در این مراسم ابتدا کاظم سجاد پور، رئیس مرکز آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه و لوان جاگاریان، سفیر ایران در روسیه، پیام وزرای امور خارجه کشور متبوع خود را را قرائت نمودند.
«محمد جواد ظریف» در پیام خود با توجه به مناسبات دو طرف در طول تاریخ، اذعان کرد: مناسبات تهران و مسکو عامل مهمی در ثبات و امنیت منطقه است، ایران و روسیه فراز و فرودهای بسیاری را در روابط خود تجربه کرده‌اند که دو طرف باید در ورای این پیشینه تلخ و شیرین، روابط گسترده‌ای داشته باشند.
*آنچه که در این گزارش می‌خوانید:
*جغرافیا و تاثیر آن بر روابط ایران و روسیه
*فراز و فرود مناسبات نظامی دو کشور در طول تاریخ
*دلایل اهمیت بسیار ایران برای روسیه
*تاثیر پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور
*تحولات سیاسی و اقتصادی در مناسبات ایران و روسیه
تحولات در روابط اقتصادی، بازرگانی و سیاسی ایران و روسیه از موضوعات مطرح شده در این همایش هستند. در این مبحث ابتدا «غلامرضا باقری مقدم»، مدیر کل مشترک المتافع وزارت امور خارجه جمهور اسلامی ایران مناسبات دو کشور را دروضعیت خوبی خواند و گفت: زمینه های زیادی برای گسترش روابط مسکو و تهران وجود دارد و دو طرف می‌توانند با در نظر گرفتن اشتراکات بسیاری به بهبود مناسبات خود کمک کنند.
وی در رابطه با پیش شرط گسترش مناسبات دو کشور، خاطر نشان کرد: میان روسیه و ایران تفاوت دیدگاهی نسبت به مسائل بین المللی وجود دارد، اما این اخنلاف در میزان پایینی قرار دارد و دو طرف می توانند با در نظر گرفتن قسمت عمده اشتراکات، به تعمیق مناسبات خود بپردازند.
«جهانگیر کرمی»، استاد دانشگاه تهران موازنه تهدید و اتحاد در روابط دو طرف را مورد ارزیابی قرار داد و خاطر نشان کرد: روابط دو کشور همواره ابعاد بین‌المللی داشته و تاثیر آن در جهان نمایان بوده است.
وی با توجه به اهمیت مسائل جغرافیایی در روابط ایران و روسیه، این مهم را در بستر تاریخی مورد بررسی قرار داد و اذعان کرد: دوره‌های هم‌جواری طی سده‌های 19 و 20 میلادی برای ایران تهدید آفرین بوده است. بنابراین دور بودن جغرافیای دو کشور امکان بیشتری را برای همکاری فراهم آورده است. از این رو وضعیت اتحاد راهبردی با دور بودن جغرافیایی بیشتر فراهم است.
«سید رسول موسوی»، سفیر سابق ایران در تاجیکستان و فنلاند، در ادامه این بخش از همایش به بررسی مناسبات نظامی ایران و روسیه پرداخت و گفت: مطابق با نوشته‌ای که در کتاب "روابط ایران و روس" محمد علی جمالزاده آمده است، اولین برخورد دو کشور به دوران حکومت زیدیه باز می گردد.
وی با توجه به تعمیق مناسبات نظامی ایران و روسیه در دوران قاجار، ادامه داد: ناصرالدین شاه قاجار در سفر خود به روسیه، نیروهای قزاق را با آن آرایش نظامی و تشریفات مخصوص به خود مشاهده می‌کند، بنابراین تصمیم می‌گیرد که از دولت روسیه درخواست کند تا تجهیزات و آموزش‌های لازم برای این ارتش نوین را در اختیار ایران قرار دهد. دولت روسیه این درخواست را پذیرفت.
بعد از آن در ایران این مسئله مطرح شد که نیروهای قزاق از شاه پیروی کنند یا مجلس، که پس از بحث و جدل‌های بسیار تصمیم بر آن شد که دیویزیون قزاق از شاه اطاعت کند. نمونه بارز این اطاعات را می‌توان در دوران حکومت محمدعلی شاه(استبداد صغیر)، در جریان به توپ بستن مجلس در دوران مشروطه مشاهده کرد که طی آن نیروهای قزاق از محمدعلی شاه تبعیت می‌کنند و مجلس را به توپ می‌بندند.
موسوی افزود: البته در دوران ناصرالدین شاه علاوه بر بعد نظامی، نیروی قزاق نفوذ گسترده‌ای در مسائل سیاسی و اداری کشور پیدا می‌کند که رضاخان از جمله آن نیروهای قزاق بود که توانست به حکومت برسد.
