به گزارش مشرق، فارس نوشت: اگر دانشگاهمان اداره نشود، کارمان زار است. دانشگاه؛ تمام مسائل به دست دانشگاه است. يعني اين 2 تا قطب دانشگاه و روحاني همه مقدرات مملکت تو مشت اينهاست. دانشگاهي، دانشجو، چه دانشجوي قديمي، چه دانشجوي جديد. همه مسائل توي دست اينها بايد حل بشود. اينها قوه متفکره يک ملت هستند. اگر دانشگاه را ما سست بگيريم و از دست ما برود، همه چيزمان از دستمان رفته است. يک مسئلهاي است که نبايد شما بنشينيد که من عمل بکنم؛ و نه من هم بايد بنشينم که شما تنها، ما هر 2 بايد دست به دست هم بدهيم، آنقدري که من ميتوانم من انجام بدهم آنقدري که شما ميتوانيد شما انجام بدهيد.... "
"... بايد آنهايي که به اين کشور علاقه دارند، آنهايي که به اين ملت علاقه دارند، آنهايي که خودشان وابسته نيستند و خدمتگزار ابرقدرتها نيستند، آنها همت کنند به اينکه دانشگاه را يک مرکزي درست کنند که مرکز علم و تهذيت باشد که همه تخصصها در خدمت خود کشور باشد؛ نه اينکه متخصص بشود و با آن تخصصش ما را به دامن آمريکا بکشد. متخصص بشود و با آن تخصصش به کشور ما ضربه وارد کند هر چه متخصص بدتر آن کسي که مذهب نشده است و آن کسي که براي کشور خودش احساس نگردد که من براي اين کشور هستم و از اين کشور، من استفاده کردهام و استفاده علمي را بايد به اين کشور تحويل بده، اگر اين احساس نباشد و اين باور نباشد دانشگاه بدترين مرکزي است براي اينکه ما را به تباهي بکشد. "
مطالب بالا سخنان بنيانگذار کبير انقلاب اسلامي است که بر اهميت دانشگاهها و بر لزوم توجه به مسائل مرتبط با دانشگاهها تاکيد دارد. وجود همين اهميت مسئوليت افراد مرتبط با بخش آموزش عال کشور را صد چندان ميکند.
با توجه به اهميت آموزش عالي و لزوم نقد اقدامات انجام شده براي ترسيم آيندهاي بهتر به سراغ ابراهيم فياض عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران رفتيم و در گفتوگويي مشروح با وي نظام آموزش عالي در ايران را آسيب شناسي کرديم.
ابراهيم فياض در ابتداي اين گفتوگو به تشريح اهداف آموزش عالي در کشور پرداخت و ميسرهاي رسيدن به اين هدفها را ترسيم کرد.
* بايد جهان را وارد ايران کرده و ايرانياش کرد
فياض در اين زمينه با بيان اينکه کل مسئله اين است که بايد جهان را وارد ايران کرده و ايرانياش کرد و از اين طريق ايران را پيشرفته کنيم، گفت: اکنون آموزش عالي کاملا بر عکس حرکت ميکند و ايران را نوکر جهان کرده است.
* ارسال مقالات دانشگاهيان براي ISI خلاف منافع ملي و امنيت ملي است
وي با اشاره به ارسال مقالات دانشگاهيان ايراني براي ISI اظهار داشت: ما با اين اقدام تحقيقاتمان را براي آنها ميفرستيم و کارهاي علمي و پژوهشي انجام شده در کشور را تبديل به مقاله کرده و براي آنها ارسال ميکنيم و عملکردي اين چنيني کاملا خلاف منافع ملي و امنيت ملي است.
* ISI قاتل دانشمندان ايراني است
فياض 2 دانشمند ايراني ترور شده را مقتول ISI عنوان کرد و ادامه داد: قاتل اين 2 دانشمند ISI بود؛ فريدون عباسي دواني هم که نفر سوم ترور شده بود و جان سالم به در برد، همين مسئله را بيان کرد.
