گروه فرهنگی مشرق- آقای هدایت‌الله بهبودی، نویسنده، پژوهشگر و تاریخ‌نگار انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و مدیر دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه‌ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی است. وی در گفتگویی با دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری درباره‌ی وضعیت كنونی خاطره‌گویی و تاریخ شفاهی دفاع مقدس سخن گفته که در ذیل مشاهد می نمایید:
اثرات و اهمیت بازگویی خاطرات شفاهی، به‌‌ویژه خاطرات رزمندگان چیست و چه تأثیراتی بر جامعه دارد؟
اگر بخواهم نگاهی كلی به این موضوع داشته باشم، باید بگویم كه تولید در همه‌ی زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی امری لازم و واجب است. زندگی یك جامعه با تولید شكل می‌گیرد و رشد می‌كند. امروزه واژه‌ی تولید را بیش از هر زمینه‌ای در امور اقتصادی به كار می‌برند، ولی می‌دانیم كه در امور اجتماعی نیز بدون تولید نمی‌توان بالید.
در ۳۵ سال گذشته تاریخ ایران دو پدیده‌ی بزرگ یا دو قله‌ی مرتفع را در پهنای خود به یادگار دارد؛ یكی پیروزی انقلاب اسلامی و دیگری دفاع هشت‌ساله. تأثیر این بلندی‌ها بر سرنوشت ایران انكارناپذیر است؛ و از آن جمله است تأثیرات اجتماعی. اگر ما بتوانیم نسل‌های پسین را به صعود از این دو ارتفاع دعوت كنیم تا بتوانند تاریخ معاصر ایران را از قله‌های آن افشا كنند، كار بزرگی كرده‌ایم. از نظر من مصالح این دو بلندی، یا بهتر بگویم: یكی از مصالح اصلی آن، خاطرات است.
برای پرداختن به خاطرات اشخاص چه مسائلی وجود دارد؟ چه كسانی صلاحیت دارند خاطراتشان به صورت عمومی منتشر شود و این خاطرات چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
ما نمی‌توانیم در بیان خاطرات موانعی ایجاد كنیم كه برخی به این وادی كشیده شوند و برخی اجازه‌ی ورود نداشته باشند. تولید مصالح در این مرحله نباید گزینشی باشد. تعیین نوع و جنس خاطره در مرحله‌ی تولد اصالت ندارد و این تمییز و تشخیص در مراحل بعدی صورت می‌گیرد، یعنی زمانی كه مهندس -و در این‌جا تاریخ‌نگار- وارد عمل میشود. او با مهارتی كه دارد، به سرند خاطرات می‌پردازد و اصیل‌ترین آن‌ها را برای ساخت و پرداخت تاریخ یك واقعه انتخاب می‌كند.
اثرات و اهمیت بازگویی خاطرات شفاهی، به‌‌ویژه خاطرات رزمندگان چیست و چه تأثیراتی بر جامعه دارد؟
اگر بخواهم نگاهی كلی به این موضوع داشته باشم، باید بگویم كه تولید در همه‌ی زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی امری لازم و واجب است. زندگی یك جامعه با تولید شكل می‌گیرد و رشد می‌كند. امروزه واژه‌ی تولید را بیش از هر زمینه‌ای در امور اقتصادی به كار می‌برند، ولی می‌دانیم كه در امور اجتماعی نیز بدون تولید نمی‌توان بالید.
در ۳۵ سال گذشته تاریخ ایران دو پدیده‌ی بزرگ یا دو قله‌ی مرتفع را در پهنای خود به یادگار دارد؛ یكی پیروزی انقلاب اسلامی و دیگری دفاع هشت‌ساله. تأثیر این بلندی‌ها بر سرنوشت ایران انكارناپذیر است؛ و از آن جمله است تأثیرات اجتماعی. اگر ما بتوانیم نسل‌های پسین را به صعود از این دو ارتفاع دعوت كنیم تا بتوانند تاریخ معاصر ایران را از قله‌های آن افشا كنند، كار بزرگی كرده‌ایم. از نظر من مصالح این دو بلندی، یا بهتر بگویم: یكی از مصالح اصلی آن، خاطرات است.
برای پرداختن به خاطرات اشخاص چه مسائلی وجود دارد؟ چه كسانی صلاحیت دارند خاطراتشان به صورت عمومی منتشر شود و این خاطرات چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
ما نمی‌توانیم در بیان خاطرات موانعی ایجاد كنیم كه برخی به این وادی كشیده شوند و برخی اجازه‌ی ورود نداشته باشند. تولید مصالح در این مرحله نباید گزینشی باشد. تعیین نوع و جنس خاطره در مرحله‌ی تولد اصالت ندارد و این تمییز و تشخیص در مراحل بعدی صورت می‌گیرد، یعنی زمانی كه مهندس -و در این‌جا تاریخ‌نگار- وارد عمل میشود. او با مهارتی كه دارد، به سرند خاطرات می‌پردازد و اصیل‌ترین آن‌ها را برای ساخت و پرداخت تاریخ یك واقعه انتخاب می‌كند.
