گروه بین‌الملل مشرق - نمایندگان
مهمترین گروههای مخالف دولت سوریه در ابعاد سیاسی و نظامی سه شنبه و
چهارشنبه در ریاض پایتخت عربستان گرد هم آمدند تا شاید بتوانند قبل از ورود
به مذاکرات احتمالی با دولت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه به دیدگاه واحدی در
این رابطه دست پیدا کنند.
گرچه برگزاری چنین نشستی به خودی خود نشان دهنده عقب‌نشینی ریاض از مطالبات پیشین مبنی بر عدم مذاکره با دولت بشار اسد رئیس جمهور سوریه تحت هر شرایطی است، اما ریاض در ادامه با تلاش در راستای تشکیل این اجلاس در وسیع ترین سطح ممکن سعی دارد آبرویی برای خود دست و پا کرده و ابتکار عمل را در روند احتمالی مذاکرات برای خود به دست آوزرد.
حاضران و غائبان اجلاس ریاض
در حالی که عربستان سعودی مدعی بود تمامی مخالفان دولت سوریه را به این اجلاس دعوت کرده است، معارضان داخل سوریه سه شنبه در هتل شیراتون دمشق گرد هم آمدند تا تاکید کنند که عربستان به دلیل حمایت از تروریسم نمی تواند بخشی از راه حل بحران سوریه باشد.
رؤسای احزاب معارض که در این نشست حضور یافته بودند، تاکید کردند: کنفرانس ریاض که میزبان گروههای مسلح و احزاب خارجی موسوم به معارض بود، کنفرانس مشکوکی است که برخاسته از خواسته های مردم سوریه نیست، بلکه تحت تاثیر کشور میزبان است. کسانی که به عربستان رفتند معارض سوری نیستند، زیرا این کشور در قتل عام مردم سوریه شریک است و نه تنها بی طرف نیست بلکه از تروریسم حمایت می کند بنابراین نمی تواند بخشی از راه حل سیاسی باشد.
شرکت کنندگان در این نشست گفتند که معارضان داخل همانند مردم سوریه در معرض حملات تروریستی و فقر و سایر مشکلات قرار دارند و مخالف کسانی هستند که خود را معارضان خارجی می نامند اما هیچ وقت جنایتهای هم پیمانان خود را محکوم نکردند و چشمشان را به روی از بین رفتن تاریخ و تمدن سوری ها بستند.
برجسته ترین احزابی که در این کنفرانس شرکت کردند عبارتند از :
حزب "التضامن" (حزب همبستگی)، حزب "الشباب الوطنی السوری" (حزب جوانان ملی
سوری)، حزب "الشباب للعدالة و التنمیه" (حزب جوانان برای عدالت و توسعه)،
حزب "سوریا" الوطن، "هیئة العمل الوطنی الدیمقراطی"
از سوی دیگر کردهای سوریه که یکی از ساختارهای مهم این کشور به شمار می روند، احتمالاً به علت مبارزه جدی با تروریست‌های داعش و جبهه النصره مورد خشم ریاض قرار کرفته و به این اجلاس دعوت نشده اند.
حزب اتحاد دموکراتیک کردها و شاخه نظامی آن یعنی یگان‌های حمایت از خلق کرد که اخیرا مبارزات گسترده‌ای را بر ضد گروه تروریستی داعش دنبال می کنند، به این اجلاس دعوت نشدند.
همچنین نیروهای دموکراتیک سوریه شامل گروههای کرد و عربی نیز که موفق شدند گروه تروریستی داعش را در دو ماه گذشته از مناطق گسترده ای در شمال شرق سوریه عقب برانند نیز به این کنفرانس دعوت نشده بودند.
با این وجود جمع گسترده ای از مخالفان سیاسی و نظامی دولت سوریه که عمدتا مخالفان خارجی هستند، در این نشست حضور داشتند. مهمترین جریان‌هایی که در نشست دو روزه ریاض حضور داشتند، شامل گروه های زیر می شوند:
الف: ائتلاف ملی نیروهای انقلابی و معارض سوریه
این ائتلاف یکی از بزرگ‌ترین گروههای مخالف خارج‌نشین است که 20 نماینده در کنفرانس ریاض داشت. این ائتلاف شامل تعدادی از شخصیت‌ها و احزاب مختلف و نمایندگانی از تعدادی از گروهک‌های نظامی است که در سال 2012 تشکیل شد. این ائتلاف در دوحه قطر با توافق شورای ملی سوریه و معارضان این کشور با حمایت مالی عربستان، قطر، ترکیه، آمریکا و فرانسه تشکیل شد. این ائتلاف از سوی کشورهایی که خود را دوست سوریه معرفی کرده بودند به رسمیت شناخته شد. خالد خوجه که در ترکیه مستقر است، در حال حاضر ریاست این ائتلاف را بر عهده دارد.
ب: کنفرانس قاهره
خواستگاه این گروه نشست قاهره است که مصر در سال جاری میزبان آن بود و معارضانی با گرایش های مختلف در آن مشارکت کرده بودند و 150 شخصیت معارض از کسانی که در داخل و خارج سوریه ساکن بودند گردهم آمدند که شامل گروه های کُرد هم می‌شد که از مهمترین موسسان آن هیثم مناع از هیئت هماهنگی است. مناع خود از کسانی بود که از شرکت در این اجلاس خودداری کرد. نمایندگانی از این گروه پیش از این در اجلاس مسکو شرکت کرده بودند.