دیپلمات ارشد در توضیح روابط نظامی ایران و روسیه در دوران پهلوی اول، بیان کرد: نیروهای قزاق در سال‌های بعد از کودتای 1299رضاخان، بیشتر به سمت انگیس گرایش پیدا کردند. بعد از به پادشاهی رسیدن وی در جریان مجلس موسسان، رضاخان از نیروی قزاق به عنوان یک الگوی ارتش نوین استفاده می‌کند.
موسوی با توجه به ارتباط نظامی ایران و روسیه در زمان پهلوی دوم، خاطرنشان کرد: در این دوران برآوردها بر این است که یک میلیارد خرید نظامی توسط ایران از روسیه انجام شده که به خودی خود، روابط نظامی در این دوره را نشان می‌دهد.
وی افزود: در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز روابط نظامی دو طرف ادامه داشت که پس از اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، این مناسبات قطع شد. قطع ارتباطات نظامی ضررمالی بسیاری را به روسیه وارد ساخت. اما بعد از برجام، روسیه با توجه به قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، همچنین همکاری دو کشور برای حل بحران سوریه، مناسبات نظامی وارد دور تازه‌ای شد و از سطح بالایی برخوردار گشت.
«دونا یووا»، پژوهشگر ایران‌شناس روسی که سال‌های زیادی در حوزه مسائل سیاسی ایران به پژوهش پرداخته است. روسیه در اواخر دهه 90 میلادی به این نتیجه رسید که نقش بین‌المللی خود را از دست داده است و باید برای بازیابی جایگاه جهانی خویش تلاش کند. در این راستا ارتباط با ایران به عنوان قدرت منطقه و نماینده جهان اسلام، برای روسیه بیش از گذشته اهمیت پیدا کرد. بنابراین ایران در پارادایم اوراسیاگرایی روسیه، به عنوان یکی از اولویت‌های اصیل مورد توجه قرار گرفته است. روسیه هیچگاه نقش ایران در حل مسائل و منفعت مسکو در رابطه با ایران را فراموش نمی‌کند.
*روابط تاریخی و تاثیر انقلاب اسلامی ایران در مناسبات با روسیه
در بخش دیگر این همایش روابط تاریخی، تمدنی و فرهنگی ایران و روسیه، همچنین تاثیر انقلاب اسلامی ایران و اسلام بر این مناسبات، با حضور مهدی سنایی، سفیر ایران در مسکو و سایر اساتید و صاحب‌نظران، تبیین شد.
«فئودورونا یوگیونا»، کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه، وابسته به موسسه شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه، به تفسیر انقلاب اسلامی ایران و روابط با روسیه پرداخت و بیان کرد: انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 میلادی از مهمترین رویدادهای سده بیستم است. این انقلاب بر تناسب قوا در عرصه بین‌المللی تاثیر گذاشت و پارادایم توسعه کشورهای خاورمیانه و نزدیک را دچار دگرگونی‌های بنیادین کرد.
وی افزود: روابط اتحاد جماهیر شوروی از همان ابتدای پیروزی انقلاب نمود یافت. رهبران اتحاد شوروی سرنگونی شاه که طرفدار آمریکا در تهران بود را مثبت ارزیابی می‌کردند. در 12 فوریه سال 1979 کاسیگین، رئیس شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی، تلگرامی را برای رهبر ایران ارسال نمود که در آن آمادگی برای حفظ و توسعه روابط دو کشور بر اساس اصل برابری، حسن هم‌جواری، احترام به حاکمیت ملی و عدم مداخله در امور یکدیگر ابراز شده بود.
کارشناس روسی با توجه به تعاملات اقتصادی دو طرف در این دوره، خاطر نشان کرد: اتحاد جماهیر شوروی، همکاری‌های اقتصادی خود با تهران را قطع نکرد. وقتی که کارشناسان غربی کشور را ترک می‌کردند، کارشناسان شوروی به کار خود ادامه دادند.
یوگیونا در خاتمه عنوان کرد: روابط اقتصادی یکی از مهمترین موارد استحکام مناسبات دو کشور است که بلافاصله بعد از انقلاب اسلامی ایران نمود یافت و تا به امروز نیز در راستای سعادت ملت‌های دو کشور در حال گسترش است.
در حاشیه این همایش، نمایشگاهی با عنوان 515سال روابط تاریخی ایران و روسیه، اسناد به جا مانده در طول تاریخ این مناسبات تلخ و شیرین را به نمایش گذاشته است که در ادامه تصویر برخی از آنها در ذیل آمده است.
