به گزارش مشرق، سند جهانی توسعه پایدار 2030 با موضوع ارتقای سطح سواد و افزایش کیفیت آموزش، یکی از اسنادی است که به نظر قرار است در کشورمان نیز اجرا شود.
در این مجال به آنچه که به عنوان پیش نویس این سند معرفی شده است خواهیم پرداخت.
رهبران کشورهای عضو سازمان ملل متحد، در سپتامبر 2015 در اجلاس عالی‌رتبۀ این سازمان متعهد شدند تا اهداف دستور کار جهانی توسعۀ پایدار 2030 را که نتیجۀ یک فرآیند گستردة مشورتی در سطح جهانی بود، در سیاستگذاری کلان ملّی خود از اول ژانویۀ 2016 اجرایی کنند. این دستور کار دارای 17 هدف اصلی و 169 هدف ویژه است.
یونسکو که به عنوان یک نهاد بین المللی در امر آموزش شناخته می‌شود، اجرای هدف چهارم توسعۀ را به عهده دارد که به سوی آموزش و یادگیری مادام‌العمر با کیفیت، برابر و فراگیر برای همه مطابق «سند توسعه پایدار2030 » قدم بر می‌دارد.
یونسکو سه نقش «هدایت و هماهنگی»، «نظارت و گزارش‌دهی»، و «ارتقای ظرفیت کارشناسی دولتها» را در این سند مد نظر قرار داده است؛ این موضوع در سی و هشتمین کنفرانس عمومی یونسکو در نوامبر 2015 به تصویب نهایی رسیده است.
این سند جهانی جدید دامنه فراگیرتری دارد و علاوه بر حوزه ناتمام آموزش برای همه، حوزه‌های دیگر آموزش «اشتغال و توسعۀ مهارتها»، «آموزش فنّی و حرفه‌ای»، «آموزش عالی»، «آموزش سلامت و بهداشت»، «آموزش‌های اجتماعی» و «شهروندی» را هم هدف قرار داده است.
به همین دلیل، از نهادهایی مانند یونسکو، یونیسف، برنامۀ توسعۀ ملل متحد، صندوق جمعیت ملل متحد و بانک جهانی و نهادهای ملّی دیگر در سطح هر کشور استفاده خواهد شد و انتظار خواهند داشت که در تحقّق هدف چهارم و اهداف ویژه دستور کار توسعۀ پایدار 2030 اهتمام داشته باشند.
*اهداف مورد اشاره سند 2030 مطابق پیش نویس
این سند پیش نویس اهداف مختلفی را دنبال خواهد کرد که آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه، سنجش و ارزیابی کیفیت و یادگیری، مراقبت اوان کودکی، آموزش پیش دبستانی و ابتدایی، آموزش فنّی و حرفه‌ای و مهارتی رسمی، آموزش عالی مهارتی متوسطه، آموزش فنّی و حرفه‌ای و مهارتی غیررسمی، دسترسی به آموزش عالی با کیفیت و برابر، کارآفرینی با تأکید بر کار شایسته، برابرسازی فرصت‌های آموزشی و اجتماعی برای زنان و دختران، دسترسی برابر اقشار آسیب‌پذیر به آموزش، آموزش دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، توسعۀ سوادآموزی و مقابله با کم‌سوادی، آموزش توسعۀ پایدار در آموزش ابتدایی و متوسطه با تأکید بر ایجاد هماهنگی بین بخشی، آموزش توسعۀ پایدار در آموزش‌عالی، آموزش سلامت و شیوه‌های زندگی‌سالم و بهداشتی، مدارس و تجهیزات آموزشی در سطوح ابتدایی و متوسطه، دانشگاه‌ها و نهادهای آموزش عالی، فناوری و تجهیزات آموزش‌های غیر رسمی مهارتی، توسعۀ همکاری‌های علمی و بین‌المللی در آموزش عالی، توسعۀ همکاری‌های بین‌المللی در آموزش مهندسی، توسعۀ همکاری‌های علمی و بین‌المللی در زمینۀ تربیت معلم، ارتباط با مراجع، اسناد کلان بالادستی و آموزش 2030، شاخص‌های آموزش 2030، آموزش 2030، ترویج هماهنگی، سیاستگذار، جامعۀ علمی و پژوهشی، انجمن‌های علمی و سازمان‌های مردم نهاد و آموزش 2030، اطلاع‌رسانی به دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی، نهادی و بین بخشی در ساختارهای دولتی، مطبوعات و آموزش 2030 و رسانه‌های جمعی و آموزش 2030 از دیگر موارد این سند اعلام شده است.
*نرخ ثبت نام در دبستان‌ها مطابق آمار سال 1393، 98 درصد است
بر اساس آن چیزی که در پیش نویس سند 2030 آمده است، نرخ ثبت نام دانش‌آموزان در بعضی سالها مورد بررسی قرار گرفته است که به اجمال به بخشی از آنها می‌پردازیم.