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران مسائل ذکر شده در بالا را نشان دهنده وجود سياستگذاريهاي غلط در مباحث کلان دانشگاهي توصيف و ادامه يافتن اين قبيل اقدامات را نامطلوب عنوان کرد.
* اغلب اقدامات براي آموزش عالي «وقت کشي» است
وي در ادامه گفتوگويش با فارس، با بيان اينکه اغلب اقدامات فعلي براي آموزش عالي «وقتکشي» است، خاطرنشان کرد: بنده با توجه به سيستم موجود اقدامي را مشاهده نميکنم که آموزش عالي قادر به انجام دادنش باشد؛ شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم به شدت به بنبست خورده و مسئلهاي را پيش نميبرد.
فياض با اشاره به اينکه رئيسجمهور در جلسات شوراي عالي انقلاب فرهنگي شرکت نميکند، اظهار داشت: احمدينژاد فردي اجرايي است و اکنون با ساختار شوراي عالي انقلاب فرهنگي چون اقدامي پيش نميرود، در جلسات حاضر نميشود.
* آموزش عالي تئوري ندارد
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در پاسخ به اين سوال که مشکل اصلي آموزش عالي در کجاست؟ با بيان اينکه مشکل اصلي در اينجاست که آموزش عالي تئوري ندارد، تصريح کرد: ما بايد جهان را در اين تجلي بدهيم؛ نه اينکه ايران را نوکر جهان کنيم.
وي با بيان اينکه اکنون دانشگاههاي کشور به مؤسسات تحقيقاتي براي خارجيها تبديل شدهاند، گفت: به طور مثال فعاليتهاي پژوهشي در فصل تابستان که بر روي تهران انجام ميشود، مقالههايش در مطبوعات اروپايي و آمريکايي منتشر ميشود؛ يعني تحقيقاتي که با پول کشور انجام شده است، توسط خارجيها مورد بهرهبرداري قرار ميگيرد و اين اصلا به صلاح کشور نيست.
* آموزش بايد دانش محور باشد
فياض با تاکيد بر اينکه آموزش بايد دانش محور باشد، خاطرنشان کرد: نظام آموزش عالي ايران کاملاً برعکس عمل ميکند و به جاي اينکه مهارت محور باشد، دانش محور است، يعني فرد زماني که درس پزشکي ميخواند مهارت پزشکي پيدا نميکند و فقط الفاظي را فرا ميگيرد.
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران اضافه کرد: آموزش عالي، آموزش را بلد نيست و به همين دليل فردي که در رشتههاي فني تحصيل ميکند بعد از ورود به کارخانه مباحث مربوطه را فرا ميگيرد.
* اگر پول نفت نبود نميدانم دانشگاههاي کشور چه ميخواستند بکنند؟
وي با طرح اين پرسش اگر پول نفت نبود نميدانم دانشگاههاي کشور چه کاري ميخواستند بکنند؟ اظهار داشت: اگر نفت نداشتيم بايد در دانشگاهها را ميبستيم؛ يعني سرمايههاي دانشگاهها از طريق نفت تأمين ميشود و هيچ توليدي به درد بخوري در دانشگاهها توليد نميشود و فقط دانشهاي ابتدايي به دانشجويان آموخته ميشود.
فياض افزود: اگر دانشجويان به خارج از کشور بروند، ميتوانند تئوريها را در خارج عملي کنند اما اين تئوريها را نميتوان در داخل عملي کرد و به همين دليل مهاجرت دانشجويان بالاست؛ زيرا درسهايي که در کشور ميخوانيم براي به کارگيري در ايران مناسب نيست و آنها را بايد در خارج به کار گرفت.
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در همين زمينه خاطرنشان کرد: بهترين دانشگاههاي کشور مانند صنعتي شريف، تهران و صنعتي اميرکبير نقطه پرشي براي دانشجويان هستند و اغلب دانشجويان بعد از تحصيل در اين دانشگاهها از کشور خارج ميشوند.