ج: هیئت هماهنگی ملی جریان‌های تغییر دموکراتیک
در سال 2011 تاسیس شد و شامل احزاب ملی، احزاب چپ، احزاب کرد، شخصیت‌های ملی می شود. هیئت هماهنگی از همان آغاز جنگ مخالفت خود را با دخالت خارجی اعلام کرده بود و در نشست‌هایی که مسکو میزبان آن بود در سال های 2014 و 2015 شرکت کرد. حسن عبدالعظیم هماهنگ کننده اصلی سیاست های این گروه است.
د: معارضان مستقل
تعدادی از شخصیت‌های مستقل معارضان نیز در این نشست حاضر شده بودند.
ه: گروههای مسلح تروریستی
حدود 15 نماینده از گروههای مسلح تروریستی آمادگی خود را برای شرکت در اجلاس ریاض اعلام کردند. جریان تروریستی جیش الاسلام به عنوان ابزار اصلی اجرای سیاست‌های نظامی ریاض در سوریه دعوت برای شرکت در این اجلاس را پذیرفته بود. احرار الشام از دیگر گروه های تروریستی بود که برای حضور در این اجلاس دعوت شده بود. نور الدين زنكي، فيلق الشام، یگان ساحلی اول و دوم و دیگر گروه های وابسته به ارتش آزاد از دیگر دعوت شدگان به این اجلاس بودند.
از نگاه آمار و به طور کلی می توان گفت 104 شخصیت از میان معارضان منتخب ریاض به این اجلاس دعوت شد که 102 نفر از آن ها به این دعوت پاسخ مثبت دادند. برهان غلیون و هیثم مناع افرادی بودند که حضور در این نشست را نپذیرفتند.
لیست کامل دعوت شدگان به این اجلاس را در زیر می بینید:
1- سرگرد محمد منصور، 2- سرتیپ عوض احمد العلي، 3- أياد محمد شمسي، 4- أحمد الجربا، 5- أحمد العسراوي، 6- أحمد العودة، 7- احمد عوض، 8- أديب الشيشكلي، 9- أسامة الرفاعي، 10- أسعد الزعبي، 11- أنس العبدة، 12- أيمن أصفري، 13- بدر جاموس، 14- برهان غليون (شرکت نکرد)، 15- بسام صقر، 16- بسمة قضماني، 17- بشار منلا، 18- بشير اسحاق سعدي، 19- جمال سليمان، 20- جورج صبرا، 21- جون نسطة، 22- حسن أحمد إبراهيم، 23- حسن حاج علي، 24- حسن عبد العظيم، 25- خالد خوجة، 26- خلف داهود، 27- خالد المحاميد، 28- سليمان عبيد، 29- عبد المجيد ياسين الحميدي لويس، 30- رياض حجاب، 31- رياض سيف، 32- رياض نعسان آغا، 33- زكي خرابة، 34- زياد أبو حمدان، 35- زياد وطفة، 36 - سالم المسلط، 37- سامر حبوش، 38- سمير نشار، 39- سهير أتاسي، 40- صفوان عكاش، 41- طارق أبو الحسن، 42- عارف دليلة، 43- عالية منصور، 44- عبد اللطيف الحوراني، 45- عبد الإله فهد، 46- عبد الأحد سطيفو، 47- عبد الباسط سيدا، 48- عبد الحكيم بشار، 49- عبد الرحمن مصطفى، 50- عبد القادر سنكري، 51- عبد اللطيف الدباغ، 52- عبد المجيد حمو، 53- عبده حسام الدين، 54- عبده عباس النجيب، 55- عقاب يحيى، 56- عمار القربي، 57- غسان تيناوي، 58- فاروق طيفور، 59- فايز سارة، 60- فداءحوراني، 61- فرح الأتاسي، 62- فضل الله الحجي، 63- فؤاد عليكو، 64- قاسم الخطيب، 65- قاسم الكسور، 66- لبيب نحاس، 67- لميا الحريري، 68- لؤي حسين، 69- لؤي صافي، 70- مازن درويش، 71- مالك أسعد، 72- محمد بيرقدار وائل، 73- محمد حاج علي، 74- محمد عبد القادر مصطفى، 75- محمد قداح، 76- محمد مصطفى علوش، 77- محمود الكسر، 78- مرح البقاعي، 79- مصطفى الصباغ، 80- مصطفى أوسو، 81- معاذ الخطيب، 82- منذر ماخوس، 83- منى غانم، 84- منير بيطار، 85- ميشيل كيلو، 86- ناصر محمد الحريري، 87- نبراس الفاضل، 88- نجيب الغضبان، 89- نذير الحكيم، 90 - نصر الحريري، 91- نغم غادري، 92- نواف الفارس، 93- نورا الجيزاوي، 94- هادي البحرة، 95- هاني طعمة، 96- هند قبوات، 97- هيثم المالح، 98- هيثم رحمة، 99- هيثم مناع (شرکت نکرد)، 100- وليد الزعبي، 101- يحيى العريضي، 102- يحيى عزيز، 103- يحيى قضماني، 104- يوسف محلي.
