به گزارش مشرق، تلاش برای ترویج و نشر آموزه‌های قرآن و اهل بیت علیهم السلام مسئولیتی است که بر عهده همه مسلمان‌ها گذاشته شده و همه باید در حد توان و امکانات خود در مسیر نشر مفاهیم دینی همت کنند. امکاناتی از قبیل فضای مجازی فرصتی است که در دوران ما در دسترس بسیاری از مردم قرار گرفته و موقعیت مغتنمی برای تبلیغ اسلام و شیعه به وجود آورده است. در این میان، رسانه‌هایی مانند صدا و سیما، خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و نشریات موقعیت مهم‌تری نسبت به سایر ابزارها دارند و مسئولیت آنها برای ترویج آموزه‌های اسلامی بیش از سایر مردم و ابزارها دیده و شنیده می‌شود. در این میان سؤالی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه اصولاً رسانه‌هایی مانند صدا و سیما و خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها تا چه میزان در نشر سبک زندگی اسلامی موفق بوده‌اند و توانسته‌اند تأثیرگذار باشند؟ آیا استفاده از فرصت رسانه‌ای به درستی در انواع رسانه‌های پرمخاطب استفاده می‌شود؟ و اصلاً ارائه و نشر مفاهیم و آموزه‌های دینی به چه میزان دغدغه مسئولان و متصدیان رسانه‌های گوناگون است؟
در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد لطفی نیاسر، کارشناس رسانه‌ای، انجام شده، به بررسی نقش رسانه‌های مختلف در ترویج مفاهیم اسلامی پرداخته است. آن طور که این پژوهشگر دینی و کارشناس رسانه‌ای توضیح می‌دهد، اگر صدا و سیما را در نظر بگیریم و به مدل‌هایی که ارائه می‌کند توجه کنیم، متوجه می‌شویم برای آن نویسنده، کارگردان و بازیگر، زندگی دینی به آن مفهومی که باید، وجود ندارد. طبیعی است چیزی که ارائه می‌شود فرهنگ دینی نیست. این موضوع را به سایر ابزارهای اطلاع‌رسانی و ترویج روش زندگی بسط دهید. مشکلات مادی، معیشتی و چشم‌وهم‌چشمی‌ها، همه نشانه‌های دور شدن از سبک زندگی دینی است. حرف دینی زده می‌شود اما عمل دینی به آن اندازه‌ای که باید، انجام نمی‌شود. لازم است که مطالب رسانه‌ها بر اساس موازین اسلامی و شیعی باشد؛ به عبارت دیگر تهیه برنامه‌های رسانه‌ای باید بر پایه آموزه‌های مذهبی باشد و تلاش می‌شود که برنامه‌های شبکه‌های سیما نیز با در نظر گرفتن نیاز خانواده مسلمان تهیه شود. از طرف دیگر سوژه یابی در تمام رسانه‌ها از جمله مطبوعات و صدا و سیما برای ایده‌های نو و خلاقانه باید به یک رویه مستمر دربیاید و طراحی ایده‌هایی با مفاهیم مذهبی و اخلاقی با نگاه خلاقانه، موجب گسترش بیشتر فرهنگ اسلامی در جامعه می‌شود. هر اندازه که سوژه یابی در بیان مفاهیم دینی و نکات اخلاقی دقیق‌تر باشد، بیشتر و بهتر مورد استقبال مخاطبان رسانه‌ها قرار می‌گیرد و برعکس هرقدر در بیان آموزه‌های دینی ساده‌انگاری شود، شاهد آثار منفی آن در سطح جامعه خواهیم بود.
رسالت دینی رسانه‌ها
یکی از مسئولیت‌های مهم در انواع رسانه‌ها، پرداختن به موضوعات دینی در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است. این رسالت در رسانه‌ها چطور تعریف و اجرایی می‌شود؟
منظور از رسالت رسانه این است که مسئولان و متصدیان رسانه دغدغه ارائه مطالب دقیق و منسجم درباره دین را داشته باشند. به عنوان مثال وقتی نشریه‌ای در زمینه ارائه مفاهیمی درباره زیارت اماکن متبرکه مطلبی منتشر می‌کند باید این دغدغه را داشته باشد که مفاهیم را به طور کامل و دسته‌بندی شده ارائه دهد و چیزی از قلم نیندازد تا مخاطبان بتوانند تمام مطالب در این زمینه را به درستی دریافت کنند.
