به گزارش مشرق، روز گذشته وزیر بهداشت و درمان دولت چهاردهم در حاشیه نشست کشوری سلامت مادران و جوانی جمعیت درباره راهکارهای ویژه وزارت بهداشت دولت چهاردهم در حوزه جوانی جمعیت گفت: «بحث جوانی جمعیت یک بحث ملی است و کشور ما متاسفانه در حال حرکت به‌سوی سالمندی است و در آینده نه‌چندان‌دور، اکثر جمعیت در سنین سالمندی قرار می‌گیرند که باعث آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی به کشور می‌شود. برنامه ویژه وزارت بهداشت این است که یک تولیت واحد، قوی و برنامه سیستماتیک و همه‌جانبه برای جوانی جمعیت تدوین شود تا همه اجزای دخیل در رشد جمعیت کشور به صحنه بیایند. این کار را با حمایت رئیس‌جمهور انجام خواهیم داد تا ۷۳ ماده قانون جوانی جمعیت که عمده آن به‌عهده وزارت بهداشت قرار دارد با همکاری سایر بخش‌ها اجرا و موانع رشد جمعیت برطرف شود.»
وزیر بهداشت همچنین در حاشیه این نشست به نرخ سالانه تصادفات جاده‌ای و تاثیر آن در نرخ جمعیت اشاره کرد: «در عین حال باید توجه داشته باشیم که سالانه ۲۰ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای کشته می‌شوند که عمدتا جوانند و بنابراین باید از سویی این مشکلات را که جمعیت جوانان را متاثر میکند، اصلاح کرده و از سوی دیگر نیز موانع فرزندآوری را رفع کنیم. موانع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زیادی بر سر راه فرزندآوری وجود دارد که اگر به آنها پرداخته شود، این مشکل در آینده نه‌چندان دور حل خواهد شد. در ۱۰ سال گذشته جمعیت ما نرخ کاهشی داشته است و در سال ۶۵ نرخ رشد جمعیت ۳.۹ بوده اما این عدد اکنون به زیر یک رسیده است.»
تقریبا می‌توان گفت که یک‌سوم یا به گفته کارشناسان خود حوزه جمعیت و جوانی، بیش از نیمی از تبصره‌های قانون جوانی جمعیت متوجه وزارت بهداشت است؛ تا جایی که در دیدار اعضای کابینه دولت چهاردهم با رهبرمعظم‌انقلاب، وزیر بهداشت به‌طور مستقیم مورد خطاب رهبر انقلاب واقع شد و ایشان با جمله «من از آقای دکتر ظفرقندی می‌خواهم شخصا موضوع جوانی جمعیت و برطرف کردن موانع آن را به‌طور جدی پیگیری کنند.» اهمیت اجرای قانون جوانی جمعیت را به وزیر دولت تاکید کردند. بی‌شک متولی اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت وزارت بهداشت است اما ماجرا اینجاست که برای اجرای آن به همکاری و هماهنگی تمام دستگاه‌ها نیاز است.
بنابراین اجرای بهتر این قانون مستلزم نقش‌آفرینی بهتر وزارت بهداشت خواهد بود. اما در این ماجرا وظیفه وزارت بهداشت چیست؟ و وزارت بهداشت در کدام بخش‌ها در قانون جوانی جمعیت ورود پیدا کند؟
بیش از ۵۰ درصد قانون جوانی جمعیت متوجه وزارت بهداشت است
سحر منصوری، پزشک جوان و عضو کارگروه سلامت دبیرخانه ستاد ملی جمعیت در گفت‌وگو با «فرهیختگان» به این نکته اشاره میکند که قانون جوانی جمعیت مشتمل بر ۷۳ ماده است که نرخ باروری کشور به ۲ و نیم و بالاتر از آن برسد.
