سرویس دفاع و امنیت مشرق- تسلیحات ضدزره از زمان جنگ تحمیلی تا به امروز، بخش مهمی از سازمان رزم زمینی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران را تشکیل داده است. در دوران دفاع مقدس، با توجه به درگیری های شدید بین نیروهای پیاده خودی و زرهی – مکانیزه بعثی عراق، در اختیار داشتن تسلیحات ضد زره قابل حمل توسط یگان های پیاده همیشه یکی از مهم ترین دغدغه های پرسنل و فرماندهان نظامی کشورمان بود؛ هرچند که در آن دوران، عمدتا RPG-7 سلاح اصلی ضد زره رزمندگان ایرانی به حساب می آمد که با توجه به مشخصات و شرایط استفاده دارای محدودیت های واضح و مشخصی بود.

راکت انداز RPG 7 – سلاح اصلی ضد زره رزمندگان ایرانی در دوره دفاع مقدس

به همین خاطر و در کنار آن، بررسی و تحلیل نبردهای رخ داده در منطقه و جهان در اوایل دهه 70 موجب شد تا در سالهای بعد از دفاع مقدس، طراحی و تولید تسلیحات هدایت شونده ضد زره، به یکی از اولویت های اصلی صنایع دفاعی کشور در حوزه رزم زمینی تبدیل شود که تا به امروز نیز ادامه داشته است.

بیشتر بخوانید:

تذکر مهم موشکی سپاه به آمریکا با حمله به رادار «AN/TPY-۲» / چشم و گوش پدافندی ایالات متحده در تیررس نسل جدید خانواده فاتح +عکس

موشک‌های بالستیک «شهاب ۳ و قدر» به خاطره‌ها می‌پیوندند/ اتفاقات مهمی که با ورود «حاج قاسم» به صنعت موشکی ایران رخ داد +عکس

آخرین گام‌های «غزه» برای ورود ایران به باشگاه دارندگان پهپادهای HALE/ تاثیرات مهم دستیابی سپاه به پرنده مجهز به موتور توربوپراپ +عکس

آغاز مهندسی معکوس ؛ از توفان تا دهلاویه

قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، موشک های ضد زره هدایت شونده سری "دراگون" و "تاو" از ایالات متحده آمریکا و سری "مالیوتکا" از شوروی سابق خریداری شده و در اختیار نیروهای مسلح قرار گرفته بود که در دوره جنگ نیز مورد استفاده قرار گرفت. این تسلیحات ، خصوصا موشک ضد زره تاو از جمله قوی ترین و بهترین سلاح های ضد زره ایران در طول دفاع مقدس به حساب می آمد و قادر بودند تقریبا هر تانک عراقی را منهدم کنند. متاسفانه به دلیل تحریم ها و محدودیت موجودی، همیشه این مشکل بزرگ در 8 سال دفاع مقدس رزمندگان ایرانی را آزار می داد. فلذا در دوره پس از جنگ ، تولید این موشک ها جزو اولویت های اصلی قرار گرفت.

موشک ضد زره تاو نصب شده بر روی یک جیپ در سالهای دفاع مقدس

موشک ضد زره دراگون در اختیار رزمنده ایرانی در سال های دفاع مقدس

پروژه مهندسی معکوس موشک ضد زره تاو به نام " توفان " یکی از موفق ترین طرح های ضد زره صنایع دفاعی کشور تا به امروز به حساب می آید که نزدیک به 7 مدل از آن ساخته و علاوه بر مدل هدایت سیمی ، گونه هدایت لیزری این موشک نیز در داخل کشور تولید شده است. در کنار بحث تامین نیازمندی نیروهای مسلح ، کمک به جبهه مقاومت نیز در نظر گرفته شده و از خودروهای انتحاری داعش در عراق تا استحکامات ارتش رژیم صهیونیستی در مناطق اشغالی جنوب لبنان با این موشک ایرانی نقره داغ شدند.

موشک های سری مالیوتکا نیز در داخل کشور با نام رعد و سری دارگون نیز با نام صاعقه مهندسی معکوس شده و به تولید انبوه رسیدند.