فضای پلیسی و خفقان در کنفرانس ریاض
مقامات سعودی ده‌ها تن از مخالفان سیاسی و نظامی دولت سوریه را در شرایطی شبیه به دخمه در هتل اینترکونتیننتال ریاض گرد هم آوردند. آنها در سالنی شبیه به داخل یک صخره گرد هم جمع شدند ، بگونه ای که تمامی کانال‌های ارتباط آنها با خارج قطع شد. نیروهای امنیتی در تمامی طبقات این هتل مستقر شده بودند. به نظر می‌رسید مأموریت این نیروها ممانعت از هرگونه برخورد عناصر شرکت کننده در اجلاس با اهالی رسانه‌های جمعی است.
عربستان سعودی در حالی قصد ارائه بیانیه ای متحد از این اجلاس کرده بود که از همان ابتدا موج اختلافات میان اعضای شرکت‌کننده ملموس بود. به عنوان مثال جنبش احرار الشام شاخه نظامی مرتبط با گروه تروریستی القاعده از مشارکت مخالفان نزدیک به دولت سوریه در این اجلاس انتقاد می‌کرد. همین اختلافات در نهایت باعث شد احرار الشام پنج شنبه و در عصر روز دوم اجلاس از آن خارج شود.
مقامات سازماندهی کنندگان این اجلاس البته کار خود را دنبال می کردند، آنها بندهای بیانیه پایانی اجلاس را قبل از آغاز آن تهیه و تدوین کرده بودند. در همین راستا محمد بن نایف ولیعهد عربستان سعودی به نمایندگان گروههای مسلح گفت که عربستان در کنار مردم سوریه حضور بشار اسد در هر روش دائم و موقت برای حل بحران عراق رد میکند. این چیزی بود که با مفاد بیانیه وین که ریاض مدعی است اجلاس خود را برای اجرای بندهای آن تشکیل داده، در تناقض است. در بیانیه وین تأکید شده است این موضوع باید به مردم سوریه واگذار شود.
یکی از شرکت‌کنندگان در این نشست گفت که تمامی کانال‌های
ارتباطی در داخل سالن اجلاس قطع شده بود، همچنین تمامی روزنامه‌نگاران قبل
از ورود هیئت های دعوت شده از هتل اخراج شدند. تنها تصاویری از این اجلاس به بیرون درز پیدا می کرد که خبرگزاری رسمی عربستان آن را تهیه کرده است.
خبرنگار خبرگزاری فرانسه در محل برگزاری اجلاس توضیح می‌دهد که سانسور
رسانه‌ای شدیدی بر نشست های انجام شده اعمال می شود و شرکت‌کنندگان از هر
نوع اظهارنظر یا صحبت با اهالی مطبوعات منع می‌شوند.
خبرگزاری واس (خبرگزاری رسمی عربستان) به عنوان تنها کانال هدایت شده ارتباط اجلاس مذکور با دنیای خارج اعلام کرد که عادل الجبیر در این نشست ضمن سخنانی ابراز امیدواری کرد که این اجلاس مثمر ثمر واقع شود. خالد خوجه رئیس ائتلاف ملی نیز در این رابطه ابراز خوش بینی کرد.
با وجود تمام تدابیر امنیتی انجام شده و اقدامات از پیش تعیین شده مقامات ریاض برای این اجلاس، بیانیه پایانی صادره از آن تنها ناظر بر تکرار برخی مواضع گذشته مطرح شده از سوی مخالفان بوده و هیچ راهکار جدی از جمله در زمینه تشکیل گروهی برای مذاکره احتمالی با نمایندگان دولت سوریه در آن مشاهده نمی شود.
البته نگاهی به مفاد بیانیه پایانی این اجلاس نشان می دهد که دولت عربستان از شرکت کنندگان در اجلاس چک سفید امضا گرفته و خود را در هر نوع مذاکره با نمایندگان دولت سوریه تام الاختیار قرار داده است. از جمله این اختیارات آزادی کامل در تعیین گروه مذاکره کننده مخالفان است.
این بیانیه تأکید دارد که حل بحران سوریه در درجه اول به صورت سیاسی خواهد بود و عملیات انتقالی مسئولیت مردم سوریه است. حاضران در این نشست آمادگی خود را برای ورود به مذاکرات با دولت سوریه براساس مفاد کنفرانس ژنو 1 اعلام و تاکید کردند که توافق شده که گروهی برای مذاکره با نمایندگان دولت سوریه تشکیل شود. براساس بیانیه پایانی همچنین در این نشست توافق شد که هیئتی از مخالفان دولت سوریه تشکیل شود که مقر آن در ریاض بوده و انتخاب اعضای هیئت مذاکره کننده با نمایندگان دولت را برعهده داشته باشد.
حاضران همچنین بر حفظ مؤسسات دولتی سوریه و بازسازی مؤسسات نظامی و امنیتی و تمسک به وحدت اراضی این کشور و تشکیل دولت غیر نظامی و فدرالیزه سازی اداری تاکید کردند.
عوامل ناکامی نشست ریاض
با اشاره به فضای پلیسی حاکم بر اجلاس ریاض و به تعویق انداختن موضوعاتی جنجالی نظیر تعیین کار گروه مذاکره با دولت سوریه به نظر می‌رسد اختلافات ناشی از برگزاری این نشست در آینده‌ای نزدیک بیش از پیش خود را نشان دهد. این همان چیزی است که کارشناسان متعدد مسائل بین‌الملل نسبت به آن هشدار دادند ، اما عربستان سعودی با ایجاد فضایی که بخشی از آن تشریح شد مانع از بروز این اختلافات در روزهای برگزاری اجلاس شد.
