به گزارش مشرق، