالاً کاملاً منطبق بر واقعیت نیست.

«آلکسی ناوالنی» (ایستاده، چهارم از راست) در جمع اعضای «برنامه اعضای جهانی» دانشگاه ییل در سال ۲۰۱۰ (+)

تصویر دیگری از «آلکسی ناوالنی» (نشسته، چپ) در جمع اعضای «برنامه اعضای جهانی» دانشگاه ییل در سال ۲۰۱۰ (+)

خبرگزاری آمریکایی «مینت‌پرس» در گزارشی تحت عنوان «عفو بین‌الملل: ناوالنی زندانی عقیده است. اما منینگ، آسانژ یا ماندلا نه[۲۳]» درباره جنبه‌های کم‌ترشنیده‌شده‌ای از هویت ناوالنی و تفاوت پوشش رسانه‌ها و رویکرد نهادها و دولت‌های غربی در قبال او با افشاگرانی مانند «جولیان آسانژ» توضیح داده است؛ مقایسه‌ای که نشان می‌دهد پرونده دستگیری ناوالنی احتمالاً دستاویزی برای حمله به روسیه همزمان با روی کار آمدن دولت جدید آمریکاست. این در حالی است که شماری از رسانه‌های داخلی در ایران نیز به تبعیت از سازمان‌های غربی، ناوالنی را «زندانی عقیده» توصیف کرده‌اند[۲۴]. آن‌چه در ادامه می‌آید، گزیده‌ای از گزارش خبرگزاری آمریکایی مینت‌پرس است.

حضور «آلکسی ناوالنی» (مرکز تصویر) در اعتراضات ضددولتی در روسیه (+)

مقایسه ناوالنی با گاندی و ماندلا

آلکسی ناوالنی، سیاستمدار روس، اواسط ماه [گذشته] میلادی، پس از بازگشت به کشورش دستگیر شد و همچنان در بازداشت است. دستگیری این وکیل ۴۴ ساله بلافاصله پس از ورود به روسیه و در یکی از فرودگاه‌های مسکو، به تیتر رسانه‌های سراسر جهان تبدیل شد و چهره‌های غربی شجاعت او را ستایش کردند. «مایکل مک‌فال» سفیر سابق آمریکا در روسیه، در یادداشتی در روزنامه آمریکایی واشینگتن‌پست نوشت: «مبارزه قهرمانانه ناوالنی تفاوتی با آن چیزی ندارد که [مهاتما] گاندی[۲۵]، [مارتین لوتر] کینگ[۲۶]، [نلسون] ماندلا[۲۷] و [واتسلاو] هاول[۲۸] به خاطر آن جنگیدند. اگرچه ناوالنی هنوز موفق نشده، اما نباید هیچ تردیدی داشت که آرمان او خوب و موجه است[۲۹].» پرزیدنت بایدن نیز [اخیراً] در ارتباطی که [از طریق تلفن] با پوتین داشت، او را درباره این مسئله تحت فشار گذاشت[۳۰].

حامیان غربی «آلکسی ناوالنی» (تصویر بالا) حتی او را با «مهاتما گاندی» هم مقایسه کرده‌اند (+)

ناوالنی پنج ماه در آلمان بود و به خاطر مسمومیت ادعایی‌ای تحت درمان قرار داشت که خودش آن را کارِ عوامل دولتی می‌داند. این در حالی است که یک نظرسنجی اخیراً نشان داد تنها ۱۵ درصد از مردم روسیه در این‌باره با ناوالنی هم‌عقیده هستند [و نیمی از روس‌ها معتقدند ناوالنی یا اصلاً مسموم نشده یا ماجرای مسمومیت او را سرویس‌های جاسوسی غربی مدیریت می‌کنند][۳۱]. دادستان‌های روسیه می‌گویند رهبر «حزب روسیه‌ی آینده» شروط آزادی مشروط خود پس از مجازات تعلیقی به جرم اختلاس را نقض کرده است؛ در حالی که ناوالنی و متحدانش می‌گویند این اتهامات با انگیزه‌ی سیاسی مطرح شده‌اند.

«آلکسی ناوالنی» (راست) و همسرش «یولیا بوریسوونا آبروسیمووا» در هواپیمایی که آن‌ها را از آلمان به روسیه آورد (+)

به هر حال، دستگیری ناوالنی جرقه‌ی اعتراضاتی در بیش از ۱۰۰ شهر بزرگ و کوچک روسیه شد که بعض از این اعتراضات بسیار گسترده بودند. طبق گزارش‌های موجود، با افزایش خطر سرایت اعتراضات به شهرهای دیگر، بیش از ۳۷۰۰ نفر بازداشت شده‌اند؛ از جمله بیش از ۱۴۰۰ نفر فقط در مسکو. سازمان [غیردولتی] «عفو بین‌الملل» [مستقر در انگلیس که روی امور حقوق بشر متمرکز است،] ناوالنی را «زندانی عقیدتی» اعلام کرد[۳۲] و گفت «مقامات [روسیه] باید اقدام به آزادی فوری و بی‌قیدوشرط» این منتقد شناخته‌شده‌ی کرملین کنند.