تمامی تحولات منطقه ای و بین المللی در این مرحله نشان دهنده تشدید تنش ها بین گروه های مختلف است. این موضوع باعث افزایش چالش های موجود در سوریه و اختلال در امنیت تمام منطقه خواهد شد. گروه های کشتار که در مناطق مختلف سوریه در تردد هستند، همچنان به صورت علنی به قتل و کشتار و تخریب کشور ادامه می دهند. منابع آگاه از روند جنگ سوریه و تبعات آن می دانند که هر نوع صحبتی در مورد کنفرانس های مختلف، واقع گرایانه نیست، چرا که اصلاً گروه های معارض مرده هستند و تلاش های مختلفی برای احیای آن ها انجام می شود.
آنجه که در عرصه سوریه در حال حاضر مشاهده می شود گروه های معارض مسلحی هستند که به سختی با دولت می جنگند و دولت سوریه نیز به همراه متحدان خود به دنبال پاکسازی کامل آن ها از تمامی اراضی سوریه است.
بحران مخالفان سوریه از حد تناقض‌های منطقه‌ای و بین‌المللی عبور کرده و به ماهیت و نحوه ساختار آنها باز می‌گردد. روزهای گذشته حجم گسترده‌ای از بحران میان این گروه ها را نشان داده و به نظر می‌رسد کنفرانس ریاض از حل و فصل آن ناتوان باشد.
بحران موجود در میان معارضان سوری را می‌توان در سه موضوع مطرح کرد:
الف: اختلافات موجود در مورد نمایندگی بویژه بین ائتلاف و هیئت هماهنگی. چرا که ائتلاف هر رقیبی برای خود جهت نمایندگی مخالفان در محافل بین‌المللی را رد می کند و گروه دوم منحصر کردن ائتلاف به این مأموریت را نمی پذیرد، این موضوع بویژه در تعیین گروه مذاکره کننده با دولت سوریه در مذاکرات احتمالی آینده دامنه اصلی اختلافات را ایجاد خواهد کرد.
ب: اختلافات داخلی در درون این ساختارها باعث بروز شکاف ها و انشقاقاتی در میان آنها شده است. این موضوع را می‌توان در مورد هیئت هماهنگی مشاهده کرد که هیثم مناع اخیرا از آن جدا شده و جریان جدیدی را تشکیل داده است. اوضاع داخلی ائتلاف نیز در حال حاضر به این صورت است. شکاف‌ها و صف‌بندی‌های داخلی در میان عناصر ائتلاف کاملاً ملموس است و در روزهای گذشته نیز خود را نشان داده است.
ج: راه حل سیاسی سومین مشکل موجود در مسیر توافق دو گروه اصلی این اجلاس بر یک روش واحد است. این در حالی است که بیانیه پایانی اجلاس ریاض در مورد راه حل سیاسی بحران سوریه نیز کاملا مبهم است.اما وزنه سیاسی و نظامی روسیه که در روند بحران سوریه در سال جاری از طریق کنفرانس های مسکو 1 و 2 ملموس بود، نتایج سیاسی مهمی را در پی داشت.
هیئت هماهنگی از حاضران در این اجلاس ضمن تلاش در نگه داشتن موقعیت خود به عنوان معارض در زمینه اعطای اولویت به مبارزه با تروریسم و حل مشکل بشار اسد و پذیرش حضور وی در مرحله انتقالی به سمت طرح روسیه متمایل شده است. این در حالی است که ائتلاف مخالفان این موضوع را رد کرده و به مبنا قرار گرفتن قطعنامه بین المللی 2118 به عنوان راه حل بحران اصرار دارد.
بیانیه پایانی که کنفرانس ریاض ارائه کرده، مشخص است. این بیانیه بر طرح مرجعیت روند سیاسی در سوریه براساس بیانیه ژنو 1 به تاریخ 30 ژوئن 2012 تأکید دارد که به تصویب شورای امنیت رسیده و قطعنامه 2118 در مورد آن صادر شده است. در این قطعنامه به صراحت آمده است که روند سیاسی باید با تشکیل هیئت انتقالی حاکم با اختیارات کامل دنبال شود. این موضوع اختلافات گسترده‌ای بین دو طرف ایجاد کرده ، چرا که ائتلاف مخالفان بر مواضع خود در مورد ضرورت نقش نداشتن بشار اسد در مرحله انتقالی اصرار دارد، موضعی که عربستان سعودی و ترکیه و قطر بر آن تأکید دارند.
به این ترتیب به نظر
می‌رسد روند متحد کردن مخالفان سوریه حتی با صدور این بیانیه بعید به نظر
می‌رسد. چرا که چنین سندی خیلی زود از بین خواهد رفت. مشکل موجود تنها
مرتبط با ایجاد هیئتی متحد از مخالفان برای مذاکره با دولت سوریه نیست،بلکه
در مورد دیدگاه‌های واضح آنها در زمینه راه حل سیاسی بدون در نظر گرفتن
منافع گروه های دیگر است.
