گروه جهاد و مقاومت مشرق - همزمان با آغاز جنگ تحمیلی و پس از آن، بودند هنرمندان و نویسندگانی که تلاش کردند تا با خلق اثر، با موضوع دفاع مقدس صحنه‌ها و وقایع جنگ را به تصویر بکشند. در این میان از همان روزهای اول «جنگ گونه»‌های مختلف  ادبی شکل گرفت.  آنچه از کارنامه این حوزه برمی‌آید، فهرستی از کتاب‌های گوناگون در قالب‌های متعدد است که اغلب ویژه گروه بزرگسال است. هر چند در این سال‌ها ادبیات بزرگسال با  موضوع  دفاع مقدس رویدادهای زیادی را تجربه کرده است، اما ادبیات کودک و نوجوان از تحول چشمگیری برخوردار نبوده است.

بررسی  آثار منتشر شده در این حوزه نشان می دهد حرف زیادی برای گفتن  وجود ندارد و این بخش از ادبیات دفاع مقدس از بقیه بخش‌ها عقب تر است.

حال آنکه با وجود نویسندگان خبره  در عرصه ادبیات کودک و نوجوان، بایست وضعیت دیگری رقم می‌خورد. سؤالات خودمان را پیرامون چرایی این موضوع با سیدعلی کاشفی خوانساری نویسنده و پژوهشگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان که در کارنامه فعالیت‌ها ی فرهنگی خود بیش از دهها عنوان کتاب برای کودکان و نوجوانان به چاپ رسانده است، در میان گذاشتیم تا برای آنها پاسخی بیابیم.

نظر شما در خصوص این که چرا در حوزه ادبیات کودک و نوجوان  در زمینه دفاع مقدس کمترکار می‌شود چیست؟

به اعتقاد من نباید حوزه دفاع مقدس جدا و غیر عادی برای کودکان تلقی شود.این جنگ، بخشی از زندگی بوده است. و بعضی از مشکلات  جنگ می‌تواند مربوط به  زندگی  کودکان باشد. بحث حماسه و ایثار  می‌تواند به نوعی در دل  زندگی قرار گیرد. بچه‌ها نباید احساس کنند مطالبی که ارائه می‌شود جنبه آموزشی دارد، بلکه باید در قالب داستانی که برای کودک قابل باور و جذاب باشد اتفاقات جنگ روایت شود تا کودکان با داستان همراه شوند و به شخصیت های داستان توجه کنند و در خلال مطالعه  رشد کنند.

به  همین منظور برنامه‌ریزی  و سیاستگذاری در حوزه دفاع مقدس باید غیرمستقیم عمل کند اما در فضای غیر داستان این گونه نیست. نوجوانان سؤالات بسیار و در مقابل اطلاعات کمی ‌در خصوص بخشی از تاریخ کشور خود دارند و اینجاست که ما باید بار را از دوش داستان برداریم و به سمت کتاب‌های دایرة‌المعارف و اطلاعات و غیر داستانی برویم تا اطلاعات را از  منبع موثقی که  یک  کودک یا نوجوان نیاز دارد در اختیار آنان بگذاریم.

با این نگاه می‌توان کتاب‌های غیر داستانی  مفید و جذابی را برای نوجوانان تدوین کرد.
آیا تاکنون این اتفاق افتاده است؟

 متأسفانه در بخش غیر داستانی تاکنون تلاش خوبی  صورت نگرفته، البته در بخش  غیرداستانی  شاهد انتشار تعدادی  نشریه هستیم که این کافی نیست. باید در بخش کتاب و دائرئ‌المعارف نیز این موضوع را مورد توجه قرار دهیم.

