هر چند که بر اساس آيات قرآن کريم و روايات معصومين، گناهان به دو دسته صغيره (کوچک) و کبيره (بزرگ) تقسيم مي شوند يعني برخي از گناهان در مقايسه با ساير گناهان بزرگ تر و زشت تر بوده و آثار سوء بيشتري دارند؛ ولي هر گناهي از آن جهت که مخالفت و تمرد از دستورهاى پروردگار محسوب مى شود بسيار زشت و ناپسند است و هيچ گناهى از اين لحاظ کوچک نيست و چنانچه کسى نافرمانى خدا را کوچک بشمارد مرتکب گناهى بس عظيم شده است .
اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) فرمودند: «أشد الذنوب ما استخف به صاحب؛ شديدترين گناه آن است که صاحبش آن را کوچک بشمارد.»
علت اين امر بزرگي و عظمت مقام خداوند مي باشد. براي روشن شدن موضوع، به اين مسئله توجه کنيد که بي ادبي يک انسان نسبت به دوستان نزديکش و يا گوش نکردن به حرف آنها، قابل بخشش است و زشتي آن خيلي زياد نيست. اما اگر همين کار را در مقابل يکي از اساتيدش انجام دهد، زشتي بيشتري دارد و از آن زشت تر اين است که مثلاً اين کار را در مقابل يک مرجع تقليد و يا شخص ديگري که احترام زيادي دارد انجام دهد. و به همين صورت هر چه مقام و احترام شخص مقابل بيشتر شود، زشتي بي ادبي و نافرماني در برابر او هم افزايش مي يابد. حال تصور کنيد که اگر شخصي که نسبت به او بي احترامي مي شود و از اوامر او سرپيچي مي شود، کسي باشد که بزرگتر از آن است که قابل توصيف باشد و بزرگي و مقام و توانايي ها و حتي وجود همه موجودات از جانب اوست و نعمتهاي بي شماري را به انسان ارزاني داشته است، زشتي اين عمل چقدر افزايش مي يابد.
پس با اين ديد، در مي يابيم که در مقابل عظمت خداوند، هيچ گناهي کوچک و بي اهميت نيست.
حضرت امام زين العابدين(عليه السلام) در مقام طلب آمرزش از خداوند، مي فرمايند: « يا إلهي لو بکيت إليک حتى تسقط أشفار عيني، و انتحبت حتى ينقطع صوتي، و قمت لک حتى تتنشر قدماي، و رکعت لک حتى ينخلع صلبي، و سجدت لک حتى تتفقأ حدقتاي، و أکلت تراب الأرض طول عمري، و شربت ماء الرماد آخر دهري، و ذکرتک في خلال ذلک حتى يکل لساني، ثم لم أرفع طرفي إلى آفاق السماء استحياء منک ما استوجبت بذلک محو سيئة واحدة من سيئاتي؛ اى خداى من، اگر به درگاهت بگريم تا پلکهاى چشمانم بيفتد و با آواز بلند ناله کنم تا صدايم قطع شود و در پيشگاه تو بايستم تا پاهايم ورم کند، و در برابرت رکوع کنم تا استخوان پشتم از جا در آيد و براى تو سجده کنم تا کاسه چشمانم بگودى رود و همه عمرم، خاک زمين بخورم و تا پايان روزگارم آب خاکستر بنوشم و در خلال اين ها به ذکر تو مشغول شوم تا زبانم کند شود آنگاه به خاطر شرمندگى، چشم به اطراف آسمان بلند نکنم، با اين کارها هرگز مستوجب از بين رفتن گناهى از گناهانم نمى شوم. .»
مشاهده مي کنيم که سرور و سيد عابدان و مناجاتيان، چه تعبيرات عجيبي را – که نشان دهنده زشتي فوق العاده گناه مي باشد - براي آمرزش تنها يک گناه، به کار مي برند.
