گروه بین‌الملل مشرق- سال 2008 توافقنامه امنیتی بلندمدتی میان رؤسای‌جمهور عراق و آمریکا به امضا رسید که شامل بخش‌ها و بندهای مختلفی بود. در بخش سیاسی، آمریکایی‌ها تأکید کردند به قانون اساسی عراق احترام گذاشته و از دولت قانونی این کشور برای اجرای طرح آشتی ملی و مقابله با هرگونه انقلاب یا کودتای نظامی حمایت خواهند کرد. در محور اقتصادی این توافقنامه، علاوه بر لغو بدهی‌های عراق و پیشرفت اقتصاد این کشور از طریق فعال‌سازی معاهده بین‌المللی شرم‌الشیخ، بر تشویق شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری در عراق تأکید شده است.

توافقنامه امنیتی میان "مالکی" نخست‌وزیر وقت عراق و "بوش" رئیس‌جمهور وقت آمریکا امضا شد

از طرفی، در محور امنیتی توافقنامه مذکور، بر حمایت آمریکا از دولت عراق در برابر خطرات خارجی و داخلی و همکاری برای تقویت نیروهای نظامی عراق و آموزش و تسلیح آن‌ها تأکید شده است. با این حال، اندکی پس از انتشار خبر این توافقنامه، گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد مفاد توافقنامه همکاری عراق و آمریکا، فراتر از آن چیزی است که در سطح رسانه‌ها و محافل بین‌المللی مطرح شده است، به گونه‌ای که برخی اعضای دولت و نمایندگان پارلمان عراق، مفادی از پیش‌نویس توافقنامه‌ مذکور را افشا کردند که مخاطرات امنیتی بسیار جدی برای مردم عراق و کشورهای همسایه داشت.

از جمله این موارد که در پیش‌نویس مطرح شده بود، انجام عملیات نظامی توسط آمریکا بدون محدودیت زمانی و مکانی، بازداشت افراد مظنون از نظر امنیتی توسط نیروهای آمریکا و همین‌طور عدم اجبار حضور افراد نظامی و غیرنظامی وابسته به آمریکا در دادگاه‌های عراق بود، که به نوعی قانون کاپیولاسیون در ایران را به ذهن متبادر می‌کند.

همچنین بر اساس این توافقنامه، آمریکا می‌توانست 14 پایگاه نظامی را در عراق ایجاد کند و نیروهای آمریکایی باید بر خرید تجهیزات، تسلیح و آموزش ارتش و پلیس عراق نظارت می‌کردند. موضوع دیگری که در این پیش‌نویس مطرح شده بود، عادی‌سازی‌ روابط عراق با اسرائیل در چارچوب طرحی موسوم به "عراق، عامل استقرار منطقه" بود. شکی نیست که عامل استقرار منطقه از دید سیاست خارجی آمریکا یعنی عامل تأمین امنیت اسرائیل.

طبق برخی گفته‌ها، بندهای مخفی هم در توافق مذکور و با هدف استمرار حضور نظامی آمریکا در عراق و همچنین کاهش نفوذ ایران در این کشور، فشار بر گروه‌های شیعه و غیره وجود داشته است. بر همین اساس، اخیراً عده‌ای از اعضای پارلمان و دولت عراق درصدد برآمده‌اند تا توافق امنیتی سال 2008 با آمریکا را لغو کنند. از جمله "حسین عواد" سخنگوی حزب "الاحرار" حدود 10 روز پیش گفت که این حزب از میان اعضای پارلمان امضا جمع‌آوری خواهد کرد تا توافقنامه امنیتی منعقد‌شده میان عراق با آمریکا را لغو نماید.

"سید امیر موسوی" کارشناس مسائل خاورمیانه

خبرنگار بین‌الملل مشرق در خصوص مفاد محوری توافقنامه مذکور و زیر پا گذاشتن آن‌ها توسط دولت آمریکا با "سید امیر موسوی" کارشناس مسائل خاورمیانه گفتگو کرده است. موسوی درباره مفاد توافقنامه و این‌که آمریکا چگونه به تعهدات خود در قالب آن عمل نکرده است، این‌گونه توضیح می‌دهد.