همچنین به نظر می‌رسد این اجلاس از اعتبار بین‌المللی و پذیرش خارجی نیز برخوردار نخواهد بود ، چرا که ریاض برخی از جریان‌های سیاسی که خود را بخشی از ساختار مخالفان دولت می‌خوانند نظیر اتحادیه دموکراتیک کرد، جبهه مردمی آزادی و تغییر ، تریبون دموکراتیک و جنبش جامعه لیبرال را از شرکت در این اجلاس منع کرده است. بویژه اینکه برخی جریان های مذکور نقش قابل توجهی در روند مبارزه با تروریسم در سوریه ایفا کرده اند که در حال حاضر به اولویت اصلی غرب تبدیل شده است. این موضوع باعث خدشه دار شدن اعتبار بین المللی اجلاس مذکور شده است.
گرچه برگزاری چنین نشستی به خودی خود نشان دهنده عقب‌نشینی ریاض از مطالبات پیشین مبنی بر عدم مذاکره با دولت بشار اسد رئیس جمهور سوریه تحت هر شرایطی است، اما ریاض در ادامه با تلاش در راستای تشکیل این اجلاس در وسیع ترین سطح ممکن سعی دارد آبرویی برای خود دست و پا کرده و ابتکار عمل را در روند احتمالی مذاکرات برای خود به دست آوزرد.
حاضران و غائبان اجلاس ریاض
در حالی که عربستان سعودی مدعی بود تمامی مخالفان دولت سوریه را به این اجلاس دعوت کرده است، معارضان داخل سوریه سه شنبه در هتل شیراتون دمشق گرد هم آمدند تا تاکید کنند که عربستان به دلیل حمایت از تروریسم نمی تواند بخشی از راه حل بحران سوریه باشد.
رؤسای احزاب معارض که در این نشست حضور یافته بودند، تاکید کردند: کنفرانس ریاض که میزبان گروههای مسلح و احزاب خارجی موسوم به معارض بود، کنفرانس مشکوکی است که برخاسته از خواسته های مردم سوریه نیست، بلکه تحت تاثیر کشور میزبان است. کسانی که به عربستان رفتند معارض سوری نیستند، زیرا این کشور در قتل عام مردم سوریه شریک است و نه تنها بی طرف نیست بلکه از تروریسم حمایت می کند بنابراین نمی تواند بخشی از راه حل سیاسی باشد.
شرکت کنندگان در این نشست گفتند که معارضان داخل همانند مردم سوریه در معرض حملات تروریستی و فقر و سایر مشکلات قرار دارند و مخالف کسانی هستند که خود را معارضان خارجی می نامند اما هیچ وقت جنایتهای هم پیمانان خود را محکوم نکردند و چشمشان را به روی از بین رفتن تاریخ و تمدن سوری ها بستند.
از سوی دیگر کردهای سوریه که یکی از ساختارهای مهم این کشور به شمار می روند، احتمالاً به علت مبارزه جدی با تروریست‌های داعش و جبهه النصره مورد خشم ریاض قرار کرفته و به این اجلاس دعوت نشده اند.
حزب اتحاد دموکراتیک کردها و شاخه نظامی آن یعنی یگان‌های حمایت از خلق کرد که اخیرا مبارزات گسترده‌ای را بر ضد گروه تروریستی داعش دنبال می کنند، به این اجلاس دعوت نشدند.
همچنین نیروهای دموکراتیک سوریه شامل گروههای کرد و عربی نیز که موفق شدند گروه تروریستی داعش را در دو ماه گذشته از مناطق گسترده ای در شمال شرق سوریه عقب برانند نیز به این کنفرانس دعوت نشده بودند.
با این وجود جمع گسترده ای از مخالفان سیاسی و نظامی دولت سوریه که عمدتا مخالفان خارجی هستند، در این نشست حضور داشتند. مهمترین جریان‌هایی که در نشست دو روزه ریاض حضور داشتند، شامل گروه های زیر می شوند:
الف: ائتلاف ملی نیروهای انقلابی و معارض سوریه
این ائتلاف یکی از بزرگ‌ترین گروههای مخالف خارج‌نشین است که 20 نماینده در کنفرانس ریاض داشت. این ائتلاف شامل تعدادی از شخصیت‌ها و احزاب مختلف و نمایندگانی از تعدادی از گروهک‌های نظامی است که در سال 2012 تشکیل شد. این ائتلاف در دوحه قطر با توافق شورای ملی سوریه و معارضان این کشور با حمایت مالی عربستان، قطر، ترکیه، آمریکا و فرانسه تشکیل شد. این ائتلاف از سوی کشورهایی که خود را دوست سوریه معرفی کرده بودند به رسمیت شناخته شد. خالد خوجه که در ترکیه مستقر است، در حال حاضر ریاست این ائتلاف را بر عهده دارد.
خواستگاه این گروه نشست قاهره است که مصر در سال جاری میزبان آن بود و معارضانی با گرایش های مختلف در آن مشارکت کرده بودند و 150 شخصیت معارض از کسانی که در داخل و خارج سوریه ساکن بودند گردهم آمدند که شامل گروه های کُرد هم می‌شد که از مهمترین موسسان آن هیثم مناع از هیئت هماهنگی است. مناع خود از کسانی بود که از شرکت در این اجلاس خودداری کرد. نمایندگانی از این گروه پیش از این در اجلاس مسکو شرکت کرده بودند.
