به گزارش مشرق، مدت‌هاست از اینترنت برای بهبود سرعت انجام کارها استفاده می‌شود. هم‌چنین همه افراد از اهمیت آمار مطلع بوده و می‌دانند که چرا باید اطلاعات خود را در اختیار نهادهای رسمی جمع‌آوری آمار قرار دهند. در سال 1395، اولین دوره سرشماری اینترنتی خویش‌تکمیل عمومی نفوس و مسکن، اجرا شده است. در این نگاره به بیان برخی از  نقاط قوت و ضعف این شیوه پرداخته شده است.
 
۱.مقدمه

در سال ۱۳۹۵، برای اولین بار مرکز آمار ایران اقدام به جمع آوری اطلاعات مربوط به سرشماری عمومی نفوس و مسکن، از طریق استفاده از اینترنت و تارنمای جهانی با گستره ایران نمود. از آن جایی که حتما برای برگزاری چنین شیوه ای، مطالعات پیش از اجرای آن صورت پذیرفته است. حال که این شیوه در حال برگزاری است، بر خود لازم می دانیم که شیوه کنونی این روش جمع آوری اطلاعات آن هم برای سرشماری را مورد بررسی قرار داده و نقد نماییم.

 

در این نگاره، در ابتدا به شیوه اجرای این روش پرداخته و نقاط ضعف و قوت آن را بررسی کرده ایم. لازم به ذکر است که به دلیل بررسی نقاط ضعف این شیوه، زمان نشر گزارش دقیقا پس از اتمام زمان اجرای این سرشماری بوده تا از سوء استفاده های احتمالی معاندان جلوگیری شود.
 
همچنین خاطر نشان می گردد، برای آن که بتوان نظرات بهتری را ارائه کرد، این گزارش در روزهای پایانی اجرای سرشماری اینترنتی تهیه و تدوین گردیده است و ممکن است، قسمتی از اقدامات صورت گرفته نظیر تغییر در شیوه چاپ کد آماری و یا اصلاح ارتباط با درگاه که در روزهای ابتدایی یکی از مشکلات سامانه بود مورد واکاوی قرار نگرفته است.
 
همچنین لازم به ذکر است تصاویر ارائه شده پس از ورود به سامانه از فایل نمونه پرسشنامه آورده شده است.
۲.شیوه اجرای سرشماری
 
سامانه دریافت اطلاعات سرشماری در درگاه اینترنتیsarshomari95.ir/sdf/main.jsf قرار داشت که از تاریخ ۳/۷/۱۳۹۵ تا ۲۴/۷/ ۱۳۹۵ برای ثبت نام اینترنتی خانوارهای ایرانی به روی ایرانیان باز شده است. سامانه مذکور به دو صورت در اختیار کاربران اینترنت قرار گرفت:
۱. به صورت مستقیم و با استفاده از آدرس مذکور که در اینصورت کاربران اینترنتی با خطای امنیتی Insecure Connection یا همان ارتباط نا امن همراه می شدند و برای ادامه باید آدرس این سایت را به عنوان یک سایت مستثنی به مرورگر صفحات اینترنتی شناسایی می شد.
 
۲. با استفاده از دکمه تعبیه شده برای انتقال از درگاه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ به آدرسs95.qom-mporg.ir که در این صورت بدون هیچ محدودیت و پیغامی به صفحه مذکور انتقال می یافتند.
 
مورد اول: به نظر می رسد که در طراحی این سایت هرچند دقت لازم صورت پذیرفته است (زیرا در حالت دوم هیچگونه پیغامی نسبت به ناامن بودن صفحه ارائه نمی گردد) اما چون اکثرا از آدرس مستقیم و یا از طریق کافی نت ها وارد سامانه می شدند و اغلب به دستورات و خطاهای ارائه شده توجه دارند (با توجه به اخطارهای فتا) ممکن است برای عموم مردم این شائبه پدید آید که سامانه جمع آوری اطلاعات ناامن بوده و محرمانگی اطلاعات آن ها به درستی حفظ نمی شود.
 
راهکار: می شد با تمهیدات نرم افزاری، همانگونه که سرعت دسترسی به سامانه و روند اجرای آن اصلاح شد، این خطای ارائه شده نیز از بین می رفت و یا تنها راه دسترسی به سرور جمع آوری اطلاعات، از طریق سایت سرشماری می بود.
 
مورد دوم: یکی از کارهای بسیار خوبی که مرکز آمار ایران در راستای جلب اعتماد مردم نموده بود، ارائه فرم نمونه سرشماری اینترنتی به صورت غیربرخط(Off-Line) در قالب یک فایل pdf بوده است. این کار باعث آگاهی مردم نسبت به مواردی که باید آن ها را گزارش می نمودند، شد و همچنین از ورود بی مورد و نابجای افراد برای آگاهی یافتن از مفاد اطلاعاتی لازم برای گزارش شده بود. همچنین، افرادی که قصد ثبت نام را داشتند نسبت به اطلاعاتی که باید پیش از ورود آماده می کردند، آگاهی لازم را پیدا می نمودند.
 