* آموزش عالي نياز به تئوري کلان دارد
فياض در پاسخ به اين پرسش که براي حل مشکلات موجود در آموزش عالي بايد از کجا شروع کرد و چه اقداماتي را انجام داد؟ با اشاره به اينکه نياز به يک تئوري کلان داريم، گفت: هيچگاه نظام آموزش عالي حاضر نشده است براي تحقق اين مسئله اقدامي کند.
* در دانشگاهها بايد چرخه علمي ايجاد شود
وي با تاکيد بر اينکه براي دستيابي به تئوري بايد کار کرد و حرف زدن صرف موثر نخواهد بود، خاطرنشان کرد: بايد کساني که اهل فن هستند در اين خصوص کار کنند؛ آنگاه اگر اقدامي در جهت ايجاد دانشگاه ايراني و بومي انجام شد تا چرخه علمي در کشور به وجود بيايد، اقدام مثبتي انجام شده است.
* پول نفت را ميدهيم و علم را وارد ميکنيم
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران ايجاد چرخه علمي را نيازمند تئوري عنوان کرد و افزود: اکنون چرخه علمي وجود ندارد، زيرا ما پول نفت را ميدهيم و علم را وارد ميکنيم و بعد از مصرف علم وارداتي در کشور افراد تربيت شده را به خارج صادر ميکنيم.
* آموزش عالي ايران براي خارجيها کار ميکند
فياض با بيان اينکه آموزش عالي در ايران داراي ساختار است اما اين ساختار براي خارجيها کار ميکند، اظهار داشت: يعني ساختار آموزش عالي ما براي ايران نيست و اين مسئله هم در پزشکي هم در رشتههاي فني و هم در علوم انساني در حال رخ دادن است.
* ساختار و اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي تغيير کنند
وي پيشنهاد عملي خود براي حل مشکلات ذکر شده را اينگونه بيان کرد که ساختار شوراي عالي انقلاب فرهنگي بايد دچار دگرگوني شده و اعضاي اين شورا نيز بايد تغيير کنند.
* حضور نخبگان در بخشهاي مرتبط با آموزش عالي
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران خواستار حضور تمام نخبگان در شواي عالي انقلاب فرهنگي و بخشهاي مرتبط با آموزش عالي شد و گفت: شوراي عالي انقلاب فرهنگي بعد از مقام معظم رهبري سياستگذار و برنامهريز آموزش عالي بشمار ميرود اما متاسفانه اين شورا به درستي به وظيفه خود عمل نميکند.
فياض خاطرنشان کرد: دبير شوراي عالي انقلاب فرهنگي يک دامپزشک است و منشي جلسه هم يک پزشک عمومي است و تمامي اين مسائل در حالي رقم ميخورد که علوم پزشکي و علوم پايه ربطي به فرهنگ و دانش ندارد.
* در آموزش عالي از افراد باسواد استفاده نميشود
وي با بيان اينکه در علوم انساني افراد باسواد زيادي در کشور حضور دارند، تاکيد کرد: متاسفانه ساختار موجود در آموزش عالي فسيل است و از اين افراد بهره نميبرد که اميدواريم اين ساختار فسيل شده هر چه سريعتر بريزد.
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران با اشاره به سيستم ارتقاي اساتيد گفت: اين سيستم را بنگريد، آيا در اين سيستم جز نوکرپروري اتفاق ديگر ميافتد؛ در سيستم موجود ما نوکر کشورهاي ديگر هستيم و هر اساتيد نوکرتر باشد و ISI بيشتري توليد کند ارتقا مييابد.
* انتقاد از بيتوجهي نسبت به اقدامات علمي که در داخل کشور انجام ميشود
فياض با ابراز انتقاد از بيتوجهي نسبت به اقدامات علمي که در داخل کشور انجام ميشود، اظهار داشت: فعاليتهاي علمي در داخل اصلا نمره و امتيازي ندارد. به طور مثال کتابي که بنده براي استراتژي آينده کشور نوشتم در دانشگاه تهران نمره صفر را گرفت و اعلام کردند که اين کتاب ماخذ ندارد و بنده در پاسخ گفتم "ماخذش خودمم " و اعلام کردم که حاضرم در خصوص اين کتاب مناظره کرده و يا کنفرانس بدهم.