امام خمینی رحمه‌الله علیه بارها در ضمن فرمایشات خود بر تأثیرگذاری رسانه‌ها و مسئولیت آنها تأکید می‌کردند و می‌فرمودند: «رسانه‌های گروهی به‌خصوص صدا و سیما، این مرکز آموزش و پرورش عمومی، می‌توانند خدمت‌های گران‌مایه‌ای را به فرهنگ اسلام و ایران نمایند.»
از این فرمایش امام رحمه‌الله علیه مشخص می‌شود که باید به رسانه‌ها به عنوان ابزار بسیار مهمی در جهت آموزش مفاهیم مربوط به دین نگاه شود. این مسئله که فلسفه حج چیست، مقصود اعمالی که در حج به جا آورده می‌شود چیست و مسئولیت‌های حجاج چگونه تعریف می‌شود، از جمله مواردی هستند که از طریق این ابزار امکان آموزش عمومی دارند.
توجه به استعداد و درک مخاطب
در این راستا، توجه به مخاطب یکی از نکات بسیار مهم است. رسانه برای نشر آموزه‌های اسلامی چقدر باید به موضوع باورپذیری و درک مخاطب توجه داشته باشد؟
در این مورد باید توجه داشت که محتوای برنامه باید مطابق با فهم و معلومات مخاطبان باشد. برای تهیه محتوا باید سه نکته رعایت شود. اول اینکه این محتوا مستند و از منابع دست‌اول گرفته شود در حالی که اگر در رسانه‌های ما به اسناد و مطالب دسته دوم و سوم اکتفا شود، این بی‌توجهی یکی از بدترین نکات در ارائه مطالب دینی به شمار می‌رود.
ویژگی بعدی ارج‌گذاری و تعیین جایگاه مطالب دینی در رسانه‌هاست. درواقع با توجه به حساسیت محتوای مطالب دینی جایگاه این مطالب بسیار مهمتر از سایر مطالب تفریحی و سرگرمی است.
همچنین مسئولیت مطبوعات دینی در مراقبت از مردم جامعه و مخصوصاً جوانان و نوجوانان از ورطه ایسم انگاری و کفر یا شرک خفی و جلی باید مورد توجه قرار بگیرد. درواقع نشریات مذهبی باید راهی پیدا کنند برای به در بردن جامعه از صحنه مدرنیته، نه نفی مدرنیته.
ضرورت آشنا کردن نسل جوان با آموزه‌های عاشورایی
در چنین شرایطی، افرادی که درد دین دارند و در عین حال امکان انتشار نشریه دارند، باید در پی نجات نسل جوان باشند. مطبوعات مذهبی باید متوجه باشند که آشنا کردن مردم با آموزه‌های عاشورایی و سبک زندگی حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام تنها مربوط به هیئات نیست. بلکه نسبت با آن حضرت و ماجرای عاشورا، یک نسبت سرشتی با فطرت انسان شرقی و به ویژه افرادی است که بازمانده انقلاب اسلامی هستند.
به این دلیل که ذات قیام و روح جنگاوری همیشه در اقوام ایرانی بوده و امام حسین علیه السلام در حقیقت احیاکننده این سرشت بوده که لازم است آن را جستجو کنیم که در چه جاهایی نمود پیدا می‌کند.
مسلماً تنها در هیئت‌ها نیست که می‌توان از سرشت عاشورایی بهره برد و این ماجرا محدود به سوگ نیست. درواقع امام حسین علیه السلام با شهادت‌طلبی و جنگاوری خود، حکمت حضور انسان را مطرح می‌کند و این حکمت در بسیاری زمینه‌ها نمود پیدا می‌کند. درنتیجه نشریات باید به سمتی بروند که حضور عاشورا و کربلا را در تمام عرصه‌ها دنبال کنند.
معرفی الگوهای دینی به مردم
یکی از مشکلات امروز جوامع دینی این است که به دلیل افزایش ابزارهای اطلاع‌رسانی، حرف‌های دینی زیادی گفته می‌شود. هرچند که خیلی عمیق نیستند و به موازات آنها عمل دینی، اخلاق و روح دینی رشد نکرده اما تقریباً هرکسی درباره دین حرفی برای گفتن دارد. راهکار مقابله با این مشکل چیست؟
یکی از راهکارهای مقابله با این مشکل این است که الگوهای واقعی دینی زیاد شود. الگوهایی که عملاً اخلاق، معرفت، عرفان و دین را گسترش داده و آن را افزایش دهند. در گذشته افراد متدین همه جا دیده می‌شدند. افراد اخلاقی هر کدام مثل یک چراغ بودند که اطراف خود را روشن می‌کردند اما در چند سال اخیر کمتر با چنین افرادی برخورد داریم.
