سرویس جهان مشرق - در میان کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، می توان گفت، کشور کویت از حیث آگاهی و رشد سیاسی از وضعیت بهتری برخوردار است و همین موضوع موجب شده، شیعیان در این کشور که عمدتا ادامه جغرافیای شیعیان جنوب عراق و شیعیان خوزستان ایران می باشند، به عنوان مهمترین اقلیت دینی،‌ همواره نقش مهمی در ساختار سیاسی ایفا کنند، نقشی که تاثیر گذاری و اهمیت خود را تا حدود بسیار زیادی مرهون انقلاب اسلامی در ایران است که یکی از بازتاب های منطقه ای آن افزایش آگاهی افکار عمومی و بیداری جوامع از جمله در میان شیعیان کویت است.

 

علی رغم ممنوع بودن فعالیت رسمی احزاب، کویت حضور و فعالیت گروه های مختلف را می پذیرد. در این بین نباید نقش واهمیت طبقه روشنفکر حاکم در کویت را نادیده گرفت، زیرا در صورت عدم وجود این طبقه، فعالیت این گروه ها که بخشی از آنها را تشکل های شیعی هستند و به تبع آن امکان احراز مقام های نسبتا حساس و مهم در ساختار سیاسی ممکن نمی شد.

 

قانون اساسی، قدرت سیاسی، جایگاه شیعیان

اگرچه قانون اساسی کویت به حاکمیت دولتی اسلامی در این کشور تصریح کرده، اما در آن اشاره ای به مذهب نشده تا حاکمیت سیاسی به فرقه و مذهب خاصی محدود و منوط نشود. از این موضوع یکی از مهمترین دلایل افزایش حضور شیعیان کویت در سال های اخیر بوده است.

 

البته عوامل دیگری نیز به استمرار و افزایش حضور شیعیان در عرصه سیاسی کویت کمک کرده است که می توان آنها را در موارد زیر ملاحظه کرد:

- اکثریت مالکی مذهب بودن مردم کویت
- حضور گسترده گروه های مهاجر (حدود 60 درصد جمعیت کویت مهاجر یا غیر بومی هستند که به آنها «بدون» گفته می شود)
- دوری از ساختار سیاسی قبیله ای
- گرایش نظام سیاسی حاکم به نظام مشروطه سلطنتی
- حضور اثرگذار و پر رنگ ایرانیان مهاجر در عرصه سیاسی و اقتصادی   

- وضعیت مناسب اقتصادی

 

تمام این عوامل همان گونه که گفته شد، موقعیت متمایزی را برای شیعیان کویت در مقایسه با شیعیان دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس رقم زدند و زمینه استمرار فعالیت و حضور آنها را در صحنه سیاسی از جمله پارلمان را فراهم کردند.

 

پارلمان کویت، حضور شیعیان

مجلس ملی یا پارلمان (مجلس ‌الامه) کویت با 50 نماینده در ژوئیه سال 1963 میلادی تشکیل و شیخ «صباح سالم الصباح» به نخست وزیری کویت منصوب شد. با فوت شیخ صباح سالم الصباح در سال 1977 شیخ «جابر الاحمد الجابر الصباح» به قدرت رسید.

 

بر اساس قانون اساسی کنونی کویت، نظام حکومتی این کشور از سه قوه مجریه، مقننه و قضائیه تشکیل یافته و یک شورای مشورتی، امیر کویت را در امور مملکتی یاری می ‌کند.

 

قانونگذاری در کویت بر عهده پارلمان است که درحال حاضر دارای 65 عضو می باشد، 50 عضو با رأی مردم به مدت 4 سال انتخاب می ‌شوند و 15 عضو دیگر از اعضای دولت می باشند که 8 ماه از سال را به قانونگذاری مشغول هستند.

 

قانون اساسی کویت از حق برکناری رئیس شورای وزیران و در نهایت انحلال مجلس برخوردار است و همین موجب شده، در طول تاریخ بارها شاهد انحلال پارلمان و دولت کویت باشیم.

میانگین حضور نمایندگان شیعی در پارلمان کویت طی دوره زمانی 1962 تا 1990 فقط دو نماینده بود و آن دو هم فقط در مجلس موسان حضور داشته اند. پس از آن شیعیان با 10 کرسی در انتخابات پارلمانی سال 1975 رکوردشکنی کردند. همچنین میانگین حضور نمایندگان شیعی در پارلمان کویت طی دوره زمانی 1992 تا 2009 فقط 4 نماینده بود، اما در سال 2009 این تعداد به 9 کرسی رسید.

 

در انتخابات فوریه 2012 میلادی شیعیان 7 کرسی و در انتخابات دسامبر همان سال (2012) که با تحریم از سوی مخالفان كويتی یعنی گروه های سلفی‌ و پوپولیست مواجه شد، شیعیان 17 کرسی را از آن خود کردند. در انتخابات سال 2013 میلادی سهم شیعیان 9 کرسی بود.