این توافقنامه‌ای که امضا شد 4 محور اصلی دارد که محور اول خروج نیروهای آمریکایی از عراق است که در تاریخ مشخصی نیروهای آمریکایی باید از این کشور خارج شوند و هیچ پایگاه نظامی و سرباز آمریکایی خارج از سفارت باقی نماند. این اتفاق در تاریخ مشخص انجام شد و آقای مالکی خیلی روی اجرای این توافق اصرار داشتند. از طرف دیگر برخی گروه‌های عراقی مخالف بودند و با برگزاری جلسه‌ای در اربیل عنوان کردند که این اشتباه است و تعدادی از نیروهای آمریکایی باید باقی بمانند. البته آقای مالکی و دولتش در آن زمان مصر بودند که این تمدید نشود. نظر مرجعیت هم همین بود و اجرا هم شد.

نکته دوم ابقا و ماندن برخی نیروهای آمریکا با امکانات ویژه در سفارت این کشور در عراق بود. این سفارت خیلی امکانات ویژه دارد. باند هواپیما دارد، نیروهای ویژه در اختیار سفارت است. توافق شده بود که نیروها در حد حفاظت از سفارت باقی بمانند و جایی که دولت عراق درخواست کرد، این نیروها به کمک دولت عراق بیایند.

نکته سوم مصونیت نیروهای آمریکایی بود که عراقی‌ها موافقت نکردند. نکته چهارم این بود که هر وقت عراق مورد حمله قرار بگیرد، نیروهای نظامی آمریکا به درخواست دولت عراق به کمک عراقی‌ها بیایند. این بند مهم‌ترین بندی است که اجرا نشد. بعد از این‌که داعش وارد موصل و نینوا شد، آقای مالکی درخواست کمک از آمریکایی‌ها کرد. ایشان در آن موقع نخست‌وزیر و فرمانده کل قوا بود. با این حال، آمریکایی‌ها به درخواست او عمل نکردند، به بهانه‌های مختلف مانند این‌که آقای مالکی ضدسنی‌ها و طائفه‌گراست.

یکی از مهم‌ترین مسائل توافقنامه امنیتی آمریکا و عراق، زمان‌بندی خروج نیروهای آمریکایی بود

عراق قبل از این توافقنامه و خروج آمریکا، توافق خرید نظامی از این کشور کرده بود و مبالغی را هم پرداخت کرده بود. مبلغ این توافق حدود 50 میلیارد دلار بود که 20 میلیارد دلار را پیش‌پرداخت کردند، اما به غیر از یک هواپیمای اف 16 بدون سلاح و تجهیزات، تا به امروز هیچگونه امکاناتی به عراق داده نشده است. صدای نماینده‌های مجلس و مرجعیت و نیروهای بسیج عراق در حال حاضر بلند شده است و خواهان دو مسئله هستند: اولاً، باید یا براساس قراردادهایی که با آمریکایی‌ها بسته شده، تجهیزات داده بشود و یا قراردادها لغو شود و مبالغ پرداخت شده، عودت داده شود. دوماً آمریکا باید جدی وارد میدان شود و در مقابل داعش که یک گروه خارجی است که علیه دولت عراق وارد عمل شده، به صورت جدی‌تر به مقابله بپردازد.

نکته دیگری که اخیراً مطرح شده، انتقال مهمات و تسلیحات از طریق هواپیما به نیروهای مسلح داعش توسط آمریکایی‌هاست که مستندات و فیلم‌های آن هم وجود دارد. گروه‌های دلسوز در عراق خواهان تجدیدنظر در روابط عراق و آمریکا هستند. آمریکایی‌ها نه تنها در مقابله با داعش آن‌طور که توافق کرده‌اند کمک نمی‌کنند، بلکه مستندات زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد آمریکایی‌ها در ارائه اطلاعات به جبهه داعش کاملاً فعال هستند.

آخرین موضع‌گیری‌ها در این خصوص مربوط می‌شود به صحبت‌های "سید عمار حکیم" در کنفرانس وحدت اسلامی در تهران و همچنین آقای "ابوحسن العامری" فرمانده سپاه "بدر" در عراق که نشان می‌دهد فرماندهان و سیاسیون عراق نه تنها از همکاری با آمریکایی‌ها راضی نیستند، بلکه انتقاد جدی در این زمینه دارند.

حتی واشنگتن‌پست هم طی گزارشی اعلام کرده که آمریکا به هیچ‌وجه به دنبال نابودی داعش نیست، اما آمریکایی‌ها می‌دانند که این توافقنامه، تضمینی برای حضور و بقای آن‌ها در عراق است. کشورهای حاشیه خلیج فارس، رژیم صهیونیستی و حتی هم‌پیمانان آن‌ها در عراق نیز می‌دانند که حضور آمریکایی‌ها در عراق و بقای آن‌ها، به هم گره خورده است.