وي در همين زمينه خاطرنشان کرد: اين نظام آموزش عالي است که افراد در حالي که حتي يک مقاله در ايران چاپ نکردند، استاد تمام شدند؛ چرا؟ چون آنها در ISI مقاله دارند و ISI اصل است.
فياض با بيان مجدد اين نکته که مسائل ديگر که در بعضي اوقات به عنوان مشکل در آموزش عالي مطرح ميشود «وقتکشي» است، تصريح کرد: بحثي همچون کنکور متمرکز را مشاهده کنيد؛ آموزش عالي چه کار ميکند؟ مگر مشکل ما در آموزش عالي فوق ليسانس، دکترا و کنکور متمرکز بود.
وي ادامه داد: اين قبيل اتفاقات به اين دليل رخ مي دهد که تصميمگيران آموزش عالي خود را بالاتر از ديگران ميبينند و از کسي براي مشورت دعوت نميکنند تا افراد باسواد و متخصص در خصوص مسائل نظر بدهند.
* عملکرد دولت احمدينژاد مانند گذشته است
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در پاسخ به اين سوال که رويکرد دولت نهم و دهم که شعارهايش با دولتهاي ديگر متفاوت بود را چگونه ارزيابي ميکنيد؟ گفت: عملکرد اين دولت در ادامه گذاشته است و ما تغييري مشاهده نکرديم.
* دولت احمدينژاد در بازسازي و ساخت کشور بسيار زحمت کشيد
وي با اشاره به اينکه برخي تصور ميکنند چون اين دولت سرکار است نبايد هيچ چيز را گفت، درحالي که نبايد اينطور باشد، تصريح کرد: به نظر بنده بزرگترين مشکل در حوزه علوم انساني در دولت نهم و دهم بوده است؛ البته دولت احمدينژاد در بازسازي و ساختن کشور بسيار زحمت کشيد اما در علوم انساني هيچ اقدامي صورت نگرفته است.
* انتقاد از نگاه کمي به دانشگاهها
وي بخش بعدي سخنان خود را به ارزيابي نگاههاي کمي به دانشگاهها و ساخت ساختمانهاي دانشگاهي و عدم توجه به نگاه کيفي به دانشگاهها اختصاص داد و در اين زمينه گفت: در دوره هاشمي تا بحث فرهنگ مطرح ميشد، دولت اعلام ميکرد که ما اين تعداد کتابخانه و دانشگاه ساختيم که اين رويه در دولتهاي بعدي هم ادامه پيدا کرد.
* نبود تئوري مشکل آموزش عالي
فياض با يادآوري اينکه در دوره خاتمي شلوغ کاريهاي سياسي انجام ميشد و نامش را توسعه سياسي گذاشتند و رويکردها تفاوتي نکرد، خاطرنشان کرد: در نهايت آن چيزي که ما نداريم فقط يک چيز است و آن نبود «تئوري» است؛ يعني تئوري کلان آموزش عالي که در آلمان وجود دارد و دانشگاهها براساس آن حرکت ميکنند و يا مثلا تئوري دِکارت که مبنا را ميگذارد و براساس آن دانشگاه درست ميشود اما ما آن تئوري را پيدا نکرديم.
وي با بيان اينکه به طور مثال بحث حکمت که بنياديترين بحث است و بنده آن را مقابل فلسفه غربي و عرفان شرقي مطرح ميکنم ميتواند بحث بنياني آموزش عالي باشد، گفت: در جلساتي ما را دعوت کردند و از اين مسئله سخن گفتيم و اعتنايي به آن نشد؛ همين مسئله باعث شده که من امروز فقط در خصوص حکمت بنويسم و سخني نگويم.