ج: هیئت هماهنگی ملی جریان‌های تغییر دموکراتیک
در سال 2011 تاسیس شد و شامل احزاب ملی، احزاب چپ، احزاب کرد، شخصیت‌های ملی می شود. هیئت هماهنگی از همان آغاز جنگ مخالفت خود را با دخالت خارجی اعلام کرده بود و در نشست‌هایی که مسکو میزبان آن بود در سال های 2014 و 2015 شرکت کرد. حسن عبدالعظیم هماهنگ کننده اصلی سیاست های این گروه است.
د: معارضان مستقل
تعدادی از شخصیت‌های مستقل معارضان نیز در این نشست حاضر شده بودند.
ه: گروههای مسلح تروریستی
حدود 15 نماینده از گروههای مسلح تروریستی آمادگی خود را برای شرکت در اجلاس ریاض اعلام کردند. جریان تروریستی جیش الاسلام به عنوان ابزار اصلی اجرای سیاست‌های نظامی ریاض در سوریه دعوت برای شرکت در این اجلاس را پذیرفته بود. احرار الشام از دیگر گروه های تروریستی بود که برای حضور در این اجلاس دعوت شده بود. نور الدين زنكي، فيلق الشام، یگان ساحلی اول و دوم و دیگر گروه های وابسته به ارتش آزاد از دیگر دعوت شدگان به این اجلاس بودند.
از نگاه آمار و به طور کلی می توان گفت 104 شخصیت از میان معارضان منتخب ریاض به این اجلاس دعوت شد که 102 نفر از آن ها به این دعوت پاسخ مثبت دادند. برهان غلیون و هیثم مناع افرادی بودند که حضور در این نشست را نپذیرفتند.
1- سرگرد محمد منصور، 2- سرتیپ عوض احمد العلي، 3- أياد محمد شمسي، 4- أحمد الجربا، 5- أحمد العسراوي، 6- أحمد العودة، 7- احمد عوض، 8- أديب الشيشكلي، 9- أسامة الرفاعي، 10- أسعد الزعبي، 11- أنس العبدة، 12- أيمن أصفري، 13- بدر جاموس، 14- برهان غليون (شرکت نکرد)، 15- بسام صقر، 16- بسمة قضماني، 17- بشار منلا، 18- بشير اسحاق سعدي، 19- جمال سليمان، 20- جورج صبرا، 21- جون نسطة، 22- حسن أحمد إبراهيم، 23- حسن حاج علي، 24- حسن عبد العظيم، 25- خالد خوجة، 26- خلف داهود، 27- خالد المحاميد، 28- سليمان عبيد، 29- عبد المجيد ياسين الحميدي لويس، 30- رياض حجاب، 31- رياض سيف، 32- رياض نعسان آغا، 33- زكي خرابة، 34- زياد أبو حمدان، 35- زياد وطفة، 36 - سالم المسلط، 37- سامر حبوش، 38- سمير نشار، 39- سهير أتاسي، 40- صفوان عكاش، 41- طارق أبو الحسن، 42- عارف دليلة، 43- عالية منصور، 44- عبد اللطيف الحوراني، 45- عبد الإله فهد، 46- عبد الأحد سطيفو، 47- عبد الباسط سيدا، 48- عبد الحكيم بشار، 49- عبد الرحمن مصطفى، 50- عبد القادر سنكري، 51- عبد اللطيف الدباغ، 52- عبد المجيد حمو، 53- عبده حسام الدين، 54- عبده عباس النجيب، 55- عقاب يحيى، 56- عمار القربي، 57- غسان تيناوي، 58- فاروق طيفور، 59- فايز سارة، 60- فداءحوراني، 61- فرح الأتاسي، 62- فضل الله الحجي، 63- فؤاد عليكو، 64- قاسم الخطيب، 65- قاسم الكسور، 66- لبيب نحاس، 67- لميا الحريري، 68- لؤي حسين، 69- لؤي صافي، 70- مازن درويش، 71- مالك أسعد، 72- محمد بيرقدار وائل، 73- محمد حاج علي، 74- محمد عبد القادر مصطفى، 75- محمد قداح، 76- محمد مصطفى علوش، 77- محمود الكسر، 78- مرح البقاعي، 79- مصطفى الصباغ، 80- مصطفى أوسو، 81- معاذ الخطيب، 82- منذر ماخوس، 83- منى غانم، 84- منير بيطار، 85- ميشيل كيلو، 86- ناصر محمد الحريري، 87- نبراس الفاضل، 88- نجيب الغضبان، 89- نذير الحكيم، 90 - نصر الحريري، 91- نغم غادري، 92- نواف الفارس، 93- نورا الجيزاوي، 94- هادي البحرة، 95- هاني طعمة، 96- هند قبوات، 97- هيثم المالح، 98- هيثم رحمة، 99- هيثم مناع (شرکت نکرد)، 100- وليد الزعبي، 101- يحيى العريضي، 102- يحيى عزيز، 103- يحيى قضماني، 104- يوسف محلي.