رسول خدا(ص) در زمين بى گياهى فرود آمد و به اصحابش فرمود: قدرى هيزم بياوريد: گفتند: يا رسول الله!در زمين بى گياه آمده ايم، در اينجا هيزم نيست حضرت فرمود: هر کس هر چه پيدا کرد بياورد،سپس آنها کم کم هيزم آوردند و در برابر آن حضرت انباشته کردند،رسول خدا (ص) فرمود:گناهان اين گونه جمع ميشود
امام علي (عليه السلام) فرمودند: « الذنوب کلها شديدة و أشدها ما نبت عليه اللحم و الدم لأنه إما مرحوم و إما معذب و الجنة لا يدخلها إلا طيب؛ همه گناهان شديد و سخت است و سخت تر از همه آن گناهى است که بر آن گوشت و خون روييده شود، زيرا گناهکار يا عذاب مى شود يا مورد رحمت واقع مى گردد و تنها پاکان وارد بهشت مى شوند.» (يعنى با گوشت و خون روييده شده از گناه نمى توان وارد بهشت شد.)
در روايت پيامبر اکرم (صلى الله عليه و آله) ديده مى شود: « لاتحقرن ذنبا ولاتصغرنه واجتنب الکبائر فان العبد اذا نظر الى ذنوبه دمعت عيناه دما وقيحا يقول الله تعالى «يوم تجد کل نفس ما عملت من خير محضرا وما عملت من سوء تود لو ان بينها وبينه امدا بعيدا؛ هيچ گناهى را خوار و کوچک مشمار و از گناهان کبيره بپرهيز، چون در روز قيامت بنده به گناهان خود مى نگرد، از دو چشمش خون و چرک مى ريزد، خداى متعال مى فرمايد: «روزى که هرکس کارهاى نيک و بد خويش را حاضر شده مى يابد و آرزو مى کند کاش ميان او و آن (کارهاى بد) فاصله اى دور بود.»
امام صادق (عليه السلام)فرمود: «اتقوا المحقرات من الذنوب فإنها لا تغفر قلت و ما المحقرات قال الرجل يذنب الذنب فيقول طوبى لي لو لم يکن لي غير ذلک؛ از گناهان کوچک شمرده شده بپرهيزيد که آمرزيده نمي شوند. عرض کردم: گناهان کوچک شمرده شده چيست؟ فرمود: اين است که مردى گناه کند و بگويد، خوشا به حال من اگر غير از اين گناه نداشته باشم. »
نقل شده که رسول خدا(صلى الله عليه و آله) در زمين بى گياهى فرود آمد و به اصحابش فرمود: قدرى هيزم بياوريد: گفتند: يا رسول الله! در زمين بى گياه آمده ايم، در اينجا هيزم نيست حضرت فرمود: هر کس هر چه پيدا کرد بياورد، سپس آنها کم کم هيزم آوردند و در برابر آن حضرت انباشته کردند، رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمود: گناهان اين گونه جمع مى شود.
سپس فرمود: «إتقوا المحقرات من الذنوب فإن لها طالبا يقول أحدکم اذنب و استغفر إن الله عز و جل يقول: سنکتب ما قدموا و آثارهم و کل شي ء أحصيناه في إمام مبين . و قال عزوجل: إنها إن تک مثقال حبة من خردل فتکن في صخرة أو فى السموات أو فى الأرض يات بها الله إن الله لطيف خبير»: از گناهان کوچک (يا از گناهانى که به نظر شما کوچک شمرده مى شود) بپرهيزيد، زيرا براى آنها خواهانى است که آن را پيگيرى مى کند. ممکن است کسى پيش خود بگويد: اکنون اين گناه را انجام مى دهم و سپس توبه مى کنم (گويا گناه را ناديده گرفته و به حساب اعمال خويش نمى آورد) ولي خداوند عز و جل مى فرمايد: «ما هر عملى که از پيش انجام داده اند و آنچه بعدها انجام مى دهند همه را بدون کم و کاست در ديوان امامت به حساب مى آوريم» (يس،??). و باز مى فرمايد: «اگر به اندازه دانه خشخاش عملى يا حقى در ميان صخره اى يا در آسمان ها و يا در زمين پنهان باشد، خداوند همه آنها را مى آورد (و به حسابتان مى گذارد) که خدا لطيف و خبير است» (لقمان،??)
