به گزارش مشرق،  چندی است که مسئولان مناطق آزاد در کشور داعیه رشد و پیشرفت این مناطق را سرداده‌اند و از هر تریبونی برای رسیدن به اهدافشان که افزایش مناطق آزاد با اتکای به رشد فزاینده مناطق آزاد فعلی است، تلاش می‌کنند.
 
قطعا در دو دهه اخیری که مناطق آزاد در جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است، کارهای فراوانی در جهت رشد و پیشرفت این مناطق انجام شده ولی مساله این است که آیا این مناطق طبق برنامه پیشرفت خود جلو رفته‌اند و چقدر برای بومیان آن مناطق مفید بوده‌اند؟
 
یکی از معدود مناطق آزادی که در دهه گذشته کارنامه مناسبی در کاهش تداخل در وظایف و اختیارات با سایر نهادها و حوزه تامین زیرساخت داشته، منطقه آزاد انزلی در استان گیلان است.

*حصار 3000 کیلومتری، منازعات میان سازمان‌ها را در انزلی کاهش داد

یکی از مشکلات اساسی در مناطق آزاد ایران، تداخل در وظایف و اختیارات میان سازمان منطقه آزاد با سایر دستگاه‌ها از قبیل استانداری، فرمانداری، محیط زیست، سازمان صنعت، معدن و تجارت، سازمان بنادر و دریانوردی، شهرداری و دیگر ارگان‌ها است.
 
با وجود آنکه قانون، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد را بالاترین مقام اجرایی در محدوده منطقه آزاد می‌داند، اما بازهم تنازعات مدیریتی بین منطقه آزاد و مدیران محلی وابسته به استانداری و فرمانداری وجود دارد.

یکی از اصلی‌ترین ریشه‌های وقوع این مشکل، حضور مناطق مسکونی در محدوده مناطق آزاد است که باعث می‌شود سازمان منطقه آزاد به صورت موازی با سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر درگیر معیشت و عمران محدوده منطقه آزاد شود.
 
علی‌رغم آنکه محدوده مصوب منطقه آزاد انزلی در قانون 9000 هکتار بود، اما سازمان منطقه با محصور نمودن 3000 هکتار از سواحل منطقه خارج از محدوده‌ مسکونی، فعالیت اقتصادی می‌کند و تداخل با سایر نهادها را به حداقل رسانده است.

وجود شهرک صنعتی، واحدهای تجاری، ساختمان اداری سازمان، هتل و اماکن تفریحی و احداث بندر تخصصی برای منطقه، باعث شده است منطقه آزاد انزلی مستقل از سرزمین اصلی انزلی به فعالیت خود ادامه دهد.

کاهش قاچاق کانتینری و یا قاچاق به صورت تجمیع کالای همراه مسافر، از دیگر مزایای وسعت محدود و محصور منطقه آزاد انزلی در خارج از نقاط مسکونی است.

طبق گزارش بانک جهانی، مناطق آزاد یا همان مناطق پردازش صادرات غالبا دارای مساحت 1000 هکتاری هستند. اما در ایران مناطق آزاد به صورت میانگین بیش از 13 هزار هکتار مساحت دارند. برای مثال منطقه آزاد ماکو در استان آذربایجان غربی با 500 هزار هکتار، نخستین منطقه آزاد جهان از نظر وسعت است.

*کالای همراه مسافر یا قاچاق همراه قاچاقچی
 
بر اساس اظهارات مدیر عامل سازمان منطقه آزاد انزلی در بهمن‌ماه سالجاری، در 10 ماه سال 95، 20 میلیون دلار کالای مسافری از این منطقه خارج شده است. از آنجائی که کالای مسافری بدون پرداخت حقوق ورودی از منطقه آزاد خارج و به سرزمین اصلی وارد می‌شود؛ این سوال پیش می‌آید که واقعا تمام این اجناس کالای مورد احتیاج خریداران است، یا این اجناس برای فروش به جای دیگری ارسال می‌شوند؟

یکی دیگر از مشکلات منطقه آزاد انزلی این است که با وجود حضور گیت‌های بازرسی در ورودی و خروجی‌های منطقه آزاد بازهم خروج کالا به راحتی امکان‌پذیر است.
 
چرا که با توجه به حجم بالای خروج کالا در ساعاتی از روز و ایجاد نارضایتی در صورت بازرسی تمامی کالاها، عملا کنترل ورود و خروج کالا به صورت کامل امکان پذیر نیست. همچنین در برخی موارد خروج کالا به صورت تجمیعی و تجاری از طریق جاسازی در خودروها صورت می‌گیرد.
 
از طرف دیگر بازرسی از مسافران جهت اخذ حقوق ورودی اقلام بیش از 80 دلار، موجب تهدید ظرفیت گردشگری این مناطق می‌شود و مدیران منطقه آزاد انزلی هیچ گاه راضی به ضربه زدن به بزرگ‌ترین مزیت اقتصادی منطقه نیستند.
 
*منطقه آزاد انزلی یا فروشگاه بزرگ محصولات چینی  
 
مهم‌ترین ویژگی منطقه آزاد انزلی حضور پاساژها و فروشگاه‌هایی است که در این منطقه به چشم می‌خورد.

افراد بومی که حالا ظاهرشان بیشتر شبیه توریست‌های تهرانی شده است در این منطقه به عنوان فروشنده اجناس چینی فعالیت می‌کنند. شاید بتوان آنها را واسطه تولیدکننده چینی و مصرف‌کننده ایرانی نامید.

باید گفت منطقه آزاد انزلی مانند دیگر مناطق آزاد کشور با اهداف ایجاد خود فاصله معناداری گرفته است.

طبق قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، این مناطق با هدف تولید، صادرات کالاهای صنعتی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کمک به محرومان ایجاد شده است، نه در راستای پیشرفت و توسعه تولیدکننده‌های چینی.

بر اساس آمار دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد در سال 94 میزان صادرات منطقه آزاد انزلی کمتر از 200 میلیون دلار اعلام شده است، در صورتی که در همین مدت زمان طبق آمار گمرک منطقه آزاد انزلی و حسن رود 800 میلیون دلار واردات داشته‌اند، یعنی واردات در این منطقه چهار برابر صادرات است.

*پیشنهادی برای توسعه منطقه آزاد انزلی  
 
به عقیده کارشناسان و تجربه مناطق آزاد موفق در تمام دنیا، توسعه مناطق آزاد تنها با جذب سرمایه‌گذاری و افزایش تولید امکانپذیر است، بنابراین اگر مدیران منطقه آزاد انزلی به جای ایجاد زیرساخت برای فروش کالای چینی، شرایطی را ایجاد کنند که تولیدکنندگان بتوانند در این منطقه کالای خود را تولید و به فروش برسانند، می‌توان شاهد توسعه منطقه آزاد انزلی بود.
 
از مزایای تولید در مناطق آزاد می‌توان به معافیت‌های 20 ساله و هزینه کم مواد اولیه وارداتی اشاره کرد علاوه بر این عوامل به دلیل توریستی شدن منطقه، کارخانه‌ها می‌توانند بدون هزینه لجستیکی تولیدات خود را در همان محل تولید و عرضه کنند. این عوامل باعث کاهش قیمت نهایی کالا شده و چرخ صنعت را در این منطقه به حرکت در می‌آورد.