رخدادها
و حوادث بزرگی همچون انقلاب و جنگ تكرارپذیر نیست. پس از جهت كم‌نظیری و
جذابیت، توجه عموم افراد جامعه را جلب می‌كند. جذابیت این خاطرات توانسته
است تا حد زیادی ادبیات ایران پس از انقلاب را تحت تأثیر قرار دهد و گاهی
شانه‌به‌شانه‌ی ادبیات ترجمه‌ای و در دهه‌ی اخیر حتی پیشرو و جلوتر از
ادبیات ترجمه‌ای حركت كند.محققان بین خاطره و تاریخ شفاهی تفاوت‌هایی قائلند. آیا جنابعالی معتقدید كه این نوع انتشار خاطرات روش مناسبی است یا خیر؟ آیا اگر این خاطرات به شیوه‌ی تاریخ شفاهی منتشر شود، تأثیر بیشتری ندارد؟
اگر دسته‌بندی خاصی در بین نباشد، فرق چندانی به لحاظ ماهوی میان خاطرات و تاریخ شفاهی نیست. این دو مواد اولیه برای پیدایش تاریخ هستند؛ هرچند كه فرایند پیدایش آن‌ها با یكدیگر متفاوت است. خاطرات در عرف، همان خودنگاشته است، اما تاریخ شفاهی تلاشی حداقل دوسویه است كه خاطره‌گر و خاطره‌نگار با هم برای بازنمایی یك حادثه یا یك سلسله‌وقایع انجام می‌دهند. از نظر مورخ، این دو گونه در یك ردیف است و یكی بر دیگری اصالت و برتری ندارد، اما چه‌بسا از نظر خواننده -كه بهره‌بردار نخست این فرآورده‌ها است- تفاوت داشته باشد.
نكته‌ی حائز اهمیت در فرایند تولید خاطره یا تاریخ شفاهی، وفاداری به حقیقت است. چه خواننده و چه مورخ تا زمانی می‌توانند به این تولیدات تكیه و اعتماد كنند كه بر باور و اعتمادشان خدشه‌ای وارد نشود. هرگاه اینان احساس كنند كه خاطره‌گو یا تدوین‌گر تاریخ شفاهی از مرزهای حقیقت فاصله گرفته، شیرازه‌ی مصالح یادشده از هم خواهد پاشید.
چرا رهبر معظم انقلاب بر ثبت خاطرات رزمندگان و شخصیت‌های مهم انقلاب تأكید دارند؟ همچنین دلیل تأكید ایشان بر انتشار عمومی این خاطرات چیست؟
شاید نتایج موفقیت‌آمیز مؤسسات و سازمان‌هایی كه در كار تولید خاطرات هستند، دیدگاه مثبت رهبر انقلاب را نسبت به این موضوع موجب گشته است. وقتی یك خاطره‌ی صادقانه بیان یا نوشته میشود و با اصول حرفه‌ای تدوین و چاپ می‌گردد، به دلیل شرح حوادث كم‌نظیر انقلاب و جنگ، خوانندگان و علاقه‌مندان بسیاری پیدا می‌كند. این یعنی تمایل مردم به دانستن از دو پدیده‌ی مهم و بی‌بدیل ۳۰ سال اخیر ایران. شما خوب می‌دانید كه رخدادها و حوادث بزرگی همچون انقلاب و جنگ تكرارپذیر نیست. پس از جهت كم‌نظیری و جذابیت، توجه عموم افراد جامعه را جلب می‌كند.
مهم‌تر این‌كه، ماهیت انقلاب و جنگ با هویت اسلامی و ایرانی جامعه گره خورده و نمی‌توان به آن بی‌توجه بود. تكریم یاد انقلاب و جنگ، تكریم هویت ملی ما است. نكته‌ی دیگر آن‌كه جذابیت این خاطرات توانسته است تا حد زیادی ادبیات ایران پس از انقلاب را تحت تأثیر قرار دهد و گاهی شانه‌به‌شانه‌ی ادبیات ترجمه‌ای و در دهه‌ی اخیر حتی پیشرو و جلوتر از ادبیات ترجمه‌ای حركت كند.
موضوع آخر این‌كه پدیده‌ی خاطره و خاطره‌نگاری به توسعه‌ی مطالعه و بالارفتن شمارگان كتاب كمك فراوانی كرده است. همه‌ی این‌ها یعنی این‌كه خاطره‌گویی و خاطره‌نویسی در كمّ و كیف باید توسعه یابد یا حداقل روند آن كند نشود.
مخاطبان محترم گروه فرهنگی مشرق می توانند مقالات، اشعار، مطالب طنز، تصاویر و هر آن چیزی که در قالب فرهنگ و هنر جای می گیرد را به آدرس culture@mashreghnews.ir ارسال کنند تا در سریع ترین زمان ممکن به نام خودشان و به عنوان یکی از مطالب ویژه مشرق منتشر شود.
