به گزارش مشرق، ورود واژگان بیگانه در دل زبان مادری پیامدهای مختلفی دارد. علاوه بر
تغییر هویت زبان، تحول ذائقه‌های فرهنگی و هویت ملی نیز از جمله پیامدهای
ورود هر زبانی به حیطه زبان ملی است، از این جهت بسیاری از کشورهای دنیا با
وقوف بر این امر تلاش دارند تا آنجا که از دستشان برمی‌آید، از مرزهای
زبان ملی‌شان محافظت کنند. در این میان گاه برخی از کشورها موفق می‌شوند که
استفاده از زبان ملی را به‌عنوان یک نوع ارزش در میان مردمانشان جا
بیندازند، اما به‌طور کلی محافظت از زبان آن هم در دنیایی که هر لحظه
مرزهای میان آدم‌ها با استفاده از فضای مجازی کمتر و کمتر می‌شود، کار
آسانی نیست. این موضوع برای کشورهای در حال توسعه بیش از دیگران صدق
می‌کند.در ایران سال‌هاست که فرهنگستان زبان و ادب فارسی با عنایت به این ضرورت تلاش کرد تا طی دهه‌های گذشته برای هر یک از واژگان بیگانه که کاربرد آنها در جامعه جا افتاده است، معادل فارسی انتخاب کند. حال اینکه تا چه‌اندازه توانسته در این امر موفق عمل کند و واژگان مصوب تا چه‌اندازه توانسته‌اند بر سر زبان‌ها جاری شوند، پرسشی است که پرداختن به آن در این مجال نمی‌گنجد.
حضور بیش از 10هزار واژه غیرفارسی در منابع درسی مدارس
فرهنگستان در سال‌های اخیر اقدام به بررسی کتاب‌های درسی در پایه‌های مختلف تحصیلی کرد تا از این طریق بتواند استفاده از واژگان مصوب را در سنین پایین‌تر جا بیندازد. نسرین پرویزی، معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با اشاره به روند این پژوهش می‌گوید: دوره‌های آموزشی در مدارس، آموزشی ریشه‌ای است که از آن می‌توان به‌نحو احسن استفاده کرد. وقتی به دانش‌آموزان در تمامی مقاطع آموزشی داده شود، این در ذهن هر یک از آنها حک می‌شود و می‌توان انتظار داشت که دانش‌آموزان در سنین بزرگسالی نیز با توجه به آموزشی که در مقطع کودکی و نوجوانی به آنها داده شده است، عمل کنند، از این رو فرهنگستان زبان و ادب فارسی با همکاری وزارت آموزش و پرورش در صدد برآمد تا آموزش زبان فارسی را به‌صورت ریشه‌ای از سنین کودکی آغاز کند.
وی ادامه می‌دهد: از سال 75، زمانی که گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی راه‌اندازی شد، طرحی با عنوان بررسی واژگان و رسم‌الخط منابع درسی آغاز شد. در این طرح تعدادی از منابع و کتاب‌های درسی در سطوح مختلف مورد بررسی قرار گرفته واژگان بیگانه آن احصا شد. در فاز نخست این طرح که سال 75 انجام شد، تعدادی از واژگان احصا و برابرنهادهای آنها به وزارت آموزش و پرورش اعلام شد تا این وزارتخانه نسبت به تصحیح و تغییر واژگان بیگانه با واژگان زبان فارسی اقدام کند. این امر در فاز نخست انجام شد. در فاز دوم این طرح، تعداد 207 کتاب درسی مورد بررسی قرار گرفت. در این تعداد کتاب، بیش از 30 هزار واژه استخراج شد که از این تعداد هشت هزار واژه بیگانه بودند. از این میزان استفاده چهار هزار واژه معمول بود و مابقی باید تغییر می‌کردند. گزارش این تعداد کتاب به گروه تألیف و برنامه‌ریزی کتب درسی ارائه شده است.
او ادامه می‌دهد: در مرحله بعد که حدود یک سال و نیم پیش آغاز شد، تعداد 363 عنوان کتاب درسی توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گرفت. این موضوع به‌درخواست خود آموزش و پرورش انجام شد تا فرهنگستان پس از بررسی و بازبینی کتب درسی، پیشنهادات خود را ارائه کند و در چاپ‌های بعدی، این تغییرات اعمال شود.