دستگیری یکی از حامیان «آلکسی ناوالنی» در فرودگاه مسکو توسط مأمورین امنیتی روسیه پیش از فرود پرواز ناوالنی در تاریخ ۲۸ دی‌ماه ۱۳۹۹ (+)

ناوالنی «زندانی عقیده» است، اما ماندلا و آسانژ نه

با این حال، «زندانی عقیده» عنوانی است که این سازمان حقوق بشری مستقر در لندن همچنان از اطلاق آن درباره معارضان غربی مانند «چلسی منینگ[۳۳]» [افشاگر ارتش آمریکا] و «جولیان آسانژ[۳۴]» [افشاگر استرالیایی و بنیانگذار پایگاه اینترنتی «ویکی‌لیکس»] خودداری می‌کند[۳۵]. یکی از نماینده‌های عفو بین‌الملل به «جو امرسبرگر» خبرنگار کانادایی، گفته[۳۶] این سازمان از آن‌جایی عنوان «زندانی عقیده» را درباره منینگ به رسمیت نمی‌شناسد که مطمئن نیستند این افشاگر ارتش [آمریکا]، اطلاعات را «به اندازه کافی مسئولانه» افشا کرده است یا نه؛ و به علاوه، مطمئن نیستند دلیل مجازات منینگ افشای مدارکی درباره نقض گسترده حقوق بشر است یا نه.

«بردلی ادوارد منینگ» که یک دگرباش جنسی است و از آن‌جایی که «هویت جنسی» خودش را مؤنث می‌داند با نام موردعلاقه‌اش «چلسی الیزابت منینگ» شناخته می‌شود، نیروی سابق و افشاگر ارتش آمریکاست که به علت افشای اسناد محرمانه و ارائه‌ی آن‌ها به «ویکی‌لیکس» به ۳۵ سال زندان محکوم شد، اگرچه محکومیتش بعداً به هفت سال (بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷) حبس و برخی موارد دیگر کاهش پیدا کرد؛ «عفو بین‌الملل» هرگز منینگ را «زندانی عقیده» معرفی نکرد (+)

به همین ترتیب، عفو بین‌الملل، اگرچه از محاکمه‌ی آسانژ انتقاد کرده است[۳۷] (محاکمه‌ای که این سازمان حتی اجازه نظارت بر آن را هم پیدا نکرد[۳۸])، اما سال ۲۰۱۹، به تیم حقوقی بنیانگذار ویکی‌لیکس گفت پرونده آسانژ «پرونده‌ای است که ما از نزدیک آن را تحت نظر داریم، اما فعالانه روی آن کار نمی‌کنیم. عفو بین‌الملل جولیان آسانژ را زندانی عقیده نمی‌داند[۳۹].»

«جولیان آسانژ» بنیانگذار وب‌سایت افشاگر «ویکی‌لیکس» در خودروی پلیس پیش از ورود به دادگاهی در لندن در ماه آوریل سال ۲۰۱۹؛ آسانژ بعد از سال‌های تعقیب‌وگریز با مقامات آمریکایی که به دنبال استرداد و محاکمه‌ی او در آمریکا بودند، بالأخره در انگلیس محاکمه شد و اکنون در همین کشور در زندان به سر می‌برد؛ «عفو بین‌الملل» از اعطای عنوان «زندانی عقیده» به آسانژ خودداری می‌کند (+)

اگر به عقب‌تر برگردیم، می‌بینیم که عفو بین‌الملل از اطلاق عنوان «زندانی عقیده» به احتمالاً مشهورترین زندانی سیاسیِ قرن بیستم، یعنی نلسون ماندلا هم خودداری کرد. این سازمان تصمیم خود را بر این اساس توجیه کرد که رهبر کنگره ملی آفریقا از محکوم کردن مبارزه‌ی مسلحانه علیه آپارتاید امتناع نمود و از خشونت حمایت کرد؛ و البته عفو بین‌الملل ده‌ها سال به خاطر این تصمیمش مورد سرزنش قرار گرفت[۴۰].

«عفو بین‌الملل» «نلسون ماندلا» (تصویر بالا) رهبر مبارزه با آپارتاید در آفریقای جنوبی را که ۲۷ سال در زندان به سر برد «زندانی عقیده» نمی‌داند، اما برای توصیف «آلکسی ناوالنی» از این عنوان استفاده می‌کند (+)

دعوت ناوالنی به قتل مسلمانان

این در حالی است که آلکسی ناوالنی نیز از خشونت حمایت کرده است. وی در یک ویدیوی سیاسی[۴۱]، [زندگی] مردم مسلمان در قفقاز شمالی را «هجوم سوسک‌ها» توصیف کرده است. ناوالنی در این ویدیو می‌گوید اگرچه حشرات را می‌توان با دمپایی از بین برد، اما در مورد آلودگی‌های انسانی «من کُلْت را توصیه می‌کنم»؛ و سپس ادای شلیک گلوله با کلت را درمی‌آورد.