مقامات سعودی ده‌ها تن از مخالفان سیاسی و نظامی دولت سوریه را در شرایطی شبیه به دخمه در هتل اینترکونتیننتال ریاض گرد هم آوردند. آنها در سالنی شبیه به داخل یک صخره گرد هم جمع شدند ، بگونه ای که تمامی کانال‌های ارتباط آنها با خارج قطع شد. نیروهای امنیتی در تمامی طبقات این هتل مستقر شده بودند. به نظر می‌رسید مأموریت این نیروها ممانعت از هرگونه برخورد عناصر شرکت کننده در اجلاس با اهالی رسانه‌های جمعی است.
عربستان سعودی در حالی قصد ارائه بیانیه ای متحد از این اجلاس کرده بود که از همان ابتدا موج اختلافات میان اعضای شرکت‌کننده ملموس بود. به عنوان مثال جنبش احرار الشام شاخه نظامی مرتبط با گروه تروریستی القاعده از مشارکت مخالفان نزدیک به دولت سوریه در این اجلاس انتقاد می‌کرد. همین اختلافات در نهایت باعث شد احرار الشام پنج شنبه و در عصر روز دوم اجلاس از آن خارج شود.
مقامات سازماندهی کنندگان این اجلاس البته کار خود را دنبال می کردند، آنها بندهای بیانیه پایانی اجلاس را قبل از آغاز آن تهیه و تدوین کرده بودند. در همین راستا محمد بن نایف ولیعهد عربستان سعودی به نمایندگان گروههای مسلح گفت که عربستان در کنار مردم سوریه حضور بشار اسد در هر روش دائم و موقت برای حل بحران عراق رد میکند. این چیزی بود که با مفاد بیانیه وین که ریاض مدعی است اجلاس خود را برای اجرای بندهای آن تشکیل داده، در تناقض است. در بیانیه وین تأکید شده است این موضوع باید به مردم سوریه واگذار شود.
یکی از شرکت‌کنندگان در این نشست گفت که تمامی کانال‌های
ارتباطی در داخل سالن اجلاس قطع شده بود، همچنین تمامی روزنامه‌نگاران قبل
از ورود هیئت های دعوت شده از هتل اخراج شدند. تنها تصاویری از این اجلاس به بیرون درز پیدا می کرد که خبرگزاری رسمی عربستان آن را تهیه کرده است.
خبرنگار خبرگزاری فرانسه در محل برگزاری اجلاس توضیح می‌دهد که سانسور
رسانه‌ای شدیدی بر نشست های انجام شده اعمال می شود و شرکت‌کنندگان از هر
نوع اظهارنظر یا صحبت با اهالی مطبوعات منع می‌شوند. خبرگزاری واس (خبرگزاری رسمی عربستان) به عنوان تنها کانال هدایت شده ارتباط اجلاس مذکور با دنیای خارج اعلام کرد که عادل الجبیر در این نشست ضمن سخنانی ابراز امیدواری کرد که این اجلاس مثمر ثمر واقع شود. خالد خوجه رئیس ائتلاف ملی نیز در این رابطه ابراز خوش بینی کرد.
با وجود تمام تدابیر امنیتی انجام شده و اقدامات از پیش تعیین شده مقامات ریاض برای این اجلاس، بیانیه پایانی صادره از آن تنها ناظر بر تکرار برخی مواضع گذشته مطرح شده از سوی مخالفان بوده و هیچ راهکار جدی از جمله در زمینه تشکیل گروهی برای مذاکره احتمالی با نمایندگان دولت سوریه در آن مشاهده نمی شود.
البته نگاهی به مفاد بیانیه پایانی این اجلاس نشان می دهد که دولت عربستان از شرکت کنندگان در اجلاس چک سفید امضا گرفته و خود را در هر نوع مذاکره با نمایندگان دولت سوریه تام الاختیار قرار داده است. از جمله این اختیارات آزادی کامل در تعیین گروه مذاکره کننده مخالفان است.
این بیانیه تأکید دارد که حل بحران سوریه در درجه اول به صورت سیاسی خواهد بود و عملیات انتقالی مسئولیت مردم سوریه است. حاضران در این نشست آمادگی خود را برای ورود به مذاکرات با دولت سوریه براساس مفاد کنفرانس ژنو 1 اعلام و تاکید کردند که توافق شده که گروهی برای مذاکره با نمایندگان دولت سوریه تشکیل شود. براساس بیانیه پایانی همچنین در این نشست توافق شد که هیئتی از مخالفان دولت سوریه تشکیل شود که مقر آن در ریاض بوده و انتخاب اعضای هیئت مذاکره کننده با نمایندگان دولت را برعهده داشته باشد.
حاضران همچنین بر حفظ مؤسسات دولتی سوریه و بازسازی مؤسسات نظامی و امنیتی و تمسک به وحدت اراضی این کشور و تشکیل دولت غیر نظامی و فدرالیزه سازی اداری تاکید کردند.
با اشاره به فضای پلیسی حاکم بر اجلاس ریاض و به تعویق انداختن موضوعاتی جنجالی نظیر تعیین کار گروه مذاکره با دولت سوریه به نظر می‌رسد اختلافات ناشی از برگزاری این نشست در آینده‌ای نزدیک بیش از پیش خود را نشان دهد. این همان چیزی است که کارشناسان متعدد مسائل بین‌الملل نسبت به آن هشدار دادند ، اما عربستان سعودی با ایجاد فضایی که بخشی از آن تشریح شد مانع از بروز این اختلافات در روزهای برگزاری اجلاس شد.