نرخ ثبت نام خالص در مدارس ابتدایی در 1393 و بر اساس آنچه وزارت آمورش و پرورش اعلام کرده است، 98.45 درصد است و نرخ باسوادی افراد 15 تا 24 سال در مردان و در سال 1393 برابر با 98.2 درصد آن هم مطابق اعلام مرکز آمار ایران و دفتر جمعیت است.
همچنین همین آمار در بین زنان، 97.7 درصد است و بر اساس اعلام آمار سال 1392، نسبت دانش‌آموزانی که پایه اول تحصیلی را آغاز کرده‌اند و به پایه پنجم می‌رسند، 94.5 درصد اعلام شده است.
*معرفی نظام آموزشی ایران
نظام آموزش رسمی ایران از چهار سطح تشکیل شده است که دوره پیش دبستان، آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی هستند.
دوره آموزش پیش از دبستان یک دوره یک ساله یا دو ساله است که گروه سنی 4 تا 5 ساله را در بر می‌گیرد؛ دوره آموزش ابتدایی برای گروه‌های سنی 6 تا 11 ساله است که شامل یک دوره شش ساله است که به دو مقطع سه ساله تقسیم می‌شود؛ دوره آموزش متوسطه شامل دو سطح سه ساله است که متوسطه اول و متوسطه دوم نامیده می‌شود و آموزش عالی که برای گروه‌های سنی 18 تا 27 سال است.
*تأکید بر آموزش رایگان 12 ساله در مدارس از راهبردهای جهانی سند 2030
*اجباری بودن 9 سال تحصیلی در مدارس/ تأکید بر افزایش سال‌های اجباری تحصیل
وضع قوانین و تدوین سیاست‌هایی که متضمن یک دوره دوازده سالۀ آموزش رایگان، فراگیر، منصفانه و با کیفیت در مقاطع ابتدایی و راهنمایی باشد و مخارج آن از محل درآمدهای عمومی تأمین شود از سیاستهای این سند جدید است. از دوازده سالِ یادشده، 9 سال آن باید برای همۀ کودکان اجباری باشد و به نتایج یادگیری مرتبط و مناسب بینجامد.
به منظور همگامی با معیارهای بین المللی، کشورها باید تعداد سال‌های آموزش اجباری و رایگان را افزایش دهند و در این راستا باید ظرفیت‌ها و واقعیت‌های متفاوت ملّی، سطوح توسعه یافتگی، اولویتها و سیاستهای ملّی را مد نظر داشته باشند.
*برخی معیارهایی که کشورها مطابق سند 2030 باید انجام دهند
- تدوین معیارها و بازبینی مواد درسی برای تضمین کیفیت و ارتباط آن با محتوا، مهارتها، ظرفیت‌ها، ارزش‌ها، فرهنگ، دانش و جنسیت.
- تقویت کارایی و کارآمدی مؤسسه‌های آموزشی، راهبری و حاکمیت مدارس از طریق افزایش مشارکت جوامع، از جمله جوانان و والدین در مدیریت مدارس.
-اختصاص منصفانه‌تر منابع در بین مدارس محروم از نظر اجتماعی ـ اقتصادی و مدارسی که از مزایای اجتماعی ـ اقتصادی بهره‌مند هستند.
-ترویج آموزش‌های دوزبانه و چندزبانه در جوامع چندزبانه.
-شناسایی موانعی که کودکان و جوانان آسیب پذیر را از دسترسی به برنامه‌های آموزش کیفی دور نگه می‌دارد و تصمیم‌گیری‌های مؤثر برای رفع آن موانع.
-حمایت از رویکردی جامع برای مقاوم سازی مدارس در مقابل تأثیرگذاری بلایای طبیعی، با توجه به شیوه تأثیرگذاری بلایا یا دامنۀ اثر آنها از جمله روشهای این مقاوم سازی، می‌توان به تأمین امکانات ایمن تر برای مدارس، آموزش مدیریت بلایا در مدارس، مقاومت و کاهش مخاطرات، اشاره کرد.
- فراهم آوردن امکان آموزش از راه دور، آموزش فنّاوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، دسترسی به فنّاوری‌های مناسب و زیربناهای ضروری برای تسهیل ایجاد فضای یادگیری در منازل و در مناطق جنگی و مناطق دور افتاده، به ویژه برای دختران، زنان، پسران و جوانان آسیب پذیر و سایر گروه‌های به حاشیه رانده شده.
-تضمین بازبینی کتب و برنامه‌های درسی، بودجه و سیاستگذاری‌های آموزشی و همینطور آموزش معلمان و نظارت بر فعالیتهای آنان توسط دولتها به نحوی که موارد یاد شده عاری از هرگونه کلیشۀ جنسیتی باشند و در ترویج تساوی، عدم تبعیض، حقوق بشر و آموزش بین فرهنگی مؤثر واقع شوند.
*همکاری پنج وزارتخانه در راستای تأمین مالی اهداف سند 2030
ایجاد رویکردی بخشی و یا بین بخشی برای سیاست گذاری و برنامه ریزی برای سوادآموزی و همچنین برای تأمین بودجه از طریق تقویت همکاری و هماهنگی میان وزارتخانه های مرتبط، از جمله وزارتخانه های آموزش، بهداشت، رفاه اجتماعی، کار، صنعت و کشاورزی و همینطور تقویت همکاری و هماهنگی میان جامعۀ مدنی، بخش خصوصی و شرکای دوجانبه و چند جانبه، با حمایت عملی از تمرکززدایی.
