گروه بین الملل مشرق - سال‌هاست که رقابتی فزاینده بر سر جزایر و پهنه دریای چین جنوبی، عمدتا میان 5 کشور جمهوری خلق چین، تایوان، ویتنام، مالزی و فیلیپین در جریان است (در دریای چین شرقی چنین رقابتی میان چین و ژاپن در جریان است). مناقشه اصلی روی دو مجموعه جزیره «پاراسل»و «اسپارتلی» و مرزهای دریایی در خلیج «تونکین» است.

منافع اصلی مناطق ذکر شده برای کشورهای همسایه عبارتند از حق استفاده از منابع غنی ماهی و آبزیان، استفاده از منابع احتمالی نفت و گاز بستر دریای چین و کنترل بر یکی از آبراه‌های راهبردی بین‌المللی. بدیهی بود که ورود ناوچه آمریکایی به حریم 12 مایلی اطراف یک جزیره مصنوعی، به شدت حساسیت چین را برانگیزد.

ناوچه آمریکایی یو اس اس لَسن

در پی عصبانیت دولت چین از این اقدام چالش برانگیز، بلافاصله «مکس باوکوس» سفیر آمریکا در چین احضار شد. معاون وزیر خارجه چین، در این دیدار عمل آمریکا را "کاملا غیرمسؤولانه" خواند.  مقامات وزارت دفاع هم گفتند که ناو آمریکایی را رصد و تعقیب کرده و به آن هشدار داده‌اند، چرا که به طور غیر قانونی وارد آّب‌های نزدیک به جزایر مورد مناقشه چین و چند کشور دیگر منطقه شده بود. این مقامات از دولت آمریکا خواستند که "‌بلافاصله این اقدام خود را تصحیح کنند."

مکس باوکوس؛ سفیر آمریکا در چین

به گفته دو مقام ارشد نظامی آمریکا که در جلسه دو وزیر حضور داشتند، آقای ونکووان به کارتر گفت که اقدامات چین در دریای چین جنوبی (توسعه زیرساخت‌های نظامی و ساخت جزایر مصنوعی) عمدتا ماهیت دفاعی دارد و به علاوه چین یک «خط مرزی» برای خود در برابر چالش‌های آمریکا نسبت به دعاوی سرزمینی چین قایل است. در این دیدار 40 دقیقه‌ای، کارتر از اظهارات «شی جین پینگ»، رییس جمهور خلق چین، در سپتامبر گذشته در کاخ سفید استقبال کرد که گفته بود "چین به دنبال نظامی‌کردن جزایر مورد ادعایش در دریای چین جنوبی نیست." ولی وزیر خارجه چین توضیحی درباره اهداف واقعی کشورش از ساختن جزایر مصنوعی و تاسیسات نظامی در منطقه نداد. با این حال، از کارتر برای بازدید از چین در بهار آینده دعوت شد.

رییس جمهور چین در کاخ سفید

همزمان با این دیدار، در چین ملاقاتی میان ژنرال «فِنگ فَنگهوی»، رییس ستاد کل ارتش چین و دریادار هریس، فرمانده نیروهای آمریکایی در اقیانوس آرام، صورت گرفت.

ژنرال فنگ فنگهوی

جزایر نانشا (اسپارتلی)

هریس درباره دعاوی ارضی چین در ماه مارس گفته بود که «چین یک "دیوار بزرگ از ماسه" (کنایه به سست بودن دیوار چین جدید) ایجاد کرده است و موجب افزایش نگرانی‌ها درباره نظامی شدن جزایر طبیعی و مصنوعی واقع در منطقه مورد ادعای چند کشور شده است». چین بر مجموعه جزایر اسپارتلی (نانشا) که مجموعا 802 هکتار را در برمیگیرد، ادعای مالکیت دارد و در آن‌ها لنگرگاه، اقامت گاه و باند فرود ساخته است. به علاوه، چین جزایر مصنوعی خودساخته را جزایر کامل می‌داند و برای آن‌ها حریم 12 مایل دریایی اعلام کرده است. آمریکا این عارضه‌های مصنوعی ساخته شده توسط چین (هفت جزیره مصنوعی کوچک از جمله «سوی ریف») را به رسمیت نمی‌شناسد و همچنان به عنوان صخره‌های دریایی (ریف) به آن‌ها نگاه می‌کند و تنها یک «حریم ایمنی» 500 متری برای آن‌ها قایل است.

گفتنی است که چین در واکنش به اقدام «یو اس اس لسن» جنگنده‌های پیشرفته «جِی 11 بی» نیروی دریایی خود را که مجهز به موشک‌های هوا به سطح هستند بر جزیره «ژونگ ژینگ» (یا با نام غربی جزیره وودی) فرود آورده است. این هواپیماها متعلق به اسکادران 25 نیروی دریایی چین هستند. گرچه عکس‌های منتشر شده از این جزیره نشان می‌دهد که امکانات پشتیبانی از این نوع جنگنده در آن وجود ندارد و این حضور موقتی و صرفا برای نشان دادن جدیت چین در مقابله با تهدیدات است. هم اکنون چین در جزیره هاینان، 100 فروند از این نوع جنگنده مستقر کرده است که به این کشور قابلیت گشت‌زنی هوایی-رزمی بر کل دریای چین جنوبی را می‌دهد که 90 درصد اختلافات ارضی چین با همسایگانش در آن متمرکز است.

