به گزارش مشرق، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله محمدی ری‌شهری پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته(7 خرداماه 1394)، این مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید:
در جلسات گذشته سخن به تفسیر آخرین فراز از سوره مبارکه «حمد» رسید؛ «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»(حمد/7) در این فراز در ادامه آیات قبلی از خداوند می‌خواهیم که خدایا به ما توفیق بده در زندگی راه درست را انتخاب کنیم و از راه کسانی که مورد غضب تو قرار گرفته‌اند، استفاده نکنیم. در آخر هم می‌گوییم خدایا کمک کن تا در راه گمراهان هم قرار نگیریم.
معنای ضلالت/ گروه هایی که گمراه شدند
ضلالت به معنای گمراهی از راه درست زندگی است. انواع ضلالت هم بیان کردیم که ضلالت ابتدایی و کیفری بود.
بحت درباره این است که چه کسانی گمراه بودند که ما نباید از راه آنها پیروی کنیم. قرآن می‌گوید بیشتر گذشتگان گمراه بودند. گروه‌های خاصی در قرآن به عنوان گمراهان عنوان شده‌اند؛ مثل بت‌پرستان، گوساله‌پرستان، پیروان شیطان، کافران، هواپرستان، فاسقان، مجرمان ظالمان و حرمت‌شکنان.
خطرناک‌ترین گمراهان
اما خطرناک‌ترین گمراهان چه کسانی هستند؟ خداوند در آیه 112 سوره مبارکه «انعام» خطرنک‌ترین گمراهان را معرفی کرده است و می‌فرمایند: «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الإِنسِ وَالْجِنِّ»؛ مکتب انبیا در هر زمانی دشمن داشت از آدم تا خاتم و از خاتم تا امروزی که ما در آن زندگی می‌کنیم. خطرناک‌ترین دشمن مکتب پیامبران شیاطین هستند. شاطین هم دو قسمت هستند؛ شیاطین جن و شیاطین انس.
خداوند در این سوره ابتدا به شیاطین انس اشاره کرده است چرا که از شیاطین جن خطرناک‌تر هستند. شیاطین انس دو دسته هستند یکی رهبران فاسد سیاسی و یکی دیگر رهبران فاسد دینی که از نظر قرآن شیطان هستند.
خطرناک‌ترین گمراهان سه دسته هستند؛ ابلیس و فرزندانش، رهبران فاسد دینی و رهبریان فاسد سیاسی. این‌ها افرادی هستند که راه را می‌دانند اما از راه حق منحرف می‌شوند که خطر آنها در جامعه از سایر گروه‌ها بیشتر است.
ابزارهای شیطان برای گمراهی انسان‌ها
متقدم بر همه گمراهان شیطان است که اولین دسته از گروه گمراه‌کننده ابلیس و فرزندانش هستند که داستان آن در قرآن آمده است: «قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ* إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ»(شیطان) گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختى من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مىآرایم و همه را گمراه خواهم ساخت؛ مگر بندگان خالص تو از میان آنان را». (حجر/ 39 و 40) بنابراین ابزار شیطان برای گمراهی انسان این است که کار بد را در دیده ما زیبا جلوه می‌دهد. اگر انسان در صراط مستقیم حرکت کند خداوند زشتی گناه را در دیده انسان طوری زشت جلوه می‌دهد که هیچ‌گاه به سمت بدی حرکت نکرده و گناه نکند اما اگر راه شیطان را انتخاب کند زشتی در نظر افراد زیبا می‌شود به طوری که کار خلاف کردن، نگاه به نامحرم و حق مردم را ضایع کردن برایش لذت‌بخش می‌شود.
شیطان از چهارسو انسان را محاصره می‌کند
در آیات 16 و 17 سوره مبارکه «اعراف» نیز داریم: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ*ثُمَّ لآتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ»؛ گفت خدایا حالا که مرا از درگاه خود راندی، من در کمین‌گاه صراط مستقیم تو می‌نشینم. از اینجا می‌فهمیم او می دانست راه درست کدام است که می‌خواهد در آنجا قرار گیرد. شیطان می‌گوید: از پشت، جلو، چپ و راست یعنی از چهار سو انسان را محاصره می‌کنم و اجازه نمی‌دهم شکرگزار تو باشند.
در روایت درباره محاصره شیطان از چهار طرف داریم: از جلو آمدن یعنی شیطان امر آخرت و آینده را از نظر انسان بی‌اهمیت جلوه می‌دهد بنابراین انسان سست می‌شود. از سمت پشت یعنی اینکه مال و ثروت را برای انسان لذت‌بخش می‌کند و می‌گوید بگذار برای روز مبادا و انفاق نکن. از سمت راست یعنی اینکه دین را در دیدگاه مردم زشت جلوه می‌دهد؛ از سمت چپ نیز لذت‌های مادی را در کام انسان شیرین می‌کند.