تضمین کیفیت بالای برنامه‌های سواد آموزی و حساب آموزی بر مبنای سازوکارهای ارزیابی ملّی و تضمین اینکه این برنامه‌ها در راستای نیازهای یادگیرندگان و با توجه به دانش و آموخته های پیشین آنها تهیه و تنظیم شده باشند. لازمۀ تحقّق این مهم، بذل توجه ویژه به فرهنگ، زبان، روابط اجتماعی و سیاسی و فعالیتهای اقتصادی، با توجه خاص به زنان و دختران و گروه‌های آسیب پذیر است. ضمناً ضرورت دارد تا برنامه‌های یاد شده با برنامه‌های مهارت آموزی و ارتقای مهارتها برای معیشت و اشتغال شایسته و شرافتمندانه، به عنوان دو عنصر مهم یادگیری مادام العمر، ادغام شوند.
*ایجاد مدارس عاری از خشونت!
در این پیش‌نویس همچنین در بندی آمده است: سیاست گذاری و تدوین راهبردهایی برای حفاظت از یادگیرندگان، معلمان و پرسنل آموزشی از خشونت در چارچوب ایجاد مدارس عاری از خشونت و اتخاذ رویکردهای مناسب در مناطقی که درگیر جنگ مسلحانه‌اند، متعهد شدن به حقوق بین المللِ بشردوستانه و اجرای آن به عنوان ابزاری برای حفاظت از مدارس به عنوان مکان‌های متعلق به جامعۀ مدنی و ترویج پاسخگویی در قبال خشونت در اجرای آموزش 2030.
تضمین اینکه همۀ مؤسسه‌ای آموزشی امن باشند و آب، برق، سرویس‌های بهداشتی سالم و مستقل برای دختران و پسران داشته باشند که در دسترس، کافی و ایمن باشند.
{literal}{{/literal}آنچنان که در پیش نویس این سند عنوان شده است، نوعی القا وجود خشونت و دیگر موارد در مدارس است که به نوعی سیاه‌نمایی در آن وجود دارد.{literal}}{/literal}
-کلاس‌های درس ایمن و کافی باشند و مدارس مجهز به مواد آموزشی و فنّاوری‌های مناسب باشند.
-تضمین اختصاص منصفانۀ منابع در میان مدارس محروم از نظر اجتماعی -اقتصادی و مدارس غیر محروم و همینطور در میان مؤسسه های آموزشی.
-سیاست گذاری های جامع، منصفانه و جنسیت محور برای مدیریت معلمان و اجرای آن سیاستها در حوزه‌های مختلف مرتبط با استخدام، آموزش، توزیع معلمان، میزان حقوق دریافتی، توسعۀ حرفه ای و ارتقای شرایط کاری آنان؛ ضمن بهینه سازی جایگاه معلمان و آموزگاران و ارتقای کیفیت آموزش.
-آموزش مهارتهای کافی فنّی به معلمان به منظور توانمند ساختن آنان در کاربرد فنّاوری های اطلاعاتی و ارتباطی و شبکه های اجتماعی. آموزش سواد اطلاعاتی به آنان و مهارتهای نقد و واکاوی منابع مورد استفاده برای تدریس و نیز نحوه برآوردن نیازهای کودکان استثنایی (کودکان دارای نیازهای ویژه) و رویارویی با چالش‌های ناشی از داشتن شاگردان استثنایی در کلاس درس.
-ایجاد و اجرای نظام های مؤثر برای دریافت و دسترسی به اطلاعات، به منظور حمایت از روشهای خوب تدریس و نیز توسعۀ حرفه ای معلمان و حصول اطمینان از تأثیرگذاری مثبت آموزش بر فعالیت معلمان.
-تقویت مدیران مدراس برای بهبود آموزش و یادگیری.
-ایجاد یا تقویت سازوکارهایی برای گفت وگوی اجتماعی نهادینه شده با معلمان و سازمان های نماینده معلمان، به منظور تضمین مشارکت کامل آنان در توسعه، اجرا، پایش و ارزیابی سیاستهای آموزشی.
*مولفه های اصلی «اهداف» و «راهبردهای ملی» جهت تسهیل هدفگذاری در سند ملی برنامه
در اهداف اصلی این سند مواردی آمده است که رایگان بودن آموزش، در دسترس بودن آموزش، اتمام سه دوره تحصیلی (ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم) با تاکید بر 9 سال آموزش اجباری، برابری جنسیتی، کیفیت آموزش، پیامد آموزش و یادگیری موثر در اهداف این سند آمده است.
*اهداف و تأکیدات سند 2030/ دسترسی دختران و پسران به آموزش آزاد
هدف نخست، تا سال 2030 دسترسی همه دختران و پسران به آموزش آزاد، برابر و با کیفیت که منجر به نتایج یادگیری مرتبط و موثر شود؛ دست یابند.