تمامی تحولات منطقه ای و بین المللی در این مرحله نشان دهنده تشدید تنش ها بین گروه های مختلف است. این موضوع باعث افزایش چالش های موجود در سوریه و اختلال در امنیت تمام منطقه خواهد شد. گروه های کشتار که در مناطق مختلف سوریه در تردد هستند، همچنان به صورت علنی به قتل و کشتار و تخریب کشور ادامه می دهند. منابع آگاه از روند جنگ سوریه و تبعات آن می دانند که هر نوع صحبتی در مورد کنفرانس های مختلف، واقع گرایانه نیست، چرا که اصلاً گروه های معارض مرده هستند و تلاش های مختلفی برای احیای آن ها انجام می شود.
آنجه که در عرصه سوریه در حال حاضر مشاهده می شود گروه های معارض مسلحی هستند که به سختی با دولت می جنگند و دولت سوریه نیز به همراه متحدان خود به دنبال پاکسازی کامل آن ها از تمامی اراضی سوریه است.
بحران مخالفان سوریه از حد تناقض‌های منطقه‌ای و بین‌المللی عبور کرده و به ماهیت و نحوه ساختار آنها باز می‌گردد. روزهای گذشته حجم گسترده‌ای از بحران میان این گروه ها را نشان داده و به نظر می‌رسد کنفرانس ریاض از حل و فصل آن ناتوان باشد.
بحران موجود در میان معارضان سوری را می‌توان در سه موضوع مطرح کرد:
الف: اختلافات موجود در مورد نمایندگی بویژه بین ائتلاف و هیئت هماهنگی. چرا که ائتلاف هر رقیبی برای خود جهت نمایندگی مخالفان در محافل بین‌المللی را رد می کند و گروه دوم منحصر کردن ائتلاف به این مأموریت را نمی پذیرد، این موضوع بویژه در تعیین گروه مذاکره کننده با دولت سوریه در مذاکرات احتمالی آینده دامنه اصلی اختلافات را ایجاد خواهد کرد.
ب: اختلافات داخلی در درون این ساختارها باعث بروز شکاف ها و انشقاقاتی در میان آنها شده است. این موضوع را می‌توان در مورد هیئت هماهنگی مشاهده کرد که هیثم مناع اخیرا از آن جدا شده و جریان جدیدی را تشکیل داده است. اوضاع داخلی ائتلاف نیز در حال حاضر به این صورت است. شکاف‌ها و صف‌بندی‌های داخلی در میان عناصر ائتلاف کاملاً ملموس است و در روزهای گذشته نیز خود را نشان داده است.
ج: راه حل سیاسی سومین مشکل موجود در مسیر توافق دو گروه اصلی این اجلاس بر یک روش واحد است. این در حالی است که بیانیه پایانی اجلاس ریاض در مورد راه حل سیاسی بحران سوریه نیز کاملا مبهم است.اما وزنه سیاسی و نظامی روسیه که در روند بحران سوریه در سال جاری از طریق کنفرانس های مسکو 1 و 2 ملموس بود، نتایج سیاسی مهمی را در پی داشت.
هیئت هماهنگی از حاضران در این اجلاس ضمن تلاش در نگه داشتن موقعیت خود به عنوان معارض در زمینه اعطای اولویت به مبارزه با تروریسم و حل مشکل بشار اسد و پذیرش حضور وی در مرحله انتقالی به سمت طرح روسیه متمایل شده است. این در حالی است که ائتلاف مخالفان این موضوع را رد کرده و به مبنا قرار گرفتن قطعنامه بین المللی 2118 به عنوان راه حل بحران اصرار دارد.
بیانیه پایانی که کنفرانس ریاض ارائه کرده، مشخص است. این بیانیه بر طرح مرجعیت روند سیاسی در سوریه براساس بیانیه ژنو 1 به تاریخ 30 ژوئن 2012 تأکید دارد که به تصویب شورای امنیت رسیده و قطعنامه 2118 در مورد آن صادر شده است. در این قطعنامه به صراحت آمده است که روند سیاسی باید با تشکیل هیئت انتقالی حاکم با اختیارات کامل دنبال شود. این موضوع اختلافات گسترده‌ای بین دو طرف ایجاد کرده ، چرا که ائتلاف مخالفان بر مواضع خود در مورد ضرورت نقش نداشتن بشار اسد در مرحله انتقالی اصرار دارد، موضعی که عربستان سعودی و ترکیه و قطر بر آن تأکید دارند.
همچنین به نظر می‌رسد این اجلاس از اعتبار بین‌المللی و پذیرش خارجی نیز برخوردار نخواهد بود ، چرا که ریاض برخی از جریان‌های سیاسی که خود را بخشی از ساختار مخالفان دولت می‌خوانند نظیر اتحادیه دموکراتیک کرد، جبهه مردمی آزادی و تغییر ، تریبون دموکراتیک و جنبش جامعه لیبرال را از شرکت در این اجلاس منع کرده است. بویژه اینکه برخی جریان های مذکور نقش قابل توجهی در روند مبارزه با تروریسم در سوریه ایفا کرده اند که در حال حاضر به اولویت اصلی غرب تبدیل شده است. این موضوع باعث خدشه دار شدن اعتبار بین المللی اجلاس مذکور شده است.
