به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، رزمایش مشترک ذوالفقار ۱۴۰۱ ارتش جمهوری اسلامی ایران، در حالی طی روزهای گذشته در منطقه جاسک، شرق تنگه هرمز تا مدار ۱۰ درجه شمالی در اقیانوس هند برگزار شد که و بخشی از یگان‌های پیاده، زرهی، مکانیزه نیروی زمینی، سامانه‌های پدافندی شناورهای زیرسطحی، سطحی، پروازی و تکاوران نیروی دریایی ارتش با پشتیبانی پهپادها و جنگنده ارتش با شعار محوری «خودباوری، اقتدار، امنیت پایدار» در آن حضور داشتند.

اگرچه رزمایش‌های نیروهای مسلح در جهان نشانه اقتدار و آمادگی آن‌ها برای تامین امنیت و حفاظت از کشورها محسوب می‌شود و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از جمله ارتش و سپاه پاسداران نیز با برگزاری رزمایش‌های دوره‌ای در طول سال سعی می‌کنند تا با حفظ توان دفاعی خود، به دشمنان نشان بدهند که همواره برای دفاع از تمامیت ارضی کشورمان آمادگی دارند، اما مزیت مهم دیگر در این تمرینات عملی، بکارگیری و تست سامانه ها و تاکتیک های جدید برای ارتقاء توان دفاع از آب، خاک و آسمان ایران عزیزمان است.

بیشتر بخوانید:

عملیات ترکیبی پرنده‌های ایرانی در «ذوالفقار ۱۴۰۱» برای انهدام گسترده اهداف دوربرد/ پهپادهای انتحاری ارتش از دیمونا به «ساعر» رسیدند +عکس

شعبده‌بازی ۳۶۰ درجه ایالت متحده برای جبران آبروریزی «پاتریوت» / آمریکا به جای جبران خسارت، هزینه نابودی آرامکو را از عربستان گرفت! +عکس

تحول مهم «کرّار» در عملیات‌های غافلگیرانه با رسیدن به ارتفاع ۱۴ کیلومتری/ استقبال موشک‌های کروز ایرانی از تست موفق یک پهپاد خاص +عکس

حضور چشمگیر سامانه های پدافندی در رزمایش ترکیبی ارتش

در رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۱ تمرینات و اقدامات گسترده‌ای انجام و بیش از ۲۰۰ سناریو نظامی اجرا شد که وجه تمایز این رزمایش با سایر رزمایش‌ها بود؛ از جمله اقدامات انجام شده در این رزمایش می‌توان به حضور چشمگیر و تنوع حداکثری سامانه های شناسایی، راداری و پدافندی برای حفاظت از نیروهای چهارگانه ارتش بود که با شلیک انواع سیستم ها، اخطار به پرندگان فرامنطقه‌ای -که قصد ورود به منطقه برگزاری رزمایش و جمع‌آوری اطلاعات داشتند- و اجرای سناریوهای مختلف عملیاتی همراه بود.

تلفیق سامانه های اپتیک با یکدیگر و با سامانه های راداری از اقدامات جدیدی بود که در این رزمایش نیز همچون سالهای اخیر اتفاق افتاد و با این ابتکار، به محض اینکه هدفی کشف شود به صورت اتوماتیک و در سریعترین حالت ممکن، دوربین های برد بلند "سرچ و ترک"، آن نقطه را مورد پایش قرار داده و هدف را شناسایی می‌کنند تا یگانهای پدافندی و فرماندهان حاضر، اطمینان حاصل کنند که این هدف نیاز به اقدام تاکتیکی دارد، دوست است یا دشمن.

ضمن آنکه مشخص شد قدرت پهپادی نیروی پدافند نیز کاملا ملموس است و روندی مطلوب و رو به جلو را طی می‌کند به صورتی که علاوه بر شناسایی هواپیماهای با سرنشین و بدون سرنشین اطلاعاتی نیروهای فرامنطقه‌ای که اغلب از نوع P-۸، EP-۳، RC-۱۳۵، رافائل و MQ-۹ بودند، هنگامی که هواپیمای باسرنشین اطلاعاتی P-۸ نیروهای فرامنطقه‌ای سعی در کاهش ارتفاع برای جمع‌آوری اطلاعات دقیق‌تر از منطقه عمومی رزمایش داشت، با دستور شبکه یکپارچه پدافند هوایی، یک فروند پهپاد کرار از قرارگاه پهپادی نیروی پدافند هوایی ارتش مستقر در منطقه رزمایش، با پرواز بر فراز منطقه عمومی رزمایش، هواپیمای اطلاعاتی یاد شده را مجبور به خروج از منطقه کرد.

با این مقدمه می توان به حضور سامانه های پدافندی زیر که تماما ساخته شده در صنایع دفاعی و نیروهای مسلح کشورمان هستند، اشاره کرد.

حضور موثر سامانه‌ بومی "مجید"

در یکی از مراحل اصلی رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۱ ارتش، پهپادهایی نیروهای نارنجی که قصد ورود به منطقه عمومی رزمایش را داشتند، توسط سامانه‌های راداری گسترش یافته در منطقه عمومی رزمایش، کشف، شناسایی، رهگیری و سپس با هماهنگی شبکه یکپارچه پدافند هوایی کشور به منظور درگیری و انهدام، به سامانه موشکی ارتفاع کم "مجید" و سامانه کنترل آتش توپخانه‌ای "خاتم" واگذار که با شلیک موفق موشک و گلوله‌های توپخانه‌ای از این سامانه‌ها، سرنگون شدند.

سامانه سلاح پدافند هوایی مجید که با نام تجاری AD-۰۸ نیز شناخته می‌شود، یکی از جدیدترین سامانه‌های تولید شده توسط صنعت دفاعی کشورمان است که در حقیقت یک سامانه سلاح زمین به هوای با برد و ارتفاع کوتاه است و کاربرد آن در آخرین لایه دفاع هوایی مناطق تحت حفاظت است. "مجید" که نام آن از نام شهید مدافع حرم مجید قربانخانی الهام گرفته شده ، قابلیت انجام عملیات در تمام شرایط آب و هوایی را دارد و می‌تواند به صورت همزمان با ۴ هدف اعم از انواع پهپادها، موشک‌های کروز، بالگردها و دیگر اهداف با قابلیت مانور کم درگیر شده و به سمت آنها موشک شلیک کند.

سیستم الکترواپتیکی کاشف سامانه پدافندی مجید

سامانه موشکی پدافند هوایی چابک مجید نخستین سامانه موشکی الکترواپتیک با بُرد درگیری ۸ کیلومتر است و با توجه به نوع عملکرد و چابکی و چالاکی و قابلیت جابجای تاکتیکی سریع پس از اجرای عملیات، امکان رهگیری توسط سامانه‌های سیگنالی و شناسایی و هرگونه مقابله توسط دشمن را ناکام می‌گذارد. همچنین این سامانه مجهز به دوربین بُرد بلند حرارتی است که در این رزمایش ضمن تلفیق با سامانه کنترل آتش توپخانه‌ای راداری خاتم، قابلیت شبکه‌پذیری این سامانه نیز مورد ارزیابی قرار گرفت و با عملکرد دقیق توان رزم نیروی پدافند هوایی ارتش در درگیری با اهداف در بُرد و ارتفاع کم را به‌نحو چشمگیری افزایش داد.

همانطور که در تصویر بالا نیز مشخص است، اصلی‌ترین بخش این سامانه که همان سیستم کشف و رهگیری اهداف است، یک سیستم الکترواپتیکی است که وظیفه کشف هدف و هدایت سیستم را بر عهده دارد. برد این سیستم ۱۵ کیلومتر است و قابلیت کشف ۳۶۰ درجه در سمت و ۰ تا ۱۲ درجه در ارتفاع را دارد.

امروزه وجود یک سیستم متحرک و فشرده و کوچک و در عین حال ارزان قیمت مانند "مجید" برای دفاع از مراکز حساس و پایگاه های نظامی و محل استقرار ثابت یگان های زمینی جهت دفاع و جهت کشف و انهدام پهپادها، موشک های کروز، بالگردها و عمده اهداف پروازی ارتفاع پست از الزامات مهم برای نیروهای مسلح کشور است و به نظر می رسد با طراحی صورت گرفته، هر پرتابگر آن سیستم ردگیری اختصاصی خود را دارد و اگر یک پرتابگر به هر دلیل از روند عملیاتی خارج شود، دیگر پرتابگرها درگیری مستقل را ادامه می دهند. ضمن آنکه سامانه پدافندی مجید در این رزمایش، روی حامل جدید دیده می شد.