حتی چهره‌های بسیار خشن‌تر از ماندلا یا ناوالنی هم عنوان «زندانی عقیده» را از عفو بین‌الملل دریافت کرده‌اند؛ از جمله «لئوپولدو لوپز» سیاستمدار ونزوئلایی[۴۲]. لوپز رهبر یک کودتای تحت حمایت آمریکا در سال ۲۰۰۲ بود و سال ۲۰۱۴ یک کمپین شورش خشونت‌بار را ترتیب داد[۴۳] که شامل بمباران مدارس و دانشگاه‌ها، مسموم کردن منابع آب، و شلیک به خبرنگاران می‌شد. در نتیجه این عملیات‌ها ۴۳ نفر کشته شدند و طبق محاسبات دولت ونزوئلا، ۱۵ میلیارد دلار خسارت به این کشور وارد شد[۴۴]؛ تقریباً معادل تخریبی که در انفجار سال ۲۰۲۰ بیروت به بار آمد[۴۵]. سال ۲۰۱۹، مدیر قاره‌ی آمریکای سازمان عفو بین‌الملل گفت: «عدالت بین‌المللی تنها امیدِ قربانیان نقض حقوق بشر در ونزوئلاست. زمان آن فرا رسیده که همه سازوکارهای موجود برای جلوگیری از تداوم جنایات فعال شود[۴۶]»؛ و به این ترتیب تلویحاً از عملیات آمریکا برای سرنگونی دولت ونزوئلا حمایت کرد.

اعتراضات سال ۲۰۱۴ علیه دولت «نیکولاس مادورو» رئیس‌جمهور ونزوئلا؛ سازمان عفو بین‌الملل «لئوپولدو لوپز» از رهبران این اعتراضات را «زندانی عقیده» می‌داند (+)

پرونده‌ی ناوالنی و روابط سازمان عفو بین‌الملل با دولت‌های غربی

متأسفانه سازمان عفو بین‌الملل سابقه طولانی‌ای در همکاری با آژانس‌های اطلاعاتی غربی [به طور خاص، آمریکا و انگلیس] در حمایت از تغییر رژیم در کشورهای دیگر دارد. «پیتر بننسون» یکی از بنیانگذاران این سازمان، با «دفاتر خارجه و مستعمره‌ها»ی انگلیس ارتباط عمیقی داشت[۴۷]. «لوئیس کوتنر» یکی دیگر از بنیانگذاران این سازمان نیز مأمور اف‌بی‌آی بود که از اطلاعاتش در قتل «فرد همپتون» از اعضای «حزب پلنگ سیاه[۴۸]» [حزب آمریکایی حامی حقوق سیاه‌پوستان] استفاده شد. کوتنر همچنین فعالیت‌های محرمانه‌ای علیه «پاتریس لومومبا» نخست‌وزیر ضدامپریالیست کنگو انجام می‌داد که ترورش را کارِ سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و بلژیک می‌دانند[۴۹].

مأموران پلیس شیکاگو، اوایل ماه دسامبر سال ۱۹۶۹، جسد «فرد همپتون» رهبر «حزب پلنگ سیاه» در ایالت ایلینوی را که توسط پلیس کشته شده، با خود می‌برند (+)

این روابط عفو بین‌الملل با قدرت‌های غربی تا دوران معاصر نیز ادامه پیدا کرده است. به عنوان مثال، «سوزان نوسل» مقام دولتی آمریکایی که با هیلاری کلینتون، مادلین آلبرایت، «سامانتا پاور[۵۰]» و «سوزان رایس[۵۱]» همکاری نزدیکی در حوزه «مداخله‌ی [نظامی] بشردوستانه» داشت، سال ۲۰۱۲ مدیر اجرایی شاخه‌ی عفو بین‌الملل در آمریکا شد[۵۲]. روی هم رفته، اگرچه سازمان عفو بین‌الملل همچنان کارهای مهمی انجام می‌دهد و گزارش‌های حیاتی‌ای را درباره نقض حقوق بشر در سراسر جهان ارائه می‌کند، اما این کارها را در عین حفظ روابط بسیار نزدیکش با دولت‌های غربی انجام می‌دهد که خودشان عاملان اصلی نقض حقوق بشر در سراسر جهان هستند. همین محدودیت‌ها [و روابط دست‌وپاگیر] موجب می‌شود تا این سازمان، شتاب‌زده، به دفاع از معارضان در کشورهای دشمنِ غرب بپردازد، اما همتایان آن‌ها در غرب را نادیده بگیرد یا ساده از کنار آن‌ها بگذرد. پرونده‌ی ناوالنی نیز صرفاً آخرین نمونه‌ی عملی از همین رفتار سازمان عفو بین‌الملل است.