* دانشگاههاي غربي فرهنگ و علم را در کنار هم دارند؛ دانشگاههاي ايران ناهمگن هستند
اين استاد دانشگاه در پاسخ به اين سوال که اساتيد در به وجود آمدن شرايط فعلي چقدر مقصرند؟ گفت: کسي که در خارج از کشور تربيت شده و به ايران آمده است با توجه به اينکه استادش انگليسي يا فرانسوي باشد، نحوه رفتارش نيز شبيه به اساتيدش است، حتي اگر 6 ماه به کشوري بروند و باز گردند کاملاً آن طرفي ميشوند؛ زيرا فقط در دانشگاههاي آنها علم نيست بلکه فرهنگ خاصشان نيز هست به همين دليل به شدت داراي دانشگاههاي ناهمگن هستيم.
وي اضافه کرد: آنهايي که تربيت و تعليمشان در داخل است، هنوز نتوانستهاند ساختاري توليد کنند که در داخل چرخه علمي توليد کند که در اين زمينه دشمن بيشتر از ما متوجه ميشود و به همين دليل آقاي عليمحمدي را ترور کرده و بعد از آن آقاي شهرياري را نيز ترور ميکنند؛ يعني کساني که در داخل چرخه علمي توليد ترور ميشوند.
فياض با اشاره به اينکه شهيد عليمحمدي و شهرياري در داخل کشور تحصيل کردند و دشمن اين افراد را ترور کرد، يادآور شد: اين اقدامات مانند آنچه در اوايل انقلاب رخ ميداد صورت گرفت؛ يعني مانند اول انقلاب که مطهري را زدند چون دشمن ميداند چه کساني را بايد بزنند.
عضو هيئت علمي دانشکده علوم اجتماعي دانشگاه تهران با اشاره به شهيد قرني گفت: قرني قصد داشت يک ساختار ارتش بومي درست کند، مطهري ميتوانست يک فلسفه بومي درست کند، و مفتح هم وحدت حوزه و دانشگاه را دنبال ميکرد و دشمن به همين دليل آنها را ترور کرد و اين نکته بسيار مهمي است.
* دشمن به دنبال اين است که چرخه علمي در ايران شکل نگيرد
فياض با بيان اينکه دشمن به دنبال اين است که چرخه علمي در ايران شکل نگيرد، تصريح کرد: اين نکته مهمي است که چرا دشمن افراد تحصيل کرده در داخل مانند شهرياري که در بحث پرتوها هم فعاليت کرده است و آقاي عليمحمدي را ترور ميکند
* شهيدان عليمحمدي و شهرياري در حال ايجاد چرخههاي علمي در کشور بودند
وي با بيان اينکه افراد ترور شده در حال ايجاد چرخههاي علمي در کشور بودند، اظهار داشت: مطهري را ترور ميکنند تا اين چرخهها درست نشود؛ دشمن به دنبال اين است که چرخ دندههاي چرخه علمي را بشکند، ميلههايش را شکسته و لاي اين چرخه دندهها چوب بگذارد و تمامي اين اتفاقت در حالي رخ ميدهد که آموزش عالي با اقدامات خود بيشتر به اين روند کمک ميکند.
* آموزش عالي بايد کتاب محور باشد نه مقاله محور
اين استاد دانشگاه با اشاره مجدد به سيستم ارتقا اساتيد گفت: به اين سيستم بنگريد که مقاله محور است و نه کتاب محور؛ اگر کتاب محور بود و آن هم کتابهايي بومي، آموزش عالي سرنوشت بهتري داشت، نه اينکه ISI مرجع باشد که معلوم نيست مقالاتش کجا به چاپ ميرسد و چه کساني از آن استفاده ميکنند.
* کتابهاي تأليف بومي چرخه علمي توليد ميکند
فياض با بيان اينکه آنچه بايد چرخه علمي توليد کند کتابهاي تأليف بومي است، نه ترجمه، خاطرنشان کرد: اگر کتاب محوري اصل و اساس باشد و اساتيد براساس آن رتبهبندي شوند، چرخه علمي و بومي در کشور ايجاد ميشود اما زماني که مقاله محور باشد، مقالهها نوشته شده و به خارج فرستاده ميشود و اين اقدام دستاوردي براي خارجيها ميشود.