 

 

انتخابات اخیر و ناکامی شیعیان

آخرین دور از انتخابات پارلمانی کویت دو هفته قبل درحالی برگزار شد که شاهد رقابت شدید گروه ها و طیف های گوناگون سیاسی بود. براساس نتایج اعلام شده، شیعیان در این انتخابات با از دست دادن 3 کرسی نسبت به دور قبل، 6 کرسی را از آن خود کردند.

 

اگرچه کارشناسان معتقدند، در این انتخابات تمامی گروه ها به نوعی توانستند، سهمی از کرسی های پارلمان کویت را به دست آورند و این موضوع موجب شد، هیچیک از گروه های سیاسی کویت موفق به کسب اکثریت آرا این مجلس نشوند، اما روند تحولات سیاسی در کویت پیش از برگزاری انتخابات تاکید می کند که پیشاپیش برای این ناکامی برنامه ریزی صورت گرفته بود تا به هر طریق ممکن از حضور پر رنگ شیعیان در پارلمان آتی کویت جلوگیری شود. برنامه ریزی هایی که امتداد و ادامه برنامه ریزی های ضد شیعی دهه های اخیر شمرده می شود.

 

نگرانی از قدرت یافتن شیعیان

شیوخ عرب حوزه خلیج فارس همواره از قدرت یافتن شیعیان در کشورهای خود بیمناک بوده اند و حضور آنها را در صحنه سیاست و ساختار قدرت را بزرگترین خطر برای خود دانسته اند، بالطبع کشور کویت و خاندان حاکم بر این کشور نیز از این مقوله مستثنی نیستند و قدرت گیری شیعیان که 30 تا 40 درصد از جمعیت کویت را تشکیل می دهند، خطری بزرگ علیه خود می دانند. به همین دلیل از هیچ اقدامی برای به حاشیه راندن این طیف از جامعه کویت فرو گذاری نمی کنند.

 

قدرت اقتصادی شیعیان کویت

شیعیان حدود 30 درصد از جمعیت دو میلیونی کویت را تشکیل می دهند. و تقریباً در همه جای کویت پراکنده اند. در ابتدای مطلب اشاره شد که بخشی از شیعیان کویت را باید ادامه و دنباله شیعیان جنوب ایران تلقی کرد و در جای دیگر، گفتیم که مهاجران ایرانی که بالطبع شیعی مذهب هستند، جایگاه مهمی در نظام اقتصادی کویت دارند. به گونه ای که برخی از آنها از بزرگترین تاجران کویت به شمار می آیند. علاوه بر اینکه شیعیان کویت در مقایسه با شیعیان دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از نظر وضع اقتصادی واجتماعی از شرایط بهتری برخوردارند.

 

بالطبع حضور موفق در عرصه سیاسی از جمله در پارلمان و گسترش و توسعه این نفوذ، به مرور زمان قدرت گیری شیعیان در این عرصه را به دنبال خواهد داشت. «آل صباح» به خوبی می داند، توامان شدن قدرت اقتصادی با اقتدار سیاسی شیعیان کویت را به بمبی غیر قابل مهار در برابر خاندان حاکم مبدل خواهد کرد.

 

ریشه های ایرانی شیعیان

از سوی دیگر، گفته شد، بسیاری از شیعیان کویت دارای ریشه های ایرانی هستند، لذا هرگونه قدرت گیری آنها در این کشور در چارچوب طرح واهمی توسعه و گسترش نفوذ جمهوری اسلامی در کشورهای منطقه ارزیابی می شود که باید با آن مقابله کرد.

 

نظام خویشاوند سالاری و قبیله گرایی

اگرچه نظام و ساختار قبیله ای در کویت کمتر از دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس مشاهده می شود، با این حال این موضوع به معنای نفی کامل این نظام حکومتی نیست که در آن هم خویشان و اعضای یک قبیله در تصدی مناصب و احراز پست های حساس حکومتی از جمله در عرصه سیاسی بر دیگر قبایل و گروه های جامعه اولویت دارند، موضوعی که موجب می شود، خاندان صباح هیچ گاه اجازه قدرت گیری هیچ گروه و فرقه و قبیله دیگر در کویت را ندهند.

 

 

خصومت ورزی و ستیزه جویی سلفی ها

جریان سلفی از جمله جریان ها و گروه های قدرتمند در کشور کویت است که به شدت از سوی شیوخ وهابی منطقه به خصوص سعودی ها حمایت می شود. این جریان در طول تاریخ همواره شیعیان را خطری علیه موجودیت و ادامه حیات خویش دانسته است، لذا برای مقابله با شیعیان و سرکوب آنها از هیچ اقدامی فرو گذاری نکرده است.