دومین هدف، تا سال 2030 همه دختران و پسران به آموزش با کیفیت ما قبل دبستان و مراقبت اوان کودکی دست یابند به همراه یک سال آموزش پیش دبستان رایگان و اجباری.
-در مجموع تمامی اسناد بالادستی بر آموزش با کیفیت و رایگان برای دانش آموزان تأکید دارند.
*سوادآموزی در ایران همواره رو به پیشرفت است
سازمان نهضت سواد آموزی در گروه سنی 15 تا 24 سال که تحت عنوان جوانان از آن یاد می‌شود، با رشدی حدود نیم درصدی روبه رو بوده است و تقریباً به مرز 98 درصد باسواد در این گروه سنی رسیده است در گروه سنی 15 تا 64 سال نیز میزان جمعیت باسواد 2,64 درصد افزایش داشته است.
در گروه سنی 10 تا 49 سال که گروه هدف برنامه هستند، درصد باسوادی حدود 93 درصد در سرشماری سال 90 است.
*چالش‌ها و خلأهای کشورها که در سند 2030 وجود دارد
نیاز به تبیین در بخش آموزش‌های آزاد برای دست اندرکاران و اتخاذ سیاستها و وضع قوانین و مقررات در خصوص آن از خلاهای موجود این بخش است.
افزایش همکاری‌های بخشی و بین بخشی در خصوص سیاست گذاری در بخش نظارت و ارزیابی و اعمال قوانین موجود و وضع قوانین ومقررات لازم در خصوص مشکلات و معضلات فرهنگی؛ اجتماعی و اقتصادی (مانند ازدواج زودرس دختران؛ نیاز والدین به نیروی کار فرزندان؛ پراکندگی جغرافیایی وصعب العبور بودن برخی مناطق و.. ) و عدم دسترسی بخشی از کودکان به آموزش‌های پیش دبستانی به دلیل رایگان نبودن آن بخشی از چالش‌های حوزه دسترسی به آموزش است.
تراکم بالای دانش‌آموزان؛ به کار گیری نیروهای غیر مرتبط؛ متناسب نبودن محتوای درسی با زمان آموزش و کمبود فضای آموزشی استاندارد از مهمترین عواملی است که موجب کاهش کیفیت آموزش و تکرار پایه وترک تحصیل (به میزان محدود) در نظام آموزشی شده است که خلا قانونی در این بخش احساس نمی‌شود بلکه موانع اعتباری واجرایی و هماهنگی‌های بخشی و بین بخشی از عوامل موجده آن است.
*ارتقاء، تکرار پایه و ترک تحصیل
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر شاخص‌های جریان دانش‌آموزی در حد مطلوبی قرار داشته به گونه‌ای که در سال تحصیلی 94-93 شاخص نرخ ارتقای دوره ابتدایی به میزان 97,42 درصد و شاخص نرخ تکرار پایه و ترک تحصیل دوره ابتدایی به ترتیب به 1,36 درصد و 1,23 درصد بوده است. پیش بینی می‌شود شاخص‌های نرخ ارتقاء، تکرار پایه و ترک تحصیل تا پایان اجرای برنامه در سال 1410 و 1411، به ترتیب 99.5، 0/3 و 0/2 درصد برسد.
*ثبت نام در مدارس ایران همواره رو به رشد بوده است
نرخ خالص ثبت‌نام در دوره اول در طول سال‌های اجرای برنامه آموزش برای همه بین سال 2000 تا 2014 با رشد متوسطه 15,63 درصدی از 78,4 درصد به 94,03 درصد رسیده است، اما در سال 2015 این نرخ با کاهش تقریباً یک درصدی به 93,04 درصد رسیده است.
پیش بینی می‌شود این نرخ تا پایان سال 2020 با افزایش 3 درصدی به 96,04 درصد برسد که با افزایش این شاخص تعداد بیشتری از کودکان نرخ گذر از دوره ابتدایی - بازمانده از تحصیل جذب خواهند شد.
همچنین در همین سالها در دوره اول متوسطه یا (راهنمایی با رشد4 درصدی از 94,11 درصد به 98,12 درصد رسیده است. پیش بینی می‌شود با هدف تأمین و بسط عدالت در برخورداری از فرصت‌های تعلیم و تربیت تا پایان سال پایانی 2020 و با افزایش 1,6 درصدی به 99,93 درصد برسد.
دلایل افزایش رشد قابل توجه نرخهای یادشده در طول این سالها می‌توان به سرمایه‌گذاری و سیاستگذاری دولت در جذب کودکان لازم التعلیم بازمانده از تحصیل، اجرای برنامه‌های شناسایی و جذب بازماندگان از تحصیل با تأکید بر جذب کودکان بازمانده از تحصیل دختر، روستایی و عشایری، حمایت از تقویت مدارس شبانه‌روزی و روستا مرکزی، آموزش از راه دور، تشکیل کلاس‌های ضمیمه روستایی و ... اشاره نمود.