رژیم صهیونیستی، بقای خود را مدیون تداوم توافقنامه امنیتی میان آمریکا و عراق است

از سوی دیگر آمریکایی‌ها نمی‌خواهند وضعیت عراق به وضعیت قبل از اشغال برگردد، چرا که هزینه‌های مالی و جانی زیادی در جنگ عراق داده‌اند و تلاش می‌کنند حتی اگر پایگاهی هم به دست نمی‌آورند، حداقل در ساختار حکومت و قدرت این کشور حضور داشته باشند. امروز متأسفانه همین‌گونه هم هست. ساختار دولت عراق یکپارچه نیست و عناصری در پارلمان، دولت و حتی سیستم‌های امنیتی و اقتصادی هستند که نمی‌خواهند مقابل آمریکا بایستند.

حزب "الاحرار" عراق یکی از عناصری است که به صراحت با آمریکا مخالف است و حضور این کشور در عراق را مزاحم روند بازسازی سیاسی در عراق می‌دانند. ضمن این‌که معتقدند تا زمانی که آمریکا در عراق حضور داشته باشد، گروه‌های مخالف اکثریت هم می‌توانند با حمایت واشنگتن به حرکت‌های موذیانه خود ادامه بدهند. این را مثلاً در کنفرانس "اربیل" می‌بینیم. چه گروه‌هایی در آن‌جا جمع شدند و علیه دولت آقای "العبادی" و بسیج عمومی و نیروهای امنیتی کشور موضع گرفتند.

الآن هم گروه‌های غرب و شمال عراق و منطقه کردستان تلاش می‌کنند با اعزام گروه‌هایی به آمریکا، خارج از چارچوب دولت، اقدام به خرید سلاح بکنند که این معضلی برای دولت عراق شده است. بنابراین می‌بینید که حضور آمریکا برخی گروه‌ها را منتفع می‌کند. با این وجود، خطی که الآن مخالفت با آمریکا را اعلام می‌کند، کاملاً جدی است، تابع مرجعیت است و از ایده استقلال تبعیت می‌کند. به طور جدی هم مقابل تروریست‌ها ایستاده‌اند.

این‌ها واقعاً با آمریکا مشکل دارند، اما معلوم نیست بتوانند اکثریت را در مجلس و دولت به دست بیاورند، چرا که ترکیب دولت و مجلس عراق را خود آمریکایی‌ها چیده‌اند تا اکثریت نتواند نظر خود را اعمال کند و دیگرانی که با اکثریت هم‌جهت نیستند، می‌توانند کارشکنی کنند.

"حیدر العبادی" نخست‌وزیر عراق

*          *          *

طی روزهای اخیر اخباری درباره توافق امنیتی میان ایران و عراق منتشر شده است. خبرگزاری‌ها گزارش داده‌اند ایران و عراق توافق‌نامه‌ای امضا کرده‌اند که مطابق آن، ایران نیروهای عراقی را آموزش، مشاوره و کمک خواهد کرد تا با تروریست‌های داعش مبارزه کنند. "خالد العبیدی" ‌وزیر دفاع عراق، پس از امضای این توافقنامه با وزیر دفاع ایران گفت: "از نظر ما حمایت ایران از نیروهای مسلح عراقی ضرورتی راهبردی دارد. ما برای ریشه‌کن کردن تروریست‌ها، گزینه دیگری جز همکاری و هم‌سویی با ایران نداریم."

امیر موسوی در خصوص این توافقنامه جدید امنیتی نیز می‌گوید: "یکی از توازن‌هایی که آقای العبادی توانسته برقرار بکند این است که از یک طرف با ائتلاف ایران کار کرده و از طرف دیگر با ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا. به این نتیجه رسیده‌اند که ائتلاف‌شان با ایران بسیار توانمندتر و عملی‌تر و کارسازتر است. با همکاری همین ائتلاف هم بوده که تا الآن توانسته‌اند در مقابله با داعش موفق شوند و مناطقی از عراق را از وجود تروریست‌های داعش خالی بکنند. الآن هم روزشماری برای پاک‌سازی همه مناطق از جمله موصل و نینوا و الانبار از تروریست‌ها آغاز شده است. همه این‌ها به لطف ائتلاف مستحکمی است که با ایران تشکیل داده‌اند و این ائتلاف به نوعی جایگزین توافقنامه امنیتی عراق با آمریکا شده است."