در آیه 119 سوره مبارکه «نساء» هم داریم: «وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّیَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَمَن یَتَّخِذِ الشَّیْطَانَ وَلِیًّا مِّن دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِینًا؛ (شیطان می‌گوید:) و آنان را سخت گمراه و دچار آرزوهاى دور و دراز خواهم کرد و وادارشان مىکنم تا گوش‌هاى دام‌ها را شکاف دهند و وادارشان مىکنم تا آفریده خدا را دگرگون سازند و[لى] هر کس به جاى خدا، شیطان را دوست [خدا] گیرد قطعا دستخوش زیان آشکارى شده است».
روش‌های شیطان برای گمراهی مردم وسوسه انسان با آرزوهای بزرگ و توجه به خرافات است. وقتی شیطان خدا را تهدید کرد اما خداوند گفت: هر کاری دوست داری کن.
چگونه می‌توان از محاصره شیطان رها شد؟/نصیحت خداوند برای رهایی از شیطان
خداوند در آیه 27 سوره مبارکه «اعراف» انسان‌ها را نصیحت می‌کند و می‌فرمایند: «یَا بَنِی آدَمَ لاَ یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ یَنزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْءَاتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ؛ ای فرزندان آدم، شیطان شما را نفریبد، همچنان که پدر و مادرتان را از بهشت بیرون راند، لباس از تن‌شان کند تا شرم‌گاهشان را به ایشان بنمایاند او و قبیله‌اش از جایی که آنها را نمی‌بینید شما را می‌بینند ما شیطان‌ها را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی‌آورند».
شیطان ممکن است در کنار شما باشد اما شما نمی‌توانید او را ببینید. اگر به سمت خدا آمدید خدا شیطان را دور می‌کند. وقتی شیطان تهدید کرد که انسان را از چهار طرف محاصره می‌کند، خداوند فرمودند: نه شیطان از دو سو انسان را محاطره کرده است؛ انسان‌ها از سمت بالا و پایین می‌توانند از شر او رهایی یابند. اگر دست به دعا برداشتند و به سجده بروند، آنها را از فریب شیطان نجات می‌دهم.
اگر کسی عاشق خدا شد دیگر از شر شیطان و نفس اماره رها می‌شود. امیدوارم خداوند این توفیق را نصیب ما کند.
منبع: عقیق
در جلسات گذشته سخن به تفسیر آخرین فراز از سوره مبارکه «حمد» رسید؛ «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ»(حمد/7) در این فراز در ادامه آیات قبلی از خداوند می‌خواهیم که خدایا به ما توفیق بده در زندگی راه درست را انتخاب کنیم و از راه کسانی که مورد غضب تو قرار گرفته‌اند، استفاده نکنیم. در آخر هم می‌گوییم خدایا کمک کن تا در راه گمراهان هم قرار نگیریم.
معنای ضلالت/ گروه هایی که گمراه شدند
ضلالت به معنای گمراهی از راه درست زندگی است. انواع ضلالت هم بیان کردیم که ضلالت ابتدایی و کیفری بود.
بحت درباره این است که چه کسانی گمراه بودند که ما نباید از راه آنها پیروی کنیم. قرآن می‌گوید بیشتر گذشتگان گمراه بودند. گروه‌های خاصی در قرآن به عنوان گمراهان عنوان شده‌اند؛ مثل بت‌پرستان، گوساله‌پرستان، پیروان شیطان، کافران، هواپرستان، فاسقان، مجرمان ظالمان و حرمت‌شکنان.
خطرناک‌ترین گمراهان
اما خطرناک‌ترین گمراهان چه کسانی هستند؟ خداوند در آیه 112 سوره مبارکه «انعام» خطرنک‌ترین گمراهان را معرفی کرده است و می‌فرمایند: «وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الإِنسِ وَالْجِنِّ»؛ مکتب انبیا در هر زمانی دشمن داشت از آدم تا خاتم و از خاتم تا امروزی که ما در آن زندگی می‌کنیم. خطرناک‌ترین دشمن مکتب پیامبران شیاطین هستند. شاطین هم دو قسمت هستند؛ شیاطین جن و شیاطین انس.
خداوند در این سوره ابتدا به شیاطین انس اشاره کرده است چرا که از شیاطین جن خطرناک‌تر هستند. شیاطین انس دو دسته هستند یکی رهبران فاسد سیاسی و یکی دیگر رهبران فاسد دینی که از نظر قرآن شیطان هستند.
خطرناک‌ترین گمراهان سه دسته هستند؛ ابلیس و فرزندانش، رهبران فاسد دینی و رهبریان فاسد سیاسی. این‌ها افرادی هستند که راه را می‌دانند اما از راه حق منحرف می‌شوند که خطر آنها در جامعه از سایر گروه‌ها بیشتر است.