موارد یاد شده عیناً در سند پیش نویس 2030 ذکر شده است که بسیاری از موارد آن با آنچه که در کشورمان وجود دارد مغایرت‌هایی دارد.
در این مجال به آنچه که به عنوان پیش نویس این سند معرفی شده است خواهیم پرداخت.
رهبران کشورهای عضو سازمان ملل متحد، در سپتامبر 2015 در اجلاس عالی‌رتبۀ این سازمان متعهد شدند تا اهداف دستور کار جهانی توسعۀ پایدار 2030 را که نتیجۀ یک فرآیند گستردة مشورتی در سطح جهانی بود، در سیاستگذاری کلان ملّی خود از اول ژانویۀ 2016 اجرایی کنند. این دستور کار دارای 17 هدف اصلی و 169 هدف ویژه است.
یونسکو که به عنوان یک نهاد بین المللی در امر آموزش شناخته می‌شود، اجرای هدف چهارم توسعۀ را به عهده دارد که به سوی آموزش و یادگیری مادام‌العمر با کیفیت، برابر و فراگیر برای همه مطابق «سند توسعه پایدار2030 » قدم بر می‌دارد.
یونسکو سه نقش «هدایت و هماهنگی»، «نظارت و گزارش‌دهی»، و «ارتقای ظرفیت کارشناسی دولتها» را در این سند مد نظر قرار داده است؛ این موضوع در سی و هشتمین کنفرانس عمومی یونسکو در نوامبر 2015 به تصویب نهایی رسیده است.
این سند جهانی جدید دامنه فراگیرتری دارد و علاوه بر حوزه ناتمام آموزش برای همه، حوزه‌های دیگر آموزش «اشتغال و توسعۀ مهارتها»، «آموزش فنّی و حرفه‌ای»، «آموزش عالی»، «آموزش سلامت و بهداشت»، «آموزش‌های اجتماعی» و «شهروندی» را هم هدف قرار داده است.
به همین دلیل، از نهادهایی مانند یونسکو، یونیسف، برنامۀ توسعۀ ملل متحد، صندوق جمعیت ملل متحد و بانک جهانی و نهادهای ملّی دیگر در سطح هر کشور استفاده خواهد شد و انتظار خواهند داشت که در تحقّق هدف چهارم و اهداف ویژه دستور کار توسعۀ پایدار 2030 اهتمام داشته باشند.
*اهداف مورد اشاره سند 2030 مطابق پیش نویس
این سند پیش نویس اهداف مختلفی را دنبال خواهد کرد که آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه، سنجش و ارزیابی کیفیت و یادگیری، مراقبت اوان کودکی، آموزش پیش دبستانی و ابتدایی، آموزش فنّی و حرفه‌ای و مهارتی رسمی، آموزش عالی مهارتی متوسطه، آموزش فنّی و حرفه‌ای و مهارتی غیررسمی، دسترسی به آموزش عالی با کیفیت و برابر، کارآفرینی با تأکید بر کار شایسته، برابرسازی فرصت‌های آموزشی و اجتماعی برای زنان و دختران، دسترسی برابر اقشار آسیب‌پذیر به آموزش، آموزش دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، توسعۀ سوادآموزی و مقابله با کم‌سوادی، آموزش توسعۀ پایدار در آموزش ابتدایی و متوسطه با تأکید بر ایجاد هماهنگی بین بخشی، آموزش توسعۀ پایدار در آموزش‌عالی، آموزش سلامت و شیوه‌های زندگی‌سالم و بهداشتی، مدارس و تجهیزات آموزشی در سطوح ابتدایی و متوسطه، دانشگاه‌ها و نهادهای آموزش عالی، فناوری و تجهیزات آموزش‌های غیر رسمی مهارتی، توسعۀ همکاری‌های علمی و بین‌المللی در آموزش عالی، توسعۀ همکاری‌های بین‌المللی در آموزش مهندسی، توسعۀ همکاری‌های علمی و بین‌المللی در زمینۀ تربیت معلم، ارتباط با مراجع، اسناد کلان بالادستی و آموزش 2030، شاخص‌های آموزش 2030، آموزش 2030، ترویج هماهنگی، سیاستگذار، جامعۀ علمی و پژوهشی، انجمن‌های علمی و سازمان‌های مردم نهاد و آموزش 2030، اطلاع‌رسانی به دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی، نهادی و بین بخشی در ساختارهای دولتی، مطبوعات و آموزش 2030 و رسانه‌های جمعی و آموزش 2030 از دیگر موارد این سند اعلام شده است.
*نرخ ثبت نام در دبستان‌ها مطابق آمار سال 1393، 98 درصد است
بر اساس آن چیزی که در پیش نویس سند 2030 آمده است، نرخ ثبت نام دانش‌آموزان در بعضی سالها مورد بررسی قرار گرفته است که به اجمال به بخشی از آنها می‌پردازیم.
نرخ ثبت نام خالص در مدارس ابتدایی در 1393 و بر اساس آنچه وزارت آمورش و پرورش اعلام کرده است، 98.45 درصد است و نرخ باسوادی افراد 15 تا 24 سال در مردان و در سال 1393 برابر با 98.2 درصد آن هم مطابق اعلام مرکز آمار ایران و دفتر جمعیت است.