 

نگرش و باوری که همچنان در میان کشورهای عرب منطقه از جمله کویت مشاهده می شود، به همین دلیل این جریان از هیچ اقدامی برای به حاشیه راندن شیعیان در کویت و عدم قدرت گیری آنها در عرصه سیاسی فرو گذاری نمی کند.

 

بیم از هم پیمانی و انسجام شیعیان منطقه

قدرت گرفتن شیعیان در عراق سبب ایجاد پلی بین شیعیان ایران و اعراب شده است. با توجه به اوضاع سیاسی در عراق، شیعیان این کشور از یک سو روابط تاریخی دیرینه ای با شیعیان ایران و از سوی دیگر با اعراب شیعه در دیگر کشورهای عرب منطقه همانند کویت، بحرین و لبنان دارند. مدرسه علوم دینی نجف، مهم ترین و قدیمی ترین نهاد مذهبی شیعیان در جنوب بغداد، روحانیون شیعه را از شبه قاره هند گرفته تا ایران و جهان عرب گرد هم جمع کرده است.

 

شیعیان عراق به سبب وجود روابط تاریخی و براساس همسایگی بین آنها و دیدگاه های مشترکشان با قبایل عرب از قبیل ربیعه و خزاعل، روابطی نزدیک با شیعیان کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه کویت و بحرین دارند. وجود این نیروی مهم در کشورهای عراق و ایران که در همسایگی یکدیگر قرار دارند، چالشی بزرگ برای رژیم های سنی در جهان عرب محسوب می شود. این چالش تنها محدود به اختلافات مذهبی نیست، بلکه ابعادی فرا مذهبی دارد.

 

اسنادی بسیاری به دست آمده که از نگرانی رژیم های عربی از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی از ظهور هویت شیعی در منطقه خبر می دهد.

 

 

تبدیل نزاع دموکراسی و دیکتاتوری به جنگ شیعه و سنی

بی تردید مهمترین خواسته انقلاب هایی که منطقه در سال های اخیر به خود دیده، تحقق دموکراسی و براندازی رژیم های دیکتاتوری بود، کشورهای حوزه خلیج فارس که نگران آن بودند، سیلاب این انقلاب ها آنان را هم با خود ببرد، بازی را تغییر دادند.

 

با حمایت همه‌ جانبه از حمله ناتو به لیبی و سپس با حمایت مالی و تسلیحاتی از نیروهای سلفی و بنیادگرا، برای سرنگون کردن نظام در سوریه به آن وجه ای فرقه ای و مذهبی، در قالب نزاع شیعی - سنی دادند تا به این ترتیب بر نابرابری ‌ها و سرکوبگری های خود سرپوش گذارند، انقلاب بحرین در همین راستا 5 سال است که توسط آل خلیفه و آل سعود سرکوب می شود، به همین دلیل جای تعجب ندارد، مطالبه آزادی و مساوات و برابری «عبد الحمید دشتی»ها در پارلمان کویت حمایت از ایران و سوریه و حزب الله جلوه داده شود و قدرت گیری آنها خطری بنیان برانداز برای نظام حاکم باشد و به هر دستاویزی متوسل شود تا مانع قدرت گیری دشتی ها در ساختار سیاسی کویت شود.

 

در این راستا، حکومت کویت برای جلوگیری از نامزدی عبد الحمید دشتی در انتخابات پارلمانی اخیر این کشور، وی را به اتهام توهین به آل سعود به 11 سال و 6 ماه حبس محکوم و با حکم 3 سال حبس تعزیری به اتهام توهین وی به رژیم بحرین موافقت کرد.

 

خلاصه سخن

آنچه به آن اشاره شد، قطره ای از دریای مشکلات و موانع پیش روی فعالیت سیاسی شیعیان در ساختار حکومتی کویت است. به همین دلیل نه نتیجه به دست آمده در این دور از انتخابات پارلمانی کویت و نه هیچ یک از دوره های پیشین بیانگر جایگاه و قدرت واقعی این طایفه در کویت نیست و این موضوعی است که حکومت و گروه ها و جریان های ضد شیعی در این کشور به خوبی از آن آگاه هستند.

 

در حالی که اگر به شیعیان کویت نقش و جایگاه واقعی آنها داده شود، از این قابلیت برخوردار هستند تا گره گشای بسیاری از مشکلات چه در داخل کویت و چه در سطح منطقه باشند، اما از آنجا که رفع این مشکلات و موانع حاکمیت و حکومت شیوخ و خاندان های عربی را به خطر می اندازد، لذا هر روز محدودیت و محرومیت جدیدی بر شیعیان کویت وضع می شود تا آنها هیچ گاه نتوانند، جایگاه و موقعیت واقعی خود را در این کشور باز یابند.