تصاویری از استفاده موشک ضد زره توفان در جبهه مقاومت در عراق و سوریه

اما یکی دیگر از حرکات موفق صنایع دفاعی کشورمان، مهندسی معکوس و تولید انبوه موشک ضد زره روسی سری کونکورس با نام توسن بود. این سلاح ضد زره تا حد زیادی شبیه به موشک تاو بوده و از سیستم هدایت اپتیکی در خط دید و سیستم سیمی برای ارسال فرمان به موشک بهره می برد. اکثر این موشک ها تا برد نهایی 3500 الی 4000 متر عملیات می کنند و بسته به نوع سر جنگی توان نفوذ به بیش از 600 الی 800 میلی متر زره فولادی که در عمده تانک ها استفاده شده را دارند.

از دیگر موشک های مهم ضد زره که در داخل ایران به تولید انبوه رسیده و خصوصا در سالهای اخیر هم در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و هم در جبهه مقاومت در حجم بالایی به کار رفته، مدل بومی موشک ضد زره کورنت است. این موشک ضد زره از جمله پیشرفته ترین موشک های ضد زره جهان در کلاس هدایتی در خط دید به حساب می آید و توانایی بسیار بالایی در نفوذ به زره تانک های پیشرفته را دارد.

یکی از اولین تصاویر مربوط به موشک های ضد زره دهلاویه

در جریان جنگ 33 روزه در سال 2006 چندین مورد آسیب شدید و انهدام تانک های سری مرکاوا مارک 4 ارتش رژیم صهیونیستی به این موشک نسبت داده شد و از آن زمان نام این موشک به عنوان سلاح ضد زره بسیار موثر در جهان پیچید. موشک کورنت مثل موشک های ضد زره نسل قبلی در خط دید هدایت می شود اما به جای سیستم هدایت سیمی از سیستمی موسوم به موج سواری لیزری بهره می برد که کاربر با ارسال امواج لیزری به گیرنده ای در پشت موشک آن را هدایت می کند. این موشک در مدل اولیه بردی بیش از 5 کیلومتر داشته و توان نفوذ در 1000 الی 1200 میلی متر زره فولادی را دارد. این افزایش برد باعث می شود تا کاربر از هدف فاصله بیشتری داشته باشد و در نتیجه در امنیت بیشتری اقدام به شلیک کند.

دو مدل موشک تحویلی به نیروی زمینی سپاه در سال 1399- نسل اولیه با فلش قرمز و موشک مدرن‌تر با فلش زرد

این موشک به اسم "دهلاویه" در سالهای گذشته تولید شده و در اختیار یگانهای سرپنجه نیروهای مسلح قرار گرفته است. مدل جدیدتر این موشک نیز با برد بیش از 8 کیلومتر در داخل کشور تولید شده است.

جنگ 33 روزه و ورود ایران به بحث موشک های نسل جدید

تمام موشک های ضد زره ساخت ایران تا قبل از چند سال گذشته، موشک های ضد زرهی بودند که در خط دید هدایت می شدند و در زبان ساده کاربر موشک باید هدف را در سیستم هدف گیری خود با چشم رصد کرده و بعد از شلیک نیز باید تا لحظه اصابت در یک نقطه ثابت حضور داشته و هدایت را ادامه می داد. با توسعه سیستم های دفاع فعال و کشف موشک و ایضا افزایش استفاده از پرنده های بدون سرنشین باقی ماندن کاربر موشک در یک نقطه تبدیل به یک نقطه ضعف شد. یک گزینه افزایش برد برخی از موشک ها بود ، مثل گزینه افزایش برد در موشکی مثل کورنت ، که آن هم در شرایطی خاص پاسخگو بود و بایستی فکر و حرکت دیگری انجام میشد.