مورد سوم: اقدامات تشویقی اجرا شده در این سرشماری نیز قابل ستایش بوده است. هرچند طبق قانون، تمامی افراد ملزم به ارائه اطلاعاتشان به صورت صحیح به مرکز آمار رسمی کشور(مرکز آمار ایران) هستند ولی از آنجایی که اعمال فشار ممکن است باعث ایجاد خطای ارائه اطلاعات ناصواب شود، این مشوق ها (جایزه یک میلیون تومانی برای ۱۰۰۰ نفر و مسابقه عکس سرشماری) هرچند گران، ولی باعث بهبود کیفیت اطلاعات جمع آوری شده و البته ایجاد مشارکت حداکثری مردم نموده است. لازم به ذکر است که احتمالا یکی از اهداف اجرای سرشماری اینترنتی در کشور به این صورت، بدست آوردن ضریب نفوذ اینترنت در خانوارهای ایرانی بوده است.
 
هشدار: هرچند در این مورد برخی به کافی نت ها مراجعه نموده اند و یا یک نفر برای چند خانوار ثبت نام کرده است، می توان با گزارش گیری بر روی Mac Addressهای سامانه های ثبت اطلاعات به نتایج مطلوب دست یافت.
 
مورد چهارم: سامانه ثبت اطلاعات در گام اول تنها براساس کد اعتبارسنجی موجود برای کدهای ملی، یک شماره ملی را برای شماره ملی سرپرست خانوار دریافت می کند و کاری به صحت این شماره ملی و اساسا وجود شماره ملی ندارد (در صورت درخواست مرکز آمار می توان نمونه این کدهای ملی را در اختیارشان قرار داد).
 
راهکار: چون مرکز آمار ایران به عنوان یک نهاد رسمی است، می تواند لیست سرپرست های خانوار هستند و یا افرادی که امکان سرپرست خانوار بودند (جامعه بالای ۱۵ سال)را دریافت و سامانه را نسبت به این خطا، پایدار کند.
 
این مهم نمی تواند محرمانگی اطلاعات را از بین ببرد ولی می تواند کیفیت داده ها را کم کرده و باعث بیش شماری و یا کم شماری شود. از این رو، هنگام تحلیل باید با داده های ثبتی سایر سازمان ها تطبیق داده شوند.
 
همچنین لازم به ذکر است که در مراحل بعدی نیز نمی توان به طور حتم این داده ها را پایش نمود زیرا، ممکن است، چند نفر به دلیل دارا بودن منازل استیجاری و نداشتن کدهای پستی منازل خود، آدرس افرادی دیگر را داده و کدهای آماری خود را به ساکنان آنان داده باشند. همچنین خاطر نشان می گردد که کدهای پستی به راحتی حتی با سامانه ارائه کد پستی نیز دریافت نمی شود.
 
فرم اول: محل سکونت خانوار
 
در این مرحله، محل سکونت خانور مشخص می شود.
مورد پنجم: یکی از دغدغه های همیشگی طرح های تحقیقاتی، آدرس پاسخ گو بوده است؛ زیرا طریقه آدرس دهی افراد با توجه به تغییر نام ها و کوچه های تو در تو و ... به صورت استاندارد قابل تفکیک نیست و جداکننده های آن نیز یکتا نیست. در این سامانه نیز تدبیری برای این مهم دیده نشده است. این موضوع یکی از موضوعات حساس در جلسات توجیهی پرسشگران است.
 
راهکار۱: برای یکتاسازی نگارش آدرس باید حتما نوع جداکننده را ثابت نمایند؛ یعنی، یا با ویرگول، یا با نقطه ویرگول و یا با خط تیره و یا با... . نکته مورد توجه این است که این جداکننده نباید در قسمتی از آدرس استفاده شده باشد.
 
راهکار۲: با توجه به این که ثبت اطلاعات در بستر اینترنت بوده و کشور از نظر نقشه جغرافیای زمینی در وضعیت مطلوبی قرار دارد، می شد امکان آن را فراهم آورد که افراد موقعیت زندگی خود را بر روی نقشه انتخاب کرده و سپس تنها بلوک، طبقه و واحد را از ثبت نام کننده دریافت نمود و سپیس با ارتباط با سامانه کدپستی، کد پستی فرد را نیز حاصل کرد.
 
فرم دوم: اطلاعات افراد خانواده
 
در این قسمت باید اطلاعات تک تک افراد وارد شود. در این قسمت نکاتی وجود دارد که به نظر می رسد باید به طور واضح تری ارائه شود.
مورد ششم: توضیحاتی که در این قسمت باید به آن توجه می شد باید به صورتی واضح تر از یک علامت ارائه می شد. لازم به ذکر است موارد در فایل راهنمای تکمیل پرسشنامه ارائه شده است. مثلا در قسمتی که وضعیت کار را مشخص می کند، با توجه به ترتیب ارائه شده در پاسخ و لزوم به رعایت آن ها در ارائه پاسخ و ارتباط قسمت ها با هم، مثل ارتباط قسمت تحت تحصیل و شغل که اگر فردی خانه دار مشغول به تحصیل می بود، باید شغل خود را محصل انتخاب کند و ...، باید مشخص تر ارائه می شد.
 
