تعریف شما از مستند بحران چیست؟
تعاریفی که من از مستند بحران در ذهن دارم دو وجه دارد، یکی اینکه زمان و مکانی که مستند می‌خواهد در آن ساخته بشود باید بحرانی باشد مثل فضای سیل، زلزله، جنگ، قحطی و مسأله دیگر آنکه که خود آن فضا روی مستندساز هم حاکم باشد و آن سختی کار خودش را داشته باشد. نکته دیگر اینکه وقتی شما می‌خواهید مستند بحران بسازید باید از زمانی که به فکر آن می‌افتید خودتان را در شرایط بحرانی فرض کنید یعنی از بحث تهیه امکاناتی که می‌خواهید در نظر بگیرید، بحث اعزام هست و تمام اتفاقاتی که قرار است برایتان بیفتد؛ یعنی دیگر یک حالت طبیعی و نرمال به وجود نمی‌آید که شما مثلاً یکسری اصول تشریفاتی را رعایت کنید و یکسری مجوزهای لازم را بگیرید که وارد بشوید. همه‌چیز شما در آن فضا بحرانی است و هیچ‌چیز مشخص نیست که مثلاً در فردا روز یا یک ساعت بعد چه اتفاقی خواهد افتاد.
در موردبحث در فضای منطقه و مستند ساختن در مورد جریان مقاومت در مقابل با داعش و تکفیری‌ها ...که فکر می‌کنم شما جزو اولین گروه‌ها و درواقع معدود گروه‌هایی هستید که در این فضا دارید کار می‌کنید. دراین‌باره صحبت می‌کنید.
شما می‌گویید جزو معدود گروه‌ها. خب بله! به خاطر همین بحران هست که خیلی‌ها امکان آن را ندارند یا حوصله یا دغدغه‌اش را ندارند؛ همه این‌ها هست. در هر مرحله‌ای از مستند بحران ریزش نیرو هست، ریزش مستندساز هست. یک نفر دوست دارد ولی امکانش را ندارد. یک نفر امکانش را دارد ولی حوصله ندارد.
در نگاه اول به نظر می‌رسد عنصر شجاعت برای حضور در مناطق بحرانی و مستند بحران مهم است؛ اما ویژگی‌های دیگری هستند که مؤثرند. به آنها اشاره می‌کنید؟
حضور در منطقه شجاعت می‌خواهد، اما شجاعت حرف اول را نمی‌زند. تعقل حرف اول را می‌زند. اگر مستندساز صاحب تعقل و قوه فکر باشد می‌تواند درست فکر کند و درست انتخاب کند و کار کند و شجاعت هم می‌آید در ذیل این‌ها قرار می‌گیرد. حالا اگر شما شجاعت داشته باشید و بروید جلو و یک تیر به سرتان بخورد و بیفتید و فکر تصویربرداری نکنید کمکی به حوزه خودتان نکرده‌اید. ولی به لطف خدا ما توانستیم بهترین تصاویر را از داعش داشته باشیم. نزدیک‌ترین دوربینی بودیم که از داعش تصاویری را ضبط کردیم. مثلاً همین آقای وحید فراهانی آدمی است که تعقل بر خیلی از چیزهای دیگر تأثیرگذار است شاید خیلی از جاها بوده که من تصمیم گرفتم برویم جلو یک حرکتی انجام بدهیم اما وحید گفته نه این کار را اگر انجام بدهیم فلان می‌شود بعد دیدیم نه نظر وحید درست درآمده و در آن فضا درست تشخیص داده و درست فکر کرده است. وحید آدمی است که کم‌حرف می‌زند، زیاد کار می‌کند. خودش را درگیر حواشی نمی‌کند. شاید یکسری از مستندسازها باشند که یک مستند درست می‌کنند ولی یک سال یا دو سال در موردش بحث می‌کنند ولی وحید آدمی است که سعی می‌کند از یکسری از فضاها دور باشد و بیشتر کار کند.