در این میان بحث رفتن به سمت نسل جدید موشک های ضد زره با قابلیت حمله از بالا و "شلیک کن – فراموش کن" مطرح می شود. موشک هایی مثل سری جاولین ساخت آمریکا و اسپایک ساخت رژیم صهیونیستی از جمله معروف ترین اعضای این سری از موشک ها هستند. به صورت کلی این موشک ها در ابتدا به سمت نقطه حدودی هدف شلیک شده و سپس به وسیله قابلیت تشخیص اهداف روی آنها قفل کرده و البته از سمت بالا حمله می کنند. در عین حال کاربر پس از شلیک نیز نیازی به حضور و باقی ماندن در منطقه و هدایت موشک را ندارد. در برخی از موارد البته همچنان امکان هدایت یا تغییر هدف مورد نظر موجود است.

براساس برخی روایت ها، در جریان جنگ 33 روزه تعدادی از موشک های ضد زره اسپایک ساخت اسراییل به غنیمت نیروهای حزب الله لبنان درآمده و به ایران منتقل می شود و از همان زمان کار بر روی مهندسی معکوس این موشک آغاز می شود.

سامانه موشکی اسپایک و شلیک آن

در سال 1395 و در جریان بازدید اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس از نمایشگاه صنایع دفاعی، تصویری از یک موشک جدید به نمایش درآمد که از نظر ظاهری شباهت های زیادی به پرتابه موشک اسپایک داشت. از همان زمان بسیاری از کارشناسان و علاقمندان با استناد به این تصویر به این مسئله اشاره کردند که بالاخره اولین نشانه دقیق و محکم از یک موشک ضد زره ایرانی بر اساس مهندسی معکوس موشک اسپایک بدست آمده است.

بازدید اعضای مجلس از نمایش صنایع دفاع و اولین تصویر از موشک الماس

در اردیبهشت ماه سال 1399 بود که بالاخره اولین تصاویر از آزمایش موفق این موشک در مدل پرتاب شونده از پهپاد منتشر شد. موشکی که بعدا مشخص شد نام آن " الماس" است و به مرور در این سالها مدل های مختلفی از آن برای نمونه های هوا پرتاب و زمین پرتاب تولید و به نیروهای مسلح تحویل شد.

آزمایش مدل هوا پرتاب موشک الماس در سال 1399

در سالهای اخیر عمدتا مدل های بزرگ تر از موشک الماس دیده شدند که در برخی از موارد بیش از 10 یا 12 کیلومتر هم برد دارند. نکته جالب در خصوص الماس این که اولین استفاده عملیاتی آن در اصل در جنوب لبنان اتفاق افتاد ، جایی که با به غنیمت گرفته شدن چندین قبضه از موشک های سری اسپایک داستان " الماس " آغاز شد. در جریان نبردهای بیش از یک سال اخیر رزمندگام لبنانی با رژیم صهیونیستی، موشک های سری الماس در چندین مورد ضربات سنگینی را به تجهیزات و نفرات ارتش رژیم صهیونیستی وارد کردند و خصوصا قابلیت تصویربرداری و ارسال آن توسط این موشک و انتشار این تصاویر در فاز جنگ روانی و تبلیغاتی اثراتی شاید بسیار سنگین تر از ضربات واقعی در میدان نبرد داشت.

نمونه زمین پرتاب موشک الماس

بدر جایگزین آر پی جی می شود

اما در جریان رزمایش اخیر نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران شاهد آزمایش یک موشک ضد زره هدایت شونده جدید به نام "بدر" بودیم که بنا به اعلام مسئولین در حال جایگزین شدن با سامانه های ضد زره سری RPG است. اما اول ببینیم که در خصوص این موشک جدید ایران چه می دانیم ؟ بر اساس اطلاعات موجود و اطلاعات منتشر شده، برد این موشک بین 200 الی 2000 متر، توان نفوذ در 600 میلی متر فولاد زرهی و قابلیت شلیک کن – فراموش کن را دارد. موشک پرتاب شده از این سامانه به صورت واضح به موشک های سری الماس شباهت دارد و طراحی پرتابگر نیز تا حدی الگو گرفته از نوع برد کوتاه موشک اسپایک یعنی مدل SR است.