او می‌گوید: «از ۷۳ ماده قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، بیش از ۵۰ درصد آن احکام تکلیفی مرتبط به وزارت بهداشت است. این بدان معنا نیست که تکالیف سایر دستگاه‌ها کم‌معناست؛ چراکه ما هم در قوه قضائیه و هم در دولت، تکالیف معین‌شده داریم که طبیعتا باید به آن بپردازند.»منصوری ادامه می‌دهد: «تعداد تکالیف ابلاغی و مصوبه برای وزارت بهداشت در قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت بالاست. در بحث دخالت در امور پزشکی و تاثیر آن در مساله فرزندآوری و البته دخالت در امور سقط، بحث فرهنگ‌سازی بهداشتی بسیار در این قانون مورد تاکید است. این مساله یعنی اهمیت اصلاح فرهنگ عمومی و بهداشتی از سوی مقام‌معظم‌رهبری نیز مورد تاکید واقع شد. جنس تکالیف وزارت بهداشت نیز حول این دو مساله است. تعدادی از این موارد، دستورالعمل‌های اجرایی وزارت بهداشت است. مانند سیاستی که در قالب تنظیم خانواده است، سیاست مقابله با سقط، تکالیفی که برای مساله زایمان طبیعی بر گردن وزارت بهداشت گذاشته شده، مساله غربالگری و بهداشت مادران باردار و ممنوعیت‌هایی که قبلا وجود داشت و جمعیت را به سمت کم جمعیتی پیش می‌برد؛ یعنی وزارت بهداشت اکنون مکلف شده است که سیاست‌ها را برعکس کند و تشویق به فرزندآوری داشته باشد و جلوگیری از هرگونه اجبار و ارجاع مادران به سمت نهی شدن از بارداری و سقط جنین هم از تکالیف وزارت بهداشت است.»
این پزشک جوان همچنین تاکید میکند که وزارت بهداشت در قانون جوانی جمعیت وظایف مهمی به عهده دارد.
او می‌گوید: «ضمن اهمیت به تکالیف دیگر دستگاه‌ها، اما وزارت بهداشت تکالیف مهمی بر دوش داشت. در دوره قبل وزارت بهداشت درخصوص اجرای قانون جوانی جمعیت وزارت بهداشت کارهای مهمی پیش گرفت. همراه با اصلاح دستورالعمل‌ها، فرهنگ‌سازی، آموزش بهورزها، قبح فرزندآوری شکسته شد و در این چندسالی که دوستان زحمت کشیدند آموزش‌ها به سمت فرزندآوری رفت. ترسی که خانواده‌ها از به دنیا آمدن بچه داشتند، امیدواریم باز هم و بیشتر از قبل از بین برود.»
آمار باروری، ناباروری و نرخ سقط باید ثبت شود
او همچنین در رابطه با اقدامات انجام‌شده، کارهای روی‌زمین‌مانده و البته پیشنهاد اصلاح و پیگیری ماده‌های مرتبط با وزارت بهداشت در قانون جوانی جمعیت عنوان میکند: «البته یک‌دسته از کارها همچنان روی زمین مانده و به هرحال همچنان بعضی از دستورالعمل‌ها علی‌رغم اهمیت‌شان انجام نشده است. بحث زایمان طبیعی دستورالعملش ابلاغ شده اما ما همچنان شاهد تغییر سیاست و خروجی ماجرا نیستیم. همچنین در بحث سقط جنین اقدامات خوبی انجام شد اما به نظر می‌رسد که باید منسجم‌تر کارها ادامه پیدا کند تا ما به‌طور جد شاهد کاهش نرخ سقط غیرقانونی باشیم. البته با همکاری وزارت بهداشت و قوه قضائیه باید این اتفاق پیش گرفته شود. همچنین در سامانه باروری سالم کارهای خوبی انجام شد ولی به خروجی واضحی نرسیدیم. بنابراین انتظار می‌رود که در سامانه ماده ۵۴ قانون با دقت بیشتری کار پیش گرفته شود و ما واقعا شاهد استفاده عملی از ثبت اطلاعات باروری، ناباروری و سقط در این سامانه باشیم که بتوانیم با استفاده از این اطلاعات چشم‌انداز بهتری نسبت به اجرای قانون، آینده آن و سیاستگذاری‌های پیش‌رو داشته باشیم.»