وي با بيان اينکه با روند فعلي زحمت را دانشگاهيان ايراني ميکشند اما بهرهمندي از اين فعاليتها توسط خارجيها صورت ميگيرد، اظهار داشت: اين اقدامي است که در حال انجام شدن است، مانند نفت؛ چطور منابع نفت، گاز، آب، خاک و معدن وجود دارد اما چرخه ايراني براي آن درست نميکنند، چرا نميتوان اين چرخه را درست کرد چون دانشگاه ارتباطي با صنعت نداريم و به همين دليل مجبوريم نفت خام صادر کنيم.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: ما نميتوانيم مسائل را باز توليد کنيم يعني فرهنگ توليدي نداريم و تمام ساختار کشور اينگونه است، آنگاه چه اتفاقي در کشور ميافتد، درس ميخوانيم اما اين درسها به کار نميآيد.
* نظام آموزش عالي مهارتي نيست
فياض در همين زمينه با بيان اينکه هر روز دانشجوها پيش ما آمده و از ما امضا ميگيرند تا به خارج رفته و تحصيل کنند و اين بدبختي است، خاطرنشان کرد: برخي از دانشجويان باسواد از ايران خارج ميشوند، چرا؟ چون نظام آموزشي عالي مهارتي نيست و فقط تئوريک است.
* تئوريهايي که در دانشگاهها تدريس ميشود کاربردي نيست
وي با بيان اينکه تئوريهايي که در دانشگاهها تدريس ميشود کاربردي نيست، گفت: اگر دروس کاربردي بود غرب هم بهتر خوانده ميشد؛ نه اينکه دانشگاهيان صورتي از غربزدگي را بخوانند.
اين استاد دانشگاه با بيان اينکه ما اگر آثار ماکس وبر را ميخوانديم، شرايطمان مثل امروز نبود، گفت: وبر کسي است که ميگويد علوم را بومي کنيد و دانش فرهنگي را مدنظر قرار داده است، با توجه به اينکه فرهنگ هر يک کشور به يک صورت خاص است در نتيجه دانشش هم به صورتي خاص خواهد بود.
فياض همچنين خاطرنشان کرد: ما نه ايران را شناختيم، نه غرب و نه جهان را و يک صورتکهايي را براي ظاهرسازي ميآوريم و دانشگاه و حوزه با اين صورتکها ميجنگد و حتي حوزه هم حاضر نيست غرب را عميق بخواند.
وي ادامه داد: ميتوان بدون ارسطو ابوعليسينا را فهميد؟ ميتوان بدون بوعليسينا در دنياي جديد غرب را فهميد؟ نه، نميتوان زيرا ارسطو آمد در بوعلي سينا و از بوعلي سينا به غرب رفت؛ آنگاه ما چرخه جهاني علمي را درک نميکنيم و شکست ميخوريم.
اين استاد دانشگاه با طرح اين پرسش که کشورهاي ديگر مانند ژاپن و يا چين چه ميکنند؟ اظهار داشت: در برخي موارد اقدامات چينيها را که مشاهده ميکنم، جا ميخورم، حتي از اقدامات روسها هم شگفت زده ميشوم اما چرا ما از فضاي غفلت بيرون نميآييم؟
فياض با بيان اينکه ما از چرخه دنيا برکناريم و اگر بحثهايي مانند لبنان و اسرائيل نبود فکر نميکنم ما ديگر نقش جهاني داشتيم، تصريح کرد: چرخه علمي بيشتر فراتر از اين بحثهاست و بنده با توجه به رويکرد فعلي فقط ميتوانم بگويم "براي کشور متاسفم. "
وي در پايان سخنان خود با تاکيد بر اينکه بايد جهان را در ايران شناسند و جهان را به ايران آورد و باز توليد ايراني کرد، گفت: چرخه علمي جهاني بايد در ايران رخ دهد و اين اقدامات بايد توسط حوزه و دانشگاه انجام شود که مشکلات فعلي تغيير حوزه دانشگاههاست و نظام آموزش عالي و شوراي عالي انقلاب فرهنگي هم در آن نقش دارند.