چهارچيز در چهارچيز مخفي است !
امير المؤمنين (سلام الله عليه) فرمودند: « إن الله تبارک و تعالى أخفى أربعة في أربعة أخفى رضاه في طاعته فلا تستصغرن شيئا من طاعته فربما وافق رضاه و أنت لا تعلم و أخفى سخطه في معصيته فلا تستصغرن شيئا من معصيته فربما وافق سخطه و أنت لا تعلم ...؛ خداوند چهار چيز در چهار چيز مخفى کرده است، خوشنودى خود را در اطاعتش قرار داده و چيزى را که موجب رضايت او مى گردد و شما نمى دانيد کوچک نشماريد. خشم خود را در معصيت خويش پنهان کرده است پس بنا بر اين چيزى را که موجب سخط او مى گردد و شما آن را نمى دانيد کوچک نشماريد،... »
رسول خدا (صلى الله عليه و آله) و سلم به اباذر فرمودند: « يا أبا ذر إن الله تبارک و تعالى إذا أراد بعبد خيرا- جعل ذنوبه بين عينيه ممثلة و الإثم عليه ثقيلا وبيلا و إذا أراد بعبد شرا أنساه ذنوبه؛ اى اباذر هر گاه خداى تعالى به بنده اى اراده نيکى دارد گناه او را پيش ديدگانش مجسم مي کند و گناه کردن براى او سنگين و مشکل است و هر گاه به بنده اى اراده ى بدى دارد گناهش را از خاطرش مي برد. »
و فرمودند: « يا أباذر لا تنظر إلى صغر الخطيئة- و لکن انظر إلى من عصيت؛ اى ابا ذر به کوچکى گناه نگاه مکن ولي نگاه کن نافرمانى چه کسى را مي کنى. »
امام رضا (عليه السلام): گناهان کوچک راه را به گناهان بزرگ را باز مى کنند، هر کس در معصيت کوچک از خداوند نترسد در معصيت هاى بزرگ هم نخواهد ترسيد
و همچنين ايشان فرمودند: « إن المؤمن ليرى ذنبه کأنه تحت صخرة يخاف أن تقع عليه- و إن الکافر ليرى ذنبه کأنه ذباب مر على أنفه؛ مؤمن کيفر گناهش را مي بيند گويا او زير سنگى است که مى ترسد بر سرش فرود آيد و همانا کافر گناهش را مى بيند گويا مگسى است بر بينى او مي گذرد. »
گناه، ايمان را کاهش مي دهد
علاوه بر زشتي ذاتي گناهان کوچک، بايد به اين نکته نيز توجه داشت که ارتکاب اين گناهان، موجب کاهش ايمان انسان شده و قبح و زشتي گناه را در نظر انسان کاهش مي دهد، در نتيجه زمينه را براي ارتکاب ساير گناهان - از جمله گناهان بزرگ- فراهم مي کند. در اين زمينه، به روايات زير توجه نمائيد:
و امام کاظم (عليه السلام) مي فرمايند: «لا تستقلوا قليل الذنوب فإن قليل الذنوب يجتمع حتى يکون کثيرا ؛ گناهان اندک را کم نينگاريد، که همان گناهان اندک است که جمع شده و بسيار مى گردد. »
امام رضا (عليه السلام) مي فرمايند: « الصغائر من الذنوب طرق إلى الکبائر و من لم يخف الله في القليل لم يخفه في الکثير؛ گناهان کوچک راه را به گناهان بزرگ را باز مى کنند، هر کس در معصيت کوچک از خداوند نترسد در معصيت هاى بزرگ هم نخواهد ترسيد. »
فرآوري : زهرا اجلال
تبيان
--------------------------------------------------------------------------------
منابع :
- اصول کافى، ترجمه مصطفوى، ج ?، ص ???
- صحيفه سجاديه، دعاي شانزدهم
- نقطه هاى آغازدراخلاق عملى، محمد رضا مهدوي کني، ص???-???
- ميزان الحکمة، محمدي ري شهري، ج?، الذنب