شلیک با سامانه بدر – به شباهت موشک با خانواده الماس دقت کنید

در تصاویر مربوط به شلیک موشک بدر، شاهد هستیم که خبری از کابل فیبرنوری که معمولا در مدل های دیگر زمین پرتاب موشک الماس بودیم، نیست. احتمالا در بحث هدایت این موشک با ترکیبی از هدایت امن رادیویی در بخش اول و ترکیبی از سیستم های اپتیکی و تصویرساز در بخش نهایی برای کشف و تشخیص هدف رو به رو هستیم. مشخصا تعویض کردن آر پی جی با یک موشک هدایت شونده از نوع "شلیک کن - فراموش کن" و حمله از بالا گزینه ای بسیار گران قیمت است، لذا این سوال مطرح می شود که چرا این تغییر در حال رخ دادن است ؟

پاسخ این مسئله را باید در تغییر شرایط میدان نبرد خصوصا در چند سال اخیر در سطح جهان ارزیابی کرد. در حال حاضر تیم های ضد زره ، چه مجهز به سلاحی مثل آر پی جی 7 ، چه مجهز به موشک های ضد زره پیشرفته مثل جاولین یا اسپایک یا همین سری الماس قاعدتا جزو اهداف اولیه دشمن هستند. با استفاده از پرنده های بدون سرنشین یا دوربین های حرارتی و بسیاری روش های دیگر کشف این تیم ها و از بین برد آنها اولویت یک بسیاری از نیروهای زمینی در میدان نبرد است.

سلاح های سری آر پی جی ( در کشور ما عمدتا آر پی جی 7 و 29 ) با وجود سالها خدمت عالی و شاید بتوان گفت افسانه ای و انجام برخی ارتقاء ها روی آنها و توسعه مهمات جدید، به جایی رسیده اند که یا باید آنها را از خدمت خارج کرد یا در واحدهای سطوح پایین تر یا در برخی سناریوهایی مثل مقابله با برخی از اشرار در مرزها و ... وارد رزم کرد. طبیعتا در یک یگان مثل نیروی زمینی ارتش که وظیفه اصلی آن رزم زمینی و بحث حفاظت از مرزها و در صورت لزوم درگیری با یک ارتش متجاوز است، سناریوهای رزمی بسیار متفاوت خواهد بود، لذا سلاحی غیر هدایت شونده مثل RPG-7 با برد دقیق شاید به زحمت 500 متر که به خاطر توسعه انواع سیستم های حفاظتی و زره های پیشرفته شانس زیادی هم برای آسیب زدن ندارد، نمی تواند کمک خاصی به رزمندگان ایرانی بکند.

می توان این طور گفت که تسلیحاتی مثل خانواده طوفان بخصوص در مدلهای اولیه یا RPG-7 سلاح هایی ارزان‌تر با قابلیت تولید بیشتر هستند که نیاز عمده واحدهای تاکتیکی را تامین کرده و به عنوان سلاح باسابقه ضد زره، بار ماموریتهای مرسوم حفاظت از مرزها را به دوش خواهند داشت و در عین حال تسلیحاتی مثل موشک سری الماس یا بدر، گزینه هایی گران‌تر اما با توانایی های بیشتر برای شرایط و نیروهای ویژه خواهند بود.

نگاهی به نبردهای سالهای اخیر بویژه درگیری اخیر روسیه و اوکراین یا نبرد حزب الله لبنان با رژیم صهیونیستی، نشان می دهد طراحی و نقشه راهی که در نیروهای مسلح و صنایع دفاعی کشورمان برای توسعه دکترین نبرد نامتقارن زمینی به دست آمده، همچنان راهگشا و موثر بوده و در این میان، موشک های ضد زره بخش مهمی از توان رزم زمینی کشورمان را تشکیل داده اند به گونه ای که هم اکنون، خانواده سلاح های ضدزره در کشورمان بسیار متنوع بوده و از شمار انگشتان دو دست نیز فراتر می رود و با ورود آنها به سازمان رزم نیروهای زمینی ارتش و سپاه، توان ضد زره یگانهای عملیاتی و سرپنجه های این نیروها به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرده و اگر این توانمندی در اختیار نیروهای مقاومت نیز قرار بگیرد، یگانهای دشمن در برد کمتر از 2 کیلومتر، شانسی برای زنده ماندن نخواهند داشت.