بذری که مجلس هشتم پاشید

از ابتدای انقلاب تاکنون مجلس دوم، تنها مجلسی بود که هیچ استیضاحی را به خود ندیده است. سوای این مجلس ۲ وزیر در مجلس اول، ۳ وزیر در مجلس سوم، ۲ وزیر در مجلس چهارم، ۲ وزیر در مجلس پنجم، ۴ وزیر در مجلس ششم و ۳ وزیر در مجلس هفتم استیضاح شده‌اند. پایه سنتی که امروز در مجلس نهم اتفاق افتاد نمایندگان مجلس هشتم گذارده اند.

آنجا که در ابتدای مجلس هشتم طرح استیضاح علیرضا علی احمدی وزیر آموزش و پرورش دولت را با سرو صدا و جار و جنجال کلید زدند، اما نهایتا این استیضاح منتفی شد. مجلسی که بهارش چنین بود، به نکویی طرح استیضاح عبدالرضا شیخ الاسلام ختم شد که نمونه آن هم در هیچ دوره ای از مجلس رخ نداده بود. استیضاح عبدالرضا شیخ الاسلام وزیر کار و امور اجتماعی دولت دهم، بنا به انتصاب سعید مرتضوی به ریاست صندوق تامین اجتماعی کلید خورد اما نمایندگان استیضاح کننده این طرح با قولی که سعید مرتضوی بر استعفای خود داد، از راه پرهزینه استیضاح منصرف شدند.

استعفا که انجام نشد نمایندگان دوباره راه استیضاح را پیش نگرفتند و از طریق شکایت به دیوان عدالت اداری خواسته خود برای برکناری مرتضوی را پی گرفتند. در مجلس هشتم 14 طرح استیضاح اعلام وصول شد که فقط 4 مورد آن را نمایندگانش به سرانجامی رساندند. مرحوم کردان، حمیدبهبهانی، مجید نامجو و شمس الدین حسینی وزیران کشور، راه، نیرو و اقتصاد در مجلس هشتم استیضاح شدند که دو مورد اول رای عدم اعتماد گرفتند و دو مورد دوم دوباره به وزارتخانه هایشان برگشتند.

اولین تجربه های استیضاح  در ادوار مجلس

 شهاب گنابادی وزیر مسکن و شهرسازی اولین وزیری بود که در تاریخ انقلاب استیضاح شد. او 13 آبان 61 استیضاح شد و با 101 رای به وزارتخانه ام برگشت. بهزاد نبوی وزیر صنایع سنگین اولین گزینه استیضاح مجلس سوم بود. او در تاریخ ‪۲۹مرداد ‪۶۸مورد استیضاح قرار گرفت و در جریان رای گیری،‪۱۳۲نماینده رای اعتماد دادند، ‪۷۳نماینده مخالف ابقای وی بودند و ‪۲۱نفر نیز رای ممتنع دادن بهزاد نبوی که با 159 رای وزیر شده بود در جریان استیضاحش  شاهد ریزش 27 رای بود. محمد سعیدی کیا وزیر راه و ترابری دولت هاشمی رفسنجانی اولین تجربه استیضاح مجلس چهارم بود. او اگر یک رای بیشتر می آورد به وزارت برمی گشت اما از مجموع 242 نفر، 121 نفر به او رای اعتماد دادند و سعیدی کیا از ادامه کار در کابینه هاشمی باز ماند.  مجلس پنجم یاداور دو استیضاح سنگین و به یادماندنی بود. کابینه اول سید محمد خاتمی و دولت اصلاحات بود و مجلس پای عبدالله نوری وزیر کشور دولت اصلاحات را در 31 خرداد به استیضاح کشاند. عبدالله نوری رای اعتماد 137 نماینده را به دست آورد اما نتوانست حائز اکثریت آرا شود و از ادامه فعالیت در وزارت کشور بازماند.  یکسال بعد این مجلس، عطاالله مهاجرانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را برای استیضاح فراخواند. مهاجرانی رای آورد و همچنان در وزارت باقی ماند. علی عبدالعلی زاده وزیر مسکن و شهر سازی  دولت خاتمی اولین تجربه استیضاح مجلس ششم بود. 12 خرداد 81 این اتفاق افتاد و با رای اعتمادی که مجلس به او داد، دوباره به وزارت بازگشت.

نکته جالب در این مجلس انکه، مسعود پزشکیان که هم اکنون نماینده مردم تبریز در مجلس نهم است در مجلس ششم در قامت وزیر بهداشت، درمان و اموزش پزشکی استیضاح شد. او 170 رای- 2 رای بیشتر از جلسه رای اعتمادش- آورد و دوباره به وزارت برگشت. احمد خرم آخرین وزیر دولت اصلاحات و اولین تجربه استیضاح مجلس اصولگرای هفتم بود. خرم وزیر راه و ترابری دولت اصلاحات 188 رای مخالف آورد و از وزارت برکنار شد. در مجلس هشتم اگرچه طرح استیضاح علی احمدی وزیر آموزش و پرورش اعلام وصول شد اما چون به سرانجامی نرسید با علی کردان را اولین تجربه استیضاح مجلس هشتم دانست. مرحوم کردان وزیر کشور وقت نیز در آن مقطع رای نیاورد و از وزارت کشور رفت.

نگاه به یک توصیه

در مجلس هشتم وقتی این نوسانات امضاها نمود بیشتری پیدا کرده بود عده ای از نمایندگان طرحی را آوردند که براساس آن طرح، هیچ استیضاح کننده ای نمی توانست پس ازامضای طرح استیضاح یا سوال از رئیس جمهور، امضای خود را پس بگیرد. آن زمان در پس استدلال طراحان این طرح، این موضوع نهفته بود که اینگونه امضا کردن و امضا پس گرفتن، شائبه معامله نمایندگان با وزیر استیضاح شونده را دامن می زند که در آن مقطع این شائبه در بیرون از مجلس هم بود. مخالفان طرح که تعدادشان هم اندک نبود به آن رای ندادند و استدلال بر این بود که بنا به مصلحت ها و شرایطی که اقتضا می شود ممکن است استیضاح هزینه ای به کشور داشته باشد که طراحان استیضاح با درک این هزینه ها از امضای خود بازمی گردند. توصیه شیوخ مجلس از جمله محمد حسین ابوترابی فرد بر این بود که استیضاح کنندگان پیش از کلید زدن طرح استیضاح، در سلسله جلساتی مسائل را با وزیر مطرح کنند و در صورت حل نشدن موضوع روی به استیضاح بیاورند. مجلس نهمی شاید لازم است با تمرکز بیشتر روی آن توصیه، از کلید زدن استیضاح های ناپخته بپرهیزند که اتفاقی مثل اتفاق امروز در صحن علنی رخ ندهد. استیضاحی که حتی رئیس جمهور هم آن را جدی نگرفته بود و برای دفاع از وزیرش به صحن نیامده بود.