واژگان مغایر با فرهنگستان در منابع درسی
معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی یادآور می‌شود: در مرحله آخر بررسی کتاب‌ها که تقریباً به اتمام رسیده، تعداد 10 هزار و 267 واژه بیگانه در کتاب‌های درسی استفاده شده که فرهنگستان زبان قبلاً برای هر یک از آنها واژه‌ای را مصوب کرده، اما در این کتاب‌ها از این واژگان استفاده نشده بود. همچنین در این بررسی‌ها مشخص شد که تعداد سه هزار و 871 واژه مغایر با مصوب فرهنگستان در کتاب‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند و تعداد 15 هزار و 861 واژه نیز در این منابع موجود بود که فرهنگستان برای آنها واژه‌ای مصوب نداشت. قرار است این دسته از واژگان مورد بررسی قرار گیرند تا در مورد آنها تصمیم گرفته شود که آیا این واژگان نیاز به معادل مصوب فرهنگستان دارند یا خیر.
واژگان بیگانه پربسامد کدام‌ها هستند؟
در این پژوهش، تمامی واژگان مورد بررسی قرار گرفته و بسامد آنها نیز اعلام شده است. کارشناسان در این طرح، بررسی کتاب‌ها را از دوره ابتدایی شروع کرده و تا پایان دوره متوسطه دوم نیز این بررسی صورت گرفته است. عمده واژگان بیگانه به کار رفته در این کتاب‌ها، مربوط به اصطلاحات علمی است که گاه فرهنگستان برای آنها نیز معادل پیشنهاد کرده است. گفته می‌شود، کلماتی مانند کامپیوتر، ایده، کلیشه، اسکلت، ریسک، ترافیک، کلینیک و... از جمله واژگان پربسامد در میان کتاب‌های درسی عنوان شده‌اند که فرهنگستان برای آنها، واژگانی مانند رایانه، اندیشه، قالب، استخوان‌بندی یا استخوان‌گاه، خطر، آمد و شد و درمانگاه را پیشنهاد کرده است.
آیا معادل‌های فرهنگستان مورد قبول دانش‌آموزان است؟
اما یکی از پرسش‌های متداول و همیشگی درباره واژگان مصوب فرهنگستان، غریب و نامأنوس بودن این واژگان با ذهن مردم است، از این رو برخی معتقدند که این دسته از واژگان هیچ‌گاه نمی‌توانند در میان عامه مردم رایج شوند. مریم دانشگر، از پژوهشگران فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در این رابطه می‌گوید: در مورد صحت معادل‌های فرهنگستان باید گفت که این کار از سوی کارگروهی تخصصی با حضور زبانشناسان و کارشناسان صورت می‌گیرد و خدشه‌ای به اعتبار علمی آنها وارد نیست. استقبال مردم بحث دیگری است و به استمرار کاربرد این دسته از واژگان مرتبط است. به نظر می‌رسد که اگر عزم و همتی برای استفاده از این واژگان در میان خانواده‌ها وجود داشته باشد، استفاده از آنها نیز فرهنگ‌سازی خواهد شد. اگر از دوران کودکی آموزش داده شود که به‌جای «کامپیوتر» از «رایانه» استفاده شود، کودک نیز به آن عادت خواهد کرد.
وی ادامه می‌دهد: متأسفانه عده‌ای از افراد نسبت به استفاده از این واژگان مقاومت می‌کنند، با اجبار نیز نمی‌توان این امر را فرهنگ‌سازی کرد. استفاده از واژگان مصوب فرهنگستان و جا انداختن آن در میان مردم، به زمان نیاز دارد.
واژه‌های فارسی منتظر اجازه آموزش و پرورش
قرار است نتایج این بررسی‌ها در آینده نزدیک به آموزش و پرورش اعلام شود تا در چاپ‌های جدید کتاب‌ها، تغییرات لازم صورت گیرد. با وجود اینکه تلاش‌ها در فرهنگستان برای لحاظ کردن این واژگان در کتاب‌های درسی به‌مدت چند سال ادامه داشته، اما نتایج آن در همه کتاب‌های درسی اعمال نشده است. دانشگر با توجه به همین موضوع می‌گوید: همکاری وزارت آموزش و پرورش با فرهنگستان طی یکی دو سال اخیر بیش از پیش شده و حتی گاه خود آنها نیز پیشنهادهایی درباره بررسی کتاب‌های درسی در حوزه‌هایی مانند رسم‌الخط و ... به فرهنگستان ارائه می‌دهند. متأسفانه مشکلاتی برای اجرایی شدن این طرح‌ها در کتاب‌های درسی وجود دارد که از جمله اینها می‌توان به هزینه‌های چاپ برای تجدید چاپ کتب جدید اشاره کرد.