معاونت‌های تنبل را پای کار بیاورید
منصوری تاکید میکند: «صحبت‌های دکتر ظفرقندی دلگرم‌کننده بود و بدان معنا بود که اهتمام ویژه‌ای به این قانون دارد. اگر دکتر ظفرقندی بتواند اقدامات انجام‌شده را حفظ کند و در مسیر اجرای این قانون سایر قوای وزاتخانه را پای کار بیاورد، فکر می‌کنم می‌توانیم سرعت بیشتری برای رسیدن به نرخ باروری ۲.۵ در پیش داشته باشیم. لازمه‌اش این است که قرارگاه جوانی جمعیت وزارت بهداشت به همان قوت کار خود را ادامه بدهد و از مابقی ظرفیت‌ها استفاده شود. معاونت‌هایی مانند معاونت درمان و آموزشی که در این سه‌سال کمتر به وظایف خود عمل کرده‌اند، بر عملکردشان نظارت شود و به‌طور جدی پای کار بیایند.»
جوانی جمعیت مولفه‌های تاثیرگذار دیگری هم دارد؟
البته کارشناسان حوزه جمعیت‌شناسی، مساله نرخ جمعیت را تنها بسته به فرزندآوری نمی‌دانند و مولفه‌های دیگری را در بالا رفتن نرخ جمعیت تاثیرگذار می‌دانند، یعنی ماجرای جمعیت را تک‌بعدی نمی‌بینند و مولفه‌های اجتماعی و اقتصادی نیز مانند مولفه‌های بهداشتی موثرند.
محمود مشفق، مدیرگروه جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است وزارت بهداشت نقش‌محوری دارد اما جوانی جمعیت یا افزایش سالخوردگی جمعیت تنها متاثر از پارامتر زاد و ولد نیست
او می‌گوید: «در بررسی جوانی جمعیت باید تمام مولفه‌هایی که بر کاهش باروری و کاهش جوانی جمعیت اثرگذارند، درنظر گرفته شوند. به‌عقیده من قانون جوانی جمعیت کمی سوءگیری دارد. به این دلیل که همه ماجرا را به افزایش نرخ باروری معطوف کرده است. درصورتی‌که خود افزایش باروری متاثر از یک‌دسته از مؤلفه‌های جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دیگری است که ما باید آنها را درنظر بگیریم. در حال حاضر عاملی که در اینجا مغفول واقع شده، مساله مهاجرت‌های خارجی و داخلی است که در قانون جوانی جمعیت به آن اشاره نشده است. البته در چند ماده به این مساله اشاره شده اما عملا تبصره اجرایی در این زمینه نداریم، یعنی یک سازمان یا نهادی که متولی مدیریت مهاجرت باشد، نداریم.»
در پیشبرد جوانی جمعیت آمایش سرزمین نقش جدی دارد
مشفق ادامه می‌دهد: «مساله‌ای که مورد توجه رئیس‌جمهور جدید است، بحث آمایش سرزمین است. این آمایش سرزمین می‌تواند روی افزایش نرخ باروری تاثیرگذار باشد؛ چراکه وقتی شما بخش قابل‌توجهی از جمعیت‌تان در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند، اینها طبیعتا برای خانه‌دار شدن، تامین درآمد و باقی مسائل اقتصادی به‌ویژه تهیه مسکن و زمین با مشکلات جدی مواجه می‌شوند، بنابراین هم ازدواج به‌تاخیر می‌افتد و هم فرزندآوری. البته در قانون جوانی جمعیت این ماجرا موردتوجه قرار گرفته است ولی تا وقتی که آمایش سرزمین اتفاق نیفتد، این مساله حل نمی‌شود. پس لازمه اجرایی شدن قانون جوانی جمعیت، در مرحله اول اجرای آمایش سرزمینی است. اکنون جمعیت قابل‌توجهی از افراد ساکن در روستاهای ما و شهرهای کوچک‌مان مهاجرت می‌کنند. این افراد چه کسانی‌اند؟ جوانان در سن کار، فعالیت، ازدواج و فرزندآوری. این دسته از جوانان وقتی به شهر دیگری مهاجرت می‌کنند، هم سن باروری‌شان تغییر پیدا میکند و هم ازدواج‌شان به‌تاخیر می‌افتد. این تاثیر مهاجرت داخلی در جوانی جمعیت است.»