همچنین همین آمار در بین زنان، 97.7 درصد است و بر اساس اعلام آمار سال 1392، نسبت دانش‌آموزانی که پایه اول تحصیلی را آغاز کرده‌اند و به پایه پنجم می‌رسند، 94.5 درصد اعلام شده است.
*معرفی نظام آموزشی ایران
نظام آموزش رسمی ایران از چهار سطح تشکیل شده است که دوره پیش دبستان، آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی هستند.
دوره آموزش پیش از دبستان یک دوره یک ساله یا دو ساله است که گروه سنی 4 تا 5 ساله را در بر می‌گیرد؛ دوره آموزش ابتدایی برای گروه‌های سنی 6 تا 11 ساله است که شامل یک دوره شش ساله است که به دو مقطع سه ساله تقسیم می‌شود؛ دوره آموزش متوسطه شامل دو سطح سه ساله است که متوسطه اول و متوسطه دوم نامیده می‌شود و آموزش عالی که برای گروه‌های سنی 18 تا 27 سال است.
*تأکید بر آموزش رایگان 12 ساله در مدارس از راهبردهای جهانی سند 2030
*اجباری بودن 9 سال تحصیلی در مدارس/ تأکید بر افزایش سال‌های اجباری تحصیل
وضع قوانین و تدوین سیاست‌هایی که متضمن یک دوره دوازده سالۀ آموزش رایگان، فراگیر، منصفانه و با کیفیت در مقاطع ابتدایی و راهنمایی باشد و مخارج آن از محل درآمدهای عمومی تأمین شود از سیاستهای این سند جدید است. از دوازده سالِ یادشده، 9 سال آن باید برای همۀ کودکان اجباری باشد و به نتایج یادگیری مرتبط و مناسب بینجامد.
به منظور همگامی با معیارهای بین المللی، کشورها باید تعداد سال‌های آموزش اجباری و رایگان را افزایش دهند و در این راستا باید ظرفیت‌ها و واقعیت‌های متفاوت ملّی، سطوح توسعه یافتگی، اولویتها و سیاستهای ملّی را مد نظر داشته باشند.
*برخی معیارهایی که کشورها مطابق سند 2030 باید انجام دهند
- تدوین معیارها و بازبینی مواد درسی برای تضمین کیفیت و ارتباط آن با محتوا، مهارتها، ظرفیت‌ها، ارزش‌ها، فرهنگ، دانش و جنسیت.
- تقویت کارایی و کارآمدی مؤسسه‌های آموزشی، راهبری و حاکمیت مدارس از طریق افزایش مشارکت جوامع، از جمله جوانان و والدین در مدیریت مدارس.
-اختصاص منصفانه‌تر منابع در بین مدارس محروم از نظر اجتماعی ـ اقتصادی و مدارسی که از مزایای اجتماعی ـ اقتصادی بهره‌مند هستند.
-ترویج آموزش‌های دوزبانه و چندزبانه در جوامع چندزبانه.
-شناسایی موانعی که کودکان و جوانان آسیب پذیر را از دسترسی به برنامه‌های آموزش کیفی دور نگه می‌دارد و تصمیم‌گیری‌های مؤثر برای رفع آن موانع.
-حمایت از رویکردی جامع برای مقاوم سازی مدارس در مقابل تأثیرگذاری بلایای طبیعی، با توجه به شیوه تأثیرگذاری بلایا یا دامنۀ اثر آنها از جمله روشهای این مقاوم سازی، می‌توان به تأمین امکانات ایمن تر برای مدارس، آموزش مدیریت بلایا در مدارس، مقاومت و کاهش مخاطرات، اشاره کرد.
- فراهم آوردن امکان آموزش از راه دور، آموزش فنّاوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، دسترسی به فنّاوری‌های مناسب و زیربناهای ضروری برای تسهیل ایجاد فضای یادگیری در منازل و در مناطق جنگی و مناطق دور افتاده، به ویژه برای دختران، زنان، پسران و جوانان آسیب پذیر و سایر گروه‌های به حاشیه رانده شده.
-تضمین بازبینی کتب و برنامه‌های درسی، بودجه و سیاستگذاری‌های آموزشی و همینطور آموزش معلمان و نظارت بر فعالیتهای آنان توسط دولتها به نحوی که موارد یاد شده عاری از هرگونه کلیشۀ جنسیتی باشند و در ترویج تساوی، عدم تبعیض، حقوق بشر و آموزش بین فرهنگی مؤثر واقع شوند.
*همکاری پنج وزارتخانه در راستای تأمین مالی اهداف سند 2030
ایجاد رویکردی بخشی و یا بین بخشی برای سیاست گذاری و برنامه ریزی برای سوادآموزی و همچنین برای تأمین بودجه از طریق تقویت همکاری و هماهنگی میان وزارتخانه های مرتبط، از جمله وزارتخانه های آموزش، بهداشت، رفاه اجتماعی، کار، صنعت و کشاورزی و همینطور تقویت همکاری و هماهنگی میان جامعۀ مدنی، بخش خصوصی و شرکای دوجانبه و چند جانبه، با حمایت عملی از تمرکززدایی.