درواقع این قبیل افراد به دلیل اخلاقی بودن و درک دین به معنای واقعی کلمه سعی کرده‌اند خود را از این آشفته‌بازاری که شکل گرفته دور کنند.
مسئله دیگر در این زمینه آن است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که به شدت مادی شده است. همان طور که ابزارها و رسانه‌های اطلاع‌رسانی دینی زیاد شده‌اند، ابزارهای گسترش فرهنگ غیردینی و مادی هم کم نیستند. حتی می‌توان گفت این فرهنگ غیردینی است که به یک فرهنگ غالب تبدیل شده است.
زندگی دینی دغدغه فعالان رسانه‌ای باشد
به عنوان مثال صدا و سیما را در نظر بگیرید و به مدل‌هایی که ارائه می‌کند توجه کنید. برای آن نویسنده، کارگردان و بازیگر، زندگی دینی به آن مفهوم وجود ندارد. طبیعی است چیزی که ارائه می‌شود فرهنگ دینی نیست.
این موضوع را به سایر ابزارهای اطلاع‌رسانی و ترویج روش زندگی بسط دهید. مشکلات مادی، معیشتی و چشم‌وهم‌چشمی‌ها، همه نشانه‌های دور شدن از سبک زندگی دینی است. حرف دینی زده می‌شود اما عمل دینی به آن اندازه‌ای که باید، انجام نمی‌شود.
لازم است که مطالب رسانه‌ها بر اساس موازین اسلامی و شیعی باشد. به عبارت دیگر تهیه برنامه‌های رسانه‌ای باید بر پایه آموزه‌های مذهبی باشد و تلاش می‌شود که برنامه‌های شبکه‌های سیما نیز با در نظر گرفتن نیاز خانواده مسلمان تهیه شود.
از طرف دیگر سوژه یابی در تمام رسانه‌ها از جمله مطبوعات و صدا و سیما برای ایده‌های نو و خلاقانه باید به یک رویه مستمر دربیاید و طراحی ایده‌هایی با مفاهیم مذهبی و اخلاقی با نگاه خلاقانه، موجب گسترش بیشتر فرهنگ اسلامی در جامعه می‌شود.
هر اندازه که سوژه یابی در بیان مفاهیم دینی و نکات اخلاقی دقیق‌تر باشد، بیشتر و بهتر مورد استقبال مخاطبان رسانه‌ها قرار می‌گیرد و برعکس هرقدر در بیان آموزه‌های دینی ساده‌انگاری شود، شاهد آثار منفی آن در سطح جامعه خواهیم بود.
مسئولیت رسانه‌ها در ترویج سبک زندگی دینی
یکی از موضوعات بسیار مهم در نشر آموزه‌های دینی، پرداختن به موضع سبک زندگی اسلامی ایرانی است که مقام معظم رهبری در بیانات خود توجه و اشاره دقیقی بر آن دارند. وظیفه رسانه‌های گوناگون در نشر آموزه‌های مربوط به سبک زندگی اسلامی ایرانی چیست؟
هرقدر بتوانیم به خانواده و تربیت خانوادگی بپردازیم باز هم کم است. صهیونیست‌ها به خانواده‌ها پیشنهاد می‌دادند بچه‌ها را تربیت نکنید، ما آنها را تربیت خواهیم کرد. فرزندی که در خانواده تربیت نشود قطعاً سرباز شیطان خواهد شد. کما اینکه می‌بینیم متأسفانه در فرهنگ غرب خانواده بنیانی ندارد و از هم پاشیده است.
اگر چنین شرایطی در جامعه ما ایجاد شود، همان نتیجه را در بر خواهد داشت. درواقع مثل یک فرمول ثابت می‌ماند که در شرایط مشابه آن موقعیت صدق می‌کند.
در صورتی که خانواده قبل از تولد فرزند، از امنیت، صداقت، اخلاق و همه چیزهایی که لازمه زندگی سالم است برخوردار باشد قطعاً فرزندان سالم و محکم در چنین خانواده‌ای رشد پیدا خواهند کرد. یعنی در صورت ارائه مدل دینی به این خانواده، فرزندان از خطراتی که اجتماع را تحریک می‌کند مصون خواهند ماند. لذا ما باید این جهت را پررنگ کنیم.