انهدام پهپاد با سامانه ۱۵ خرداد ارتقاء یافته

طبق یک سناریو عملیاتی دیگر، پهپادهایی که در قالب نیروی متخاصم سازماندهی شده بودند، قصد ورود به منطقه عمومی رزمایش را داشتند، اما طی فرایند عملیاتی (کشف، شناسایی، رهگیری، درگیری و انهدام) ابتدا توسط طیف گوناگون سامانه‌های راداری نیروی پدافند هوایی ارتش کشف و پس از شناسایی در مرکز فرماندهی و کنترل رعد نیروی پدافند هوایی ارتش، به سامانه بومی ۱۵ خرداد واگذار و تحت کنترل آن مرکز، با شلیک موفق موشک نسبت به انهدام پهپاد های مهاجم اقدام شد. کشف اهداف پرسه زن با سطح مقطع راداری کم و اجرای تیراندازی زمین به هوای شبانه توسط سامانه‌های توپخانه‌ای علیه اهداف هوایی متخاصم از جمله اقداماتی بود که در این مرحله از رزمایش توسط نیروی پدافند هوایی ارتش اجرا شد.

شلیک سامانه 15 خرداد

استقرار رادار آرایه فازی نجم در محل شلیک سامانه 15 خرداد

باید توجه داشت این بخش از سناریو اجرا شده، از جمله مهمترین و جذاب ترین رویدادهای رزمایش ذوالفقار 1401 ارتش بود که خبر از فعالیت ترکیبی دو سامانه مهم یعنی "جوشن" و "پانزدهم خرداد" درکنار یکدیگر می داد. ترکیب رادار آرایه فازی پیشرفته "نجم" با توان درگیری همزمان با 6 هدف و در کنار آن یک سامانه با رادار غیرفعال (Passive) و سیستم های نظارتی حرارتی و اپتیکی و بهرمندی از موشکهای هدایت ترکیبی نسل جدید صیاد 3 با برد 120 کیلومتر نشان می داد، نسل جدید شبکه پدافندی کشور با اتکا به این سامانه های بومی، از قابلیت های پیشرفته تر و مرگبارتری برای هر پرنده مزاحم یا متخاصم، برخوردار است.

بکارگیری این ترکیب در یک شبکه پدافندی، ضمن افزایش بقای سامانه ها در منطقه نبرد، جلوی فرار یا موفقیت هدف پرنده را گرفته و اجازه عملیات حتی در شدیدترین شرایط جنگ الکترونیک دشمن را نمی دهد. طبیعتا عملیاتی شدن این سامانه های غیرفعال یا اصطلاحا پسیو - مانند جوشن- که درصد آشکار شدن محل رادار و سامانه پدافندی را کاهش می دهد و در عین حال، سامانه های هشدار دهنده موجود روی جنگنده های دشمن را نیز فعال نمی کند، از اهمیت بسیار زیادی در کشورمان برخوردار است و این رزمایش، نمایش بخشی از موفقیت در ترکیب و شبکه سازی این سامانه در کنار یکدیگر بود.

حمله به اهداف پرنده با «مرصاد» تاکتیکی

در ادامه مرحله اصلی رزمایش مشترک ارتش، طی یک عملیات شبانه، پهپاد مهاجم در نقش نیروی متخاصم که قصد نزدیک شدن به حریم هوایی ایران از سمت دریا را داشت با کشف به موقع آن توسط رادار سامانه تاکتیکی مرصاد در فاصله ۱۵۰ کیلومتری و در ارتفاع ۲۵ هزار پا، سامانه مذکور توانست با شلیک یک فروند موشک، پهپاد مهاجم را مورد اصابت قرار داده و سرنگون کند.

موشک ارتقاء یافته سامانه مرصاد

سامانه موشکی تاکتیکی بومی مرصاد، سامانه‌ای متحرک و چالاک است که قدرت کشف آن از ۱۱۰ کیلومتر به ۱۵۰ کیلومتر افزایش یافته است و با استفاده از فن‌آوری‌های به روز دقت و تداوم عملیاتی بالایی دارد و اهداف را در فاصله ۴۰ کیلومتری منهدم می‌کند. همچنین، سامانه مذکور این قابلیت را دارد که در کمتر از ۷ دقیقه استقرار و بعد از شلیک موشک در همان مدت زمان موقعیت خود را تغییر دهد.