در انتخاب تیم برای فعالیت در مستند برون‌مرزی، چه مؤلفه‌هایی برای شما مهم است؟
اتفاق یک‌بار بیشتر صورت نمی‌گیرد شاید شما در فضاهای دیگری قرار بگیرید این امکان برای شما وجود داشته باشد بازسازی هم انجام بدهید. یا اگر اتفاقی از دستتان خارج بشود شاید این امید را داشته باشید یک اتفاق مشابه دیگری بیفتد. ولی در مستندسازی بحران یک‌بار تیر زده می‌شود، یک‌بار رزمنده زخمی می‌شود و یک‌بار یک نفر شهید می‌شود و امکان بازسازی دوم وجود ندارد. درنتیجه کسی باید باشد که جامع تمام فضاها باشد، درست تشخیص بدهد، درست از دوربین استفاده کند و درست بتواند از فضا استفاده کند. مستندساز بحران باید توجه کند که چیزی از دستش در نرود این‌ها خیلی مهم هستند. کسی می‌تواند مستند بحران را بسازد که یک آدم چندوجهی و جامعی در این قضایا باشد؛ یعنی علاوه بر تصویربرداری قشنگ و داستان درست بتواند درست تشخیص دهد و از زمان و مکان بهترین استفاده را ببرد.
در مورد الزامات فضای مستندسازی در شرایط سخت به نظر شما بودجه مسأله اول است یا حمایت معنوی مسأله مهمی است؟
فضای بحرانی فضایی نیست که از اول بخواهید طرح بدهید، ایده بدهید و بروید برایش بودجه بگیرید. اصلاً هم‌چین چیزی نیست. ما برای هیچ‌کدام از کارهایمان هیچ پیش قراردادی نبستیم که قبلش پول بگیریم. ما تک‌تک کارهایی را که انجام دادیم خودمان اول رفتیم ساختیم بعد آمدیم خروجی کار را ارائه دادیم و توضیح دادیم که به چه دلیل این کار مهمی است. البته حتماً قبلش یک پیش‌زمینه‌ای در ذهنمان داریم که فلان سفری که می‌خواهیم برویم از فلان شخصیت مستند بسازیم؛ اما احتمال است دیگر؛ مثلاً اگر رفتیم و آن آدم نبود، در منطقه رفتیم اصلاً به ما مصاحبه نداد چه‌کار کنیم؟ برگردیم و بگوییم نشد؟ نه این نیست. ما تمام‌کارهایمان این‌طور بوده که رفتیم آن چیزی که باب میلمان بوده ساختیم و بعد آمدیم گفتیم این کار است؛ بنابراین پول حرف آخر را می‌زند. اراده، دغدغه و همت حرف اول را می‌زند. اینکه شما همت کنید بروید مهم است. نه اینکه برایتان کارت دعوت بفرستند! برای هیچ‌کس کارت دعوت نمی‌فرستند. کسانی که دارند در این زمینه کار می‌کنند و بنده نسبت به آنها شناخت دارم نه اینکه کسی آنها را بفرستد آنجا، این‌طور نیست. حتی شاید مغضوب خیلی از مجموعه‌ها هم شده باشند که شما چرا دارید فیلم می‌سازید. کسی به ما نمی‌گوید دمتان گرم بروید بسازید. بیشتر با این نگاه با مستندسازان برخورد می‌کنند. چون فردا مسوولیت می‌آورد، فردا یک تیر به یک نفر بخورد چه کسی پاسخگو است؟
در مورد وحید فراهانی صحبت کنیم! به نظرتان به‌عنوان کسی که با او همکاری کرده‌اید و تهیه‌کننده کارهایش بوده‌اید، اگر بخواهید به ویژگی‌هایش در حوزه مستندسازی بحران بپردازید به چه ویژگی‌هایی از او اشاره می‌کنید؟
وحید فراهانی برای خودش یک تیم است؛ یعنی انسان خوش‌فکر و زرنگی است که بلد است چطور کار را جمع کند؛ یعنی قائم به فرد است. به نظر من وحید فراهانی تک تیراندازی است برای خودش. کاراکتر و سوژه موردنظر خودش را سریع می‌تواند شناسایی کند و تشخیص دهد و قدرت این را که به‌راحتی بتواند به آن سوژه نزدیک شود و دسترسی پیدا کند، دارد. فعال و پویاست و من کم دیده‌ام آدمی مثل او که بتواند کار را قائم به فرد و تنهایی جمع کند. از سازمان هنری رسانه‌ای اوج هم ممنون هستیم. اگر نبودند ما کار درست‌وحسابی نمی‌توانستیم درست کنیم. به‌عنوان تهیه‌کننده باید بگویم که نقش احسان حسنی در پیشبرد مستندسازی در این حوزه واقعاً مثال‌زدنی است. ایشان با راهنمایی‌ها و حمایت‌هایشان و زمانی که در اختیار ما می‌گذارند تا کار را تحویل بدهیم واقعاً در حق مستندسازان سنگ تمام می‌گذارند.
منبع: صبح نو