ابزارهای شیطان برای گمراهی انسان‌ها
متقدم بر همه گمراهان شیطان است که اولین دسته از گروه گمراه‌کننده ابلیس و فرزندانش هستند که داستان آن در قرآن آمده است: «قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ* إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ»(شیطان) گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختى من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مىآرایم و همه را گمراه خواهم ساخت؛ مگر بندگان خالص تو از میان آنان را». (حجر/ 39 و 40) بنابراین ابزار شیطان برای گمراهی انسان این است که کار بد را در دیده ما زیبا جلوه می‌دهد. اگر انسان در صراط مستقیم حرکت کند خداوند زشتی گناه را در دیده انسان طوری زشت جلوه می‌دهد که هیچ‌گاه به سمت بدی حرکت نکرده و گناه نکند اما اگر راه شیطان را انتخاب کند زشتی در نظر افراد زیبا می‌شود به طوری که کار خلاف کردن، نگاه به نامحرم و حق مردم را ضایع کردن برایش لذت‌بخش می‌شود.
شیطان از چهارسو انسان را محاصره می‌کند
در آیات 16 و 17 سوره مبارکه «اعراف» نیز داریم: «قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ*ثُمَّ لآتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ»؛ گفت خدایا حالا که مرا از درگاه خود راندی، من در کمین‌گاه صراط مستقیم تو می‌نشینم. از اینجا می‌فهمیم او می دانست راه درست کدام است که می‌خواهد در آنجا قرار گیرد. شیطان می‌گوید: از پشت، جلو، چپ و راست یعنی از چهار سو انسان را محاصره می‌کنم و اجازه نمی‌دهم شکرگزار تو باشند.
در روایت درباره محاصره شیطان از چهار طرف داریم: از جلو آمدن یعنی شیطان امر آخرت و آینده را از نظر انسان بی‌اهمیت جلوه می‌دهد بنابراین انسان سست می‌شود. از سمت پشت یعنی اینکه مال و ثروت را برای انسان لذت‌بخش می‌کند و می‌گوید بگذار برای روز مبادا و انفاق نکن. از سمت راست یعنی اینکه دین را در دیدگاه مردم زشت جلوه می‌دهد؛ از سمت چپ نیز لذت‌های مادی را در کام انسان شیرین می‌کند.
در آیه 119 سوره مبارکه «نساء» هم داریم: «وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّیَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَمَن یَتَّخِذِ الشَّیْطَانَ وَلِیًّا مِّن دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِینًا؛ (شیطان می‌گوید:) و آنان را سخت گمراه و دچار آرزوهاى دور و دراز خواهم کرد و وادارشان مىکنم تا گوش‌هاى دام‌ها را شکاف دهند و وادارشان مىکنم تا آفریده خدا را دگرگون سازند و[لى] هر کس به جاى خدا، شیطان را دوست [خدا] گیرد قطعا دستخوش زیان آشکارى شده است».
روش‌های شیطان برای گمراهی مردم وسوسه انسان با آرزوهای بزرگ و توجه به خرافات است. وقتی شیطان خدا را تهدید کرد اما خداوند گفت: هر کاری دوست داری کن.
چگونه می‌توان از محاصره شیطان رها شد؟/نصیحت خداوند برای رهایی از شیطان
خداوند در آیه 27 سوره مبارکه «اعراف» انسان‌ها را نصیحت می‌کند و می‌فرمایند: «یَا بَنِی آدَمَ لاَ یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ یَنزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْءَاتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ؛ ای فرزندان آدم، شیطان شما را نفریبد، همچنان که پدر و مادرتان را از بهشت بیرون راند، لباس از تن‌شان کند تا شرم‌گاهشان را به ایشان بنمایاند او و قبیله‌اش از جایی که آنها را نمی‌بینید شما را می‌بینند ما شیطان‌ها را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی‌آورند».
شیطان ممکن است در کنار شما باشد اما شما نمی‌توانید او را ببینید. اگر به سمت خدا آمدید خدا شیطان را دور می‌کند. وقتی شیطان تهدید کرد که انسان را از چهار طرف محاصره می‌کند، خداوند فرمودند: نه شیطان از دو سو انسان را محاطره کرده است؛ انسان‌ها از سمت بالا و پایین می‌توانند از شر او رهایی یابند. اگر دست به دعا برداشتند و به سجده بروند، آنها را از فریب شیطان نجات می‌دهم.
اگر کسی عاشق خدا شد دیگر از شر شیطان و نفس اماره رها می‌شود. امیدوارم خداوند این توفیق را نصیب ما کند.
منبع: عقیق
۱۰:۲۲ - ۱۴۰۲/۰۴/۱۷