تضمین کیفیت بالای برنامه‌های سواد آموزی و حساب آموزی بر مبنای سازوکارهای ارزیابی ملّی و تضمین اینکه این برنامه‌ها در راستای نیازهای یادگیرندگان و با توجه به دانش و آموخته های پیشین آنها تهیه و تنظیم شده باشند. لازمۀ تحقّق این مهم، بذل توجه ویژه به فرهنگ، زبان، روابط اجتماعی و سیاسی و فعالیتهای اقتصادی، با توجه خاص به زنان و دختران و گروه‌های آسیب پذیر است. ضمناً ضرورت دارد تا برنامه‌های یاد شده با برنامه‌های مهارت آموزی و ارتقای مهارتها برای معیشت و اشتغال شایسته و شرافتمندانه، به عنوان دو عنصر مهم یادگیری مادام العمر، ادغام شوند.
*ایجاد مدارس عاری از خشونت!
در این پیش‌نویس همچنین در بندی آمده است: سیاست گذاری و تدوین راهبردهایی برای حفاظت از یادگیرندگان، معلمان و پرسنل آموزشی از خشونت در چارچوب ایجاد مدارس عاری از خشونت و اتخاذ رویکردهای مناسب در مناطقی که درگیر جنگ مسلحانه‌اند، متعهد شدن به حقوق بین المللِ بشردوستانه و اجرای آن به عنوان ابزاری برای حفاظت از مدارس به عنوان مکان‌های متعلق به جامعۀ مدنی و ترویج پاسخگویی در قبال خشونت در اجرای آموزش 2030.
تضمین اینکه همۀ مؤسسه‌ای آموزشی امن باشند و آب، برق، سرویس‌های بهداشتی سالم و مستقل برای دختران و پسران داشته باشند که در دسترس، کافی و ایمن باشند.
{literal}{{/literal}آنچنان که در پیش نویس این سند عنوان شده است، نوعی القا وجود خشونت و دیگر موارد در مدارس است که به نوعی سیاه‌نمایی در آن وجود دارد.{literal}}{/literal}
-کلاس‌های درس ایمن و کافی باشند و مدارس مجهز به مواد آموزشی و فنّاوری‌های مناسب باشند.
-تضمین اختصاص منصفانۀ منابع در میان مدارس محروم از نظر اجتماعی -اقتصادی و مدارس غیر محروم و همینطور در میان مؤسسه های آموزشی.
-سیاست گذاری های جامع، منصفانه و جنسیت محور برای مدیریت معلمان و اجرای آن سیاستها در حوزه‌های مختلف مرتبط با استخدام، آموزش، توزیع معلمان، میزان حقوق دریافتی، توسعۀ حرفه ای و ارتقای شرایط کاری آنان؛ ضمن بهینه سازی جایگاه معلمان و آموزگاران و ارتقای کیفیت آموزش.
-آموزش مهارتهای کافی فنّی به معلمان به منظور توانمند ساختن آنان در کاربرد فنّاوری های اطلاعاتی و ارتباطی و شبکه های اجتماعی. آموزش سواد اطلاعاتی به آنان و مهارتهای نقد و واکاوی منابع مورد استفاده برای تدریس و نیز نحوه برآوردن نیازهای کودکان استثنایی (کودکان دارای نیازهای ویژه) و رویارویی با چالش‌های ناشی از داشتن شاگردان استثنایی در کلاس درس.
-ایجاد و اجرای نظام های مؤثر برای دریافت و دسترسی به اطلاعات، به منظور حمایت از روشهای خوب تدریس و نیز توسعۀ حرفه ای معلمان و حصول اطمینان از تأثیرگذاری مثبت آموزش بر فعالیت معلمان.
-تقویت مدیران مدراس برای بهبود آموزش و یادگیری.
-ایجاد یا تقویت سازوکارهایی برای گفت وگوی اجتماعی نهادینه شده با معلمان و سازمان های نماینده معلمان، به منظور تضمین مشارکت کامل آنان در توسعه، اجرا، پایش و ارزیابی سیاستهای آموزشی.
*مولفه های اصلی «اهداف» و «راهبردهای ملی» جهت تسهیل هدفگذاری در سند ملی برنامه
در اهداف اصلی این سند مواردی آمده است که رایگان بودن آموزش، در دسترس بودن آموزش، اتمام سه دوره تحصیلی (ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم) با تاکید بر 9 سال آموزش اجباری، برابری جنسیتی، کیفیت آموزش، پیامد آموزش و یادگیری موثر در اهداف این سند آمده است.
*اهداف و تأکیدات سند 2030/ دسترسی دختران و پسران به آموزش آزاد
هدف نخست، تا سال 2030 دسترسی همه دختران و پسران به آموزش آزاد، برابر و با کیفیت که منجر به نتایج یادگیری مرتبط و موثر شود؛ دست یابند.