تراز مهاجرت‌های ما منفی است
مدیرگروه جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی به مهاجرت‌های خارجی نیز اشاره میکند و می‌گوید: «ما متاسفانه تراز مهاجرت خارجی‌مان منفی است. براساس برآوردهایی که به آن رسیدم، منفی ۱.۹ است، یعنی در خوشبینانه‌ترین حالت، سالانه ۱۵۰ هزار نفر از جمعیت کشور براثر تراز منفی مهاجرت از جمعیت کشور کم می‌شود.
اینها جوانان در سن باروری و ازدواج‌اند. شخصی که بالای ۵۰ سال است مهاجرت نمی‌کند. تا زمانی که برای مهاجرت برنامه و سیاست مشخصی نداریم، چقدر می‌توانیم افزایش نرخ باروری داشته باشیم تا ۱۵۰ هزار نفر از جمعیت کشور کم نشود یا این جمعیت جبران شود؟ پیش از این نیز وزارت بهداشت متولی مساله جمعیت بود. وقتی تمام وظایف قانون جوانی جمعیت را به یک وزارتخانه واگذار می‌کنیم، بدان معناست که ما تنها متغیرهای بهداشتی را می‌بینیم و متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی را نمی‌بینیم. بعد هم انتظار داریم وزارت بهداشت قانون را اجرا کند و سطح باروری بالا برود. پس از چندسال هیچ اتفاقی نمی‌افتد و به این می‌رسیم که درنهایت مساله جوانی جمعیت یک مساله چندبعدی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمعیتی و بهداشتی است و شرایط اقتصادی تاثیر بسزایی بر نتایج آن دارد.»
از پیش‌زمینه‌های افزایش نرخ باروری نباید غفلت کرد
مشفق همچنین ادامه می‌دهد: «معطوف کردن اجرای قانون جوانی جمعیت فقط به یک وزارتخانه به نظر من باعث می‌شود که این سیاست‌ها موفقیت‌آمیز اجرا نشود. البته معتقدم برای اجرای واقعی قانون جوانی جمعیت، اصلاحاتی باید صورت بگیرد؛ چراکه مسائل جمعیتی با سیاست‌های مستقل حل نمی‌شود. یک‌دسته سیاست‌های غیرمستقیم مربوط به خانواده، طلاق، بازار کار، حقوق و دستمزد و آمایش سرزمین دارد که در قانون جوانی جمعیت باید درنظر گرفته شود. یعنی باید یک تقسیم کار ملی صورت بگیرد. مولفه‌های دیگری وجود دارد که می‌تواند عملکرد وزارت بهداشت را بهبود ببخشد. مثلا شما می‌گویید که قصد دارم با افزایش نرخ باروری، نرخ جمعیت را بالا ببرم. ما حمایت و سیاستگذاری می‌کنیم ولی تغییر سطح باروری که انتظار داریم اتفاق نمی‌افتد؛ چراکه مولفه‌های دیگر دیده نمی‌شود. البته در قانون جوانی جمعیت همه سازمان‌ها درگیر شدند ولی عملا ما باز هم متولی را وزارت بهداشت قرار دادیم. در صورتی که وزارت کشور باید نقش جدی ایفا کند. بخشی از کاهش نرخ باروری ما متوجه همین مساله عدم مدیریت مهاجرت‌هاست. ما به وجود 5 میلیون مهاجر خارج از کشور بی‌توجهیم، در صورتی که در سیاست‌های کلی ابلاغی مقام‌معظم‌رهبری به این مورد اشاره شده است؛ یعنی تشویق مهاجران به بازگشت به کشور و استفاده از ظرفیت آنها. ما چه‌کاری در این زمینه انجام دادیم؟ ما تنها بر روی افزایش نرخ باروری تاکید داشتیم و از پیش‌زمینه‌ها غفلت کردیم؛ درصورتی که این غفلت، تاکید ما بر افزایش نرخ را خنثی و بی‌اثر میکند.»
مشفق در انتها عنوان میکند: «پزشکیان نگاه تکثرگرا و استفاده از همه ظرفیت‌ها را دارد. به نظر من در مساله جوانی جمعیت نیز باید نگاه تکثرگرایی داشته باشیم و این مساله را تنها معطوف به وزارت بهداشت ندانیم؛ با توجه به اینکه جوانی جمعیت ما متاثر از پارامترها و عوامل متعددی است.»