استمرار در ارائه مفاهیم دینی
نکته مهم دیگر در ارائه مفاهیم دینی توسط رسانه‌ها این است که این گونه برنامه‌ها پایدار و مستمر باشند تا به نتیجه برسند.
همین طور است. وقتی رسانه‌ای مطلب خاصی درباره مسائلی مانند حج را مطرح می‌کند، طبیعی است که در هر شماره از نشریه یا برنامه خود می‌تواند بخش کوچکی از مسئله عظیم حج را بیان کرده و مورد بررسی قرار بدهد. در این شرایط است که مخاطب انتظار دارد در شماره‌های آینده نشریه، مطلب دیگری را در همین خصوص دریافت کرده و مطالعه کند. به این صورت لزوم استمرار در ارائه مفاهیم و مطالبی در مورد حج ضروری به نظر می‌رسد.
البته این مورد در خصوص سایر مفاهیم دینی هم صدق می‌کند چون عمق و گستردگی مفاهیم دینی به اندازه‌ای است که اگر رسانه‌ای به یکی از موضوعات آن بپردازد باید با تداوم و استمرار فعالیت خود، مطالب متنوع‌تر و بیشتری درباره آن موضوع ارائه دهد.
وقتی مردم از بعضی آموزه‌ها متعجب می‌شوند
وقتی از برخی برنامه‌ها و مطالب رسانه‌ها بازخورد گرفته می‌شود، شاهد تعجب مردم از بخشی از آموزه‌های دینی هستیم. به عنوان مثال وقتی حرف از توبه و دامنه و گستردگی غفران الهی می‌شود، بعضی از مردم تعجب می‌کنند که آیا واقعاً خدای متعال گناهان ما را تا این اندازه می‌آمرزد! چرا در جامعه ما شاهد این نوع بازخوردها در مطالب رسانه هستیم؟
یکی از اتفاقاتی که در دریافت بازخورد بعضی مطالب رسانه‌های دینی از طرف مردم با آن مواجه می‌شویم، تعجب مردم از برخی مفاهیم است. به عنوان مثال به نظر می‌رسد رسانه‌ها مفاهیمی مانند غفور بودن خدا را آن گونه که باید به مردم منتقل نکرده‌اند.
چون همان طور که اشاره کردید در تعدادی از مطالب مطرح شده از سوی رسانه‌ها در زمینه غفران و بخشش گناهان در اثر توبه حقیقی، بازخوردی از مردم دریافت شده که از اینکه تمام گناهانشان آمرزیده شود متعجب بوده‌اند. به نظر می‌رسد خدا این گونه به مردم شناسانده نشده و از او می‌ترسند.
لازم است در رسانه‌ها بر روایت‌هایی مبنی بر بخشش و رحمت خداوند تأکید شود تا همه بدانند خداوند آغوش بازی برای پذیرش بندگانش دارد و این آغوش برای گناهکاران بازتر است.
یا در مورد ادای حق‌الناس قبل از مشرف شدن به زیارت بیت‌الله الحرام، به نظر می‌رسد باید رسانه‌ها قوی‌تر عمل کنند. چون دیده شده که برخی افراد به زیارت حج مشرف می‌شوند در حالی که حق‌الناس را بر گردن دارند. این نکته در مورد زیارت‌های ائمه اطهار علیهم السلام هم صدق می‌کند. بنابراین لزوم فعالیت گسترده و دقیق رسانه‌های دینی ضرورتی است که نباید در مورد آن اهمال‌کاری و سهل‌انگاری شود.
گاهی مردم می‌گویند تصور می‌کنند خدا به دلیل گناهانشان با آنها قهر کرده و آنها با این تصور دیگر به سراغ خدا نمی‌روند! درحالی‌که باید این نوع دیدگاه مورد توجه رسانه‌ها به‌خصوص صدا و سیما و خبرگزاری‌ها باشد و سعی کنند به این موارد بیشتر بپردازند تا به پرسش‌های اعتقادی مردم پاسخ داده شود.
۰۶:۳۱ - ۱۴۰۰/۰۴/۱۰
۰۷:۴۰ - ۱۴۰۰/۰۴/۱۰