به نظر می رسد با توجه به تصاویر منتشره، بخش های مختلف این سامانه مانند رادار جستجوگر و رادار کنترل آتش، کاملا متحرک شده و با استقرار روی کامیونهای نسل جدید، توان آنرا پیدا کرده اند که به سرعت، در هر منطقه مستقر یا محل استقرار را ترک کنند که این موضوع در کنار سرعت بالای عملیاتی شدن موشکهای این سیستم، کار سامانه های ماهواره ای یا پرنده های شناسایی دشمن برای اطلاع از وضعیت آنها را بسیار سخت می کند. ضمن آنکه نسل جدید و بهینه شده سامانه پدافند هوایی موشکی مرصاد۱۶ ، سال گذشته با موفقیت در کویر مرکزی ایران آزمایش شد که این سامانه قابلیت مقابله با اهداف سرعت بالا در ارتفاع پایین مانند موشکهای کروز را دارد.

استفاده از "تلاش" برای انهدام اهداف در ارتفاع بالا

بر اساس دیگر سناریو اجرا شده، انهدام پهپاد متخاصم توسط سامانه بومی پدافندی "تلاش"، از مراحل اصلی رزمایش ذوالفقار ۱۴۰۱ ارتش بود که در این مرحله، نیروهای حاضر در نقش دشمن، با اعزام یک فروند پهپاد از فراز آب‌ های بین المللی و از فاصله ۱۵۰ کیلومتری علیه حریم فضایی جمهوری اسلامی ایران با ارتفاع ۲۵ هزار پا، قصد حمله به مراکز حساس و مهم نیروهای خودی در جاسک را داشتند که با هوشیاری سامانه‌های راداری نیروی پدافند هوایی ارتش، در حداقل زمان کشف و بلافاصله پس از شناسایی توسط شبکه یکپارچه پدافند هوایی، به سامانه موشکی تلاش واگذار و پرنده مهاجم، با شلیک موفق موشک سرنگون شد.

سامانه پدافند هوایی تلاش، یک سامانه پدافند هوایی بُرد متوسط و ارتفاع بلند است که برای مقابله با اهداف پرنده از جمله هواپیماهای جنگنده و بمب‌افکن به کار گرفته می‌شود و قادر است انواع بالگردها و هواپیمای بدون سرنشین را نیز منهدم کند. در سالهای اخیر موشکی که از سامانه تلاش شلیک شد، صیاد 3 بوده اما تا چند سال قبل، یک محصول غیربومی در سامانه موشکی تلاش برای هدف قراردادن اهداف ارتفاع بالا و برد بالا مورد استفاده قرار می‌گرفت که با به ثمر نشستن پروژه موشک پدافندی صیاد 3، این موشک به سامانه موشکی تلاش الحاق و سامانه موشکی اس 200 از بخش موشکی سامانه تلاش حذف شد.

هر یک گردان از سامانه تلاش از 3 پرتابگر موشک 4 تایی بهره می‌برد که این پرتابگرها براساس نیاز می‌توانند موشک صیاد 2 (برای هدف قراردادن اهداف ارتفاع متوسط و برد متوسط) یا موشک صیاد 3 (برای هدف قراردادن اهداف ارتفاع بالا و برد بالا) تشکیل شوند.

سامانه‌هایی از جمله تلاش، پانزده خرداد، جوشن و مرصاد نسل جدید که تمامی در داخل کشور طراحی و ساخته شده اند، دارای قابلیت‌های ویژه و منحصری در کشف و هم در درگیری هستند و دانش بومی، مطالبه بومی و نیازمندی بومی، نیروهای مسلح کشورمان را به نقطه ای رسانده که بتوانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن، بخش زیادی از این امکانات و تجهیزات مدرن و ارتقاء یافته را وارد چرخه عملیاتی پدافند هوایی کنند که این اقدام، در اوج تحریم ها و تلاش های دشمنان برای تضعیف نیروهای مسلح بویژه در حوزه پدافندی، جای تحسین و تقدیر دارد.