دومین هدف، تا سال 2030 همه دختران و پسران به آموزش با کیفیت ما قبل دبستان و مراقبت اوان کودکی دست یابند به همراه یک سال آموزش پیش دبستان رایگان و اجباری.
-در مجموع تمامی اسناد بالادستی بر آموزش با کیفیت و رایگان برای دانش آموزان تأکید دارند.
*سوادآموزی در ایران همواره رو به پیشرفت است
سازمان نهضت سواد آموزی در گروه سنی 15 تا 24 سال که تحت عنوان جوانان از آن یاد می‌شود، با رشدی حدود نیم درصدی روبه رو بوده است و تقریباً به مرز 98 درصد باسواد در این گروه سنی رسیده است در گروه سنی 15 تا 64 سال نیز میزان جمعیت باسواد 2,64 درصد افزایش داشته است.
در گروه سنی 10 تا 49 سال که گروه هدف برنامه هستند، درصد باسوادی حدود 93 درصد در سرشماری سال 90 است.
*چالش‌ها و خلأهای کشورها که در سند 2030 وجود دارد
نیاز به تبیین در بخش آموزش‌های آزاد برای دست اندرکاران و اتخاذ سیاستها و وضع قوانین و مقررات در خصوص آن از خلاهای موجود این بخش است.
افزایش همکاری‌های بخشی و بین بخشی در خصوص سیاست گذاری در بخش نظارت و ارزیابی و اعمال قوانین موجود و وضع قوانین ومقررات لازم در خصوص مشکلات و معضلات فرهنگی؛ اجتماعی و اقتصادی (مانند ازدواج زودرس دختران؛ نیاز والدین به نیروی کار فرزندان؛ پراکندگی جغرافیایی وصعب العبور بودن برخی مناطق و.. ) و عدم دسترسی بخشی از کودکان به آموزش‌های پیش دبستانی به دلیل رایگان نبودن آن بخشی از چالش‌های حوزه دسترسی به آموزش است.
تراکم بالای دانش‌آموزان؛ به کار گیری نیروهای غیر مرتبط؛ متناسب نبودن محتوای درسی با زمان آموزش و کمبود فضای آموزشی استاندارد از مهمترین عواملی است که موجب کاهش کیفیت آموزش و تکرار پایه وترک تحصیل (به میزان محدود) در نظام آموزشی شده است که خلا قانونی در این بخش احساس نمی‌شود بلکه موانع اعتباری واجرایی و هماهنگی‌های بخشی و بین بخشی از عوامل موجده آن است.
*ارتقاء، تکرار پایه و ترک تحصیل
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال‌های اخیر شاخص‌های جریان دانش‌آموزی در حد مطلوبی قرار داشته به گونه‌ای که در سال تحصیلی 94-93 شاخص نرخ ارتقای دوره ابتدایی به میزان 97,42 درصد و شاخص نرخ تکرار پایه و ترک تحصیل دوره ابتدایی به ترتیب به 1,36 درصد و 1,23 درصد بوده است. پیش بینی می‌شود شاخص‌های نرخ ارتقاء، تکرار پایه و ترک تحصیل تا پایان اجرای برنامه در سال 1410 و 1411، به ترتیب 99.5، 0/3 و 0/2 درصد برسد.
*ثبت نام در مدارس ایران همواره رو به رشد بوده است
نرخ خالص ثبت‌نام در دوره اول در طول سال‌های اجرای برنامه آموزش برای همه بین سال 2000 تا 2014 با رشد متوسطه 15,63 درصدی از 78,4 درصد به 94,03 درصد رسیده است، اما در سال 2015 این نرخ با کاهش تقریباً یک درصدی به 93,04 درصد رسیده است.
پیش بینی می‌شود این نرخ تا پایان سال 2020 با افزایش 3 درصدی به 96,04 درصد برسد که با افزایش این شاخص تعداد بیشتری از کودکان نرخ گذر از دوره ابتدایی - بازمانده از تحصیل جذب خواهند شد.
همچنین در همین سالها در دوره اول متوسطه یا (راهنمایی با رشد4 درصدی از 94,11 درصد به 98,12 درصد رسیده است. پیش بینی می‌شود با هدف تأمین و بسط عدالت در برخورداری از فرصت‌های تعلیم و تربیت تا پایان سال پایانی 2020 و با افزایش 1,6 درصدی به 99,93 درصد برسد.
دلایل افزایش رشد قابل توجه نرخهای یادشده در طول این سالها می‌توان به سرمایه‌گذاری و سیاستگذاری دولت در جذب کودکان لازم التعلیم بازمانده از تحصیل، اجرای برنامه‌های شناسایی و جذب بازماندگان از تحصیل با تأکید بر جذب کودکان بازمانده از تحصیل دختر، روستایی و عشایری، حمایت از تقویت مدارس شبانه‌روزی و روستا مرکزی، آموزش از راه دور، تشکیل کلاس‌های ضمیمه روستایی و ... اشاره نمود.
موارد یاد شده عیناً در سند پیش نویس 2030 ذکر شده است که بسیاری از موارد آن با آنچه که در کشورمان وجود دارد مغایرت‌هایی دارد.