راهکار: باید در صفحه پیش از ورود به سامانه تأکیدی بر نیاز به مطالعه فایل راهنمای تکمیل پرسشنامه وجود دارد؛ حتی چون بیشترین نیاز به مطالعه این فایل در این قسمت می باشد، می شود یه صورت گذرا موارد را به صورت یک تور به کاربران نشان داد (راه دوم به هیچ وجه توجیه کاربردی ندارد و تنها برای نشان دادن اهمیت مطالعه فایل ارائه شده است).
 
مورد هفتم: ممکن است برخی از افراد یک خانوار در محل یکی از محل های مسکونی خانوار بوده و دیگری در محل دیگری بیشتر سکنی می گزیند. مثلا فردی که برای کار خود در محلی و شهری دیگر سکونت می گزیند و برای حفظ و کاهش هزینه های خود اقدام به اجاره یک واحد استیجاری و گاه بی کیفیت می نماید؛ درحالی که، خانواده او در خانه ای ویلایی و با ملکیت کامل و با بهترین مواد، ساکن شهری دیگر است. در این صورت باید در سامانه محل سکونت عائله خود را باید ثبت کند و خود را نیز نمی تواند به عنوان مهاجر ثبت نماید و این باعث ایجاد خطای شمارشی(یک ناحیه کم شمارشی و یک ناحیه بیش شمارشی) می شود.
 
راهکار۱: می شد، در سامانه اقدام به تعبیه محلی برای این گونه افراد داشت.
 
راهکار۲: با توجه به این که این فرم ها خویش تکمیل هستند و خود فرد آن ها را تکمیل می کند، سختی ای را به تکمیل کننده تحمیل نمی کرد که این موضوع را با چند آدرس ارائه نماید و دو فرم دو و سه را می توان با هم به صورت یک فرم مرکب و درختواره ارائه نمود.
 
فرم سوم: نوع سکونت
 
در این قسمت نوع محل مسکونی خانوار را باید تبیین نمود. تنها موردی که در این قسمت است همان مورد هفتم است که باید در نظر گرفته می شد.
۳.نقاط قوت
 
در این قسمت به خوبی تمامی موارد به دقت بررسی شده است و حتی تمامی موارد سایر به دلیل کدگذاری در فرم ذخیره نشده است تا در زمان عملیات میدانی، کاربران معتمد مرکز آمار که همان پرسشگران مرحله TAPI یا همان تکمیل پرسشنامه به کمک تبلت و یا در مرحله پرسشگری تلفنی این موارد پرسیده شود تا هم اطمینان از صحت موارد شود و هم موارد لازم با کدگذاری استاندارد و حداقل خطای کدگذاری اجرا شود. تنها نکته ای که حتما برنامه نویسان مرکز آمار ایران به آن واقفند، این است که باید تدابیری اتخاذ شود که ایجاد کدهای جدید برای تمامی پرسشگران به صورت همزمان اجرا شود.
 
نقطه قوت دیگری که نمی توان از آن چشم پوشانید، عدم ثبت اطلاعات تا تائید نهایی آن ها بوده است که جلوگیری از بسیاری از خطاها است.
 
همچنین نقطه قوت دیگری که در این راستا وجود دارد، توابع کنترل اولیه بسیاری است که در پشت پرده و به صورت نرم افزارگونه تحت زبان های شئ گرا طراحی شده اند. هرچند می شد این خطا ها در زمان تکمیل فرم نیز اجرا شود.
 
نقطه قوت دیگری که باعث ایجاد یک رکورد جهانی در رابطه با ایران بوده است، سرعت بالای انتقال اطلاعات بوده است که در صورتی که تلفیق ثبت روی ندهد(که احتمال رویدادش تقریبا صفر است، با توجه به کد آماری یکتای تولید شده)، یک حرکت بسیار عظیم بوده است.
 
نقطه قوت دیگری که در این راستا وجود دارد، ذخیره سازی در زمان عدم کار نرم افزار بوده است که این موضوع در اختلاف سرعت کار نرم افزار در ابتدای روز و انتهای روز قابل مشاهده است. این تکنولوژی  هم اکنون در نرم افزار ویندوز ۱۰ در حال استفاده توسط شرکت بزرگ مایکروسافت است (هرچند به نظر بعید می رسد که چنین حالتی نباشد ولی در هر صورت سبک بودن نرم افزار نقطه بسیار قوی در این اجرا بوده است).
 
نکات مثبت و قوی در این اجرا بسیار بوده است، در این نگاره به همین مقادیر اکتفا می نماییم.

 

منبع: آمارستان