بسیاری از نویسندگان بر این عقیده هستند که نوشتن از جنگ برای کودکان به لحاظ تلخ بودن این رویدادها باعث لطمه وارد شدن به روحیه کودک می‌شود و به همین لحاظ از فعالیت در این زمینه خودداری می‌کنند؟

جنگ واقعیت بشری است. هیچ روزی از بدو پیدایش انسان در کره زمین  بدون جنگ سپری نشده است. انسان ها خواه ناخواه با جنگ در گیر می‌شوند. باید کودکان را هر چه بیشتر با تخریب‌های جنگ و تبعات آن آشنا کرد تا تلاشی برای بازداری از وقوع جنگ در او شکل گیرد.
یک نویسنده کودک و نوجوان بخوبی می‌داند که از یک سو  چگونه  به تلخی‌های جنگ بپردازد  و از سوی دیگر چراغ امید را برای  کودکان و مخاطبان خود روشن نگه دارد.

درحقیقت  یک داستان خوب در عین حال که تلخی‌های جنگ را  منتقل می‌کند، حس امید و نوعدوستی و  رشد در خلال تخریب‌ها و دشواری‌ها را نیزباید منتقل کند.

 از این دست آثار چقدر وجود دارد ؟

هم کار خوب  و هم کار ضعیف در این زمینه وجود دارد. خیلی وقت‌ها در روابط دولتی  بخشی از ناشران  آثار ضعیف  را منتشر می کنند که  تأثیر منفی بر مخاطب داشته است. اما کارهای خوب نیز در این حوزه زیاد منتشر شده است.

یکی از آفات حضور ودخالت مستقیم دولت در انتشار کتاب،  کلیشه‌ای  شدن سوژه‌ها و در نتیجه گریز مخاطب است نظرتان در این مورد چیست؟

به اعتقاد من دولت در این حوزه باید حمایت کند و از دخالت مستقیم و تصدیگری پرهیز کند. بهترین راه حمایت از کتاب‌هایی است که  در جشنواره‌های معتبر برگزیده می‌شوند و مخاطبان،  آنها را می‌پسندند و در مجله‌ها مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند. به جای تولید مستقیم یا حمایت براساس تشویق مستقیم، می‌توانند با حمایت غیر مستقیم  این حوزه را از کلیشه ای بودن خارج کند.

ادبیات دفاع مقدس در سطح بین‌الملل دارای چه  جایگاهی است؟

 باید توجه کرد که  در حوزه دفاع مقدس ابتدا  یک اثر ادبی، بایستی ارزشمند، تأثیر گذار و جذاب  باشد تا بتوانیم  آن را ترجمه کنیم واز طریق آن  ارزش‌ها را منتقل کنیم.

این باز می‌گردد به این که اولویت را به هنر و ادبیات دهیم. تنها در این صورت است که با به کارگیری نویسندگان  و تصویرگرهای خوب  در این زمینه موفق و مؤثر باشند.

شاید  فاصله گرفتن برخی از نویسندگان از این حوزه به خاطر این باشد که نسل امروز  چندان رغبتی به این حوزه نشان نمی دهد؟

برخی از نویسندگانی که از این حوزه فاصله گرفتند شاید به خاطرقطع برخی حمایت‌ها بوده باشد و به نظر من نباید نگران کم شدن این افراد باشیم.

 باید تلاش کرد تا نویسندگان جدید و جوان به این جمع بپیوندند و باید فکر کنیم که قرار نیست  نویسنده تنها و تنها در زمینه جنگ بنویسد، بلکه  تمام نویسنده‌ها با  تفکر و اندیشه‌هایی که دارند می‌توانند با برداشت خود قصه و ماجراهای جنگ را هم به نگارش در آورند.

نگاه شما به ادبیات دفاع مقدس چگونه است؟

به اعتقاد من  به مرور این ژانر جایگاه طبیعی تری پیدا می‌کند و در دل ادبیات قرار می‌گیرد و از حالت یک کار سفارشی بیرون می‌آید. تأثیرات جنگ به قدری در زندگی ما و مردم جامعه زیاد است که  خواه ناخواه منجر به انتشار آثارخوبی شده و جایگاه مناسبی را پیدا خواهد کرد.
*روزنامه ایران