حقیقت این است که پیش از این بارها مقامات وزارت خارجه و وزارت دفاع از پاسخ جدی چین به نقض حق حاکمیت یا محدوده سرزمینی خود سخن گفته بودند. در پی ورود ناوشکن آمریکایی، این اظهارات باید با اقدامی عملی دنبال می‌شد. ژنرال بازنشسته «ژیو گوانگ یو»، از مقامات نظامی سابق چین و یکی از برجسته‌ترین کارشناسان نظامی این کشور معتقد است:

«این یک علامت به آمریکاست که چین درباره دعاوی خود جدی است. این کف پاسخی است که چین باید می‌داد، در غیر این صورت جوابگوی مردم خود نخواهد بود.»

در تازه‌ترین تحول در پیوند با این مساله، اشتون کارتر شخصا بر عرشه ناوهواپیمابر «یو اس اس تئودور روزولت» سوار شد و سوار بر این ناو به گردش در منطقه مورد مناقشه (در 200 مایلی جنوب جزایر اسپارتلی) پرداخت.

شکی نیست که این عمل پیامی صریح و به شدت تحریک‌کننده برای چین دارد. او در مصاحبه بر عرشه این ناو در اشاره به تئودور روزولت حرفی کنایه‌آمیز زد که بهترین بیان همین عمل خودش بود:

«شعار روزولت این بود که نرم سخن بگو، ولی عصایی بزرگ با خودت داشته باش. ولی سخن نرم یعنی حرف زدن با سایر کشورها و دیدن این که چگونه می‌توان به توافق رسید (باز لحن تهدیدآمیز به خود می‌گیرد) دهه‌ها ثبات بر این منطقه حاکم بوده است....شرم‌آور است که کشوری بخواهد آن را به هم بزند.» او در ادامه با تاکید اعلام کرد که آمریکا عملیات دریایی خود را در دریای چین جنوبی در آینده هم ادامه خواهد داد. او در حالی که در کنار یک جت اف-18 سخن می‌گفت، در پیامی که بیشتر به ریشخند شبیه بود، خطاب به چین گفت:

«رویکرد آمریکا به ساختار امنیتی آسیا یک رویکرد وصل کننده است. ما برای انشقاق نیامده ایم. ما می خواهیم چین بخشی از سیستم امنیتی آسیا باشد، نه جدای از آن.»

موضع سایر کشورهای منطقه

به نظر می‌رسد که در میانه چالش دو قدرت بزرگ نظامی، عملا کشورهای دیگر منطقه چندان توان نقش آفرینی مستقیم ندارند، مگر این که در این چالش هر کدام در کنار یکی از طرفین بایستد. ژانگ بائوهوی، استاد علوم سیاسی در دانشگاه بتگ نان هنگ کنگ، معتقد است که اقدامات قدرت‌های بزرگ تنها با تلاش‌های موازنه‌گر قدرت‌های بزرگ دیگر مهار می‌شود. حقیقت این است که کشورهای دیگر منطقه عمدتا متمایل به آمریکا هستند و چون به درجات مختلف دارای مناقشه ارضی با جمهوری خلق چین هستند، به آمریکا به عنوان یک وزنه تعادل در برابر قدرت نظامی همسایه قدرتمند خود می‌نگرند. از زاویه دید آن‌ها، ورود آمریکا به این ماجرا، پاسخی لازم و به موقع به ماه‌ها رعب افکنی و جلوه‌نمایی نظامی چین در دریای چین جنوبی (به ویژه ساخت جزایر مصنوعی) است. از همین روست که «هشام الدین حسین»، وزیر دفاع مالزی، در کنار اشتون کارتر بر عرشه ناو روزولت ظاهر می‌شود.

«کشورهای کوچک‌تر چون فیلیپین و ویتنام و قدرت‌های متوسط چون ژاپن و استرالیا و هند، همه احتمالا مدافع تلاش‌های جاری آمریکا برای غلبه بر سلطه یکجانبه چین بر پهنه دریایی منطقه هستند.»

جمع بندی

جدولی از پارامترهای مهم جمعیتی، اقتصادی و نظامی دو کشور چین و ایالات متحده در ادامه ارایه می‌شود:

منابع:

http://www.theguardian.com/us-news/2015/nov/03/us-pacific-commander-says-sailing-by-chinese-islands-was-not-a-military-threat

https://www.rt.com/news/320501-china-fighter-jets-sea

http://www.theguardian.com/world/2015/oct/27/us-warship-lassen-defies-beijing-sail-disputed-south-china-sea-islands

 http://www.wsj.com/articles/aboard-u-s-ship-in-south-china-sea-defense-secretary-invokes-big-stick-1446720866

 https://www.rt.com/op-edge/319958-china-west-us-pivot-asia

http://www.cnbc.com/2015/11/06/pentagon-chief-visits-us-carrier-in-disputed-south-china-sea-blames-beijing-for-tension.html

http://theterramarproject.org/thedailycatch/china-claims-the-united-states-is-militarizing-the-south-china-sea

http://theterramarproject.org/thedailycatch/china-claims-the-united-states-is-militarizing-the-south-china-sea

http://www.theguardian.com/world/2015/nov/06/we-got-pizza-and-wings-us-and-chinese-warships-talk-turkey-in-south-china-sea

http://www.reuters.com/article/2015/10/15/us-usa-navy-southchinasea-idUSKCN0S90CV20151015

http://www.reuters.com/article/2015/11/08/us-southchinasea-usa-carter-idUSKCN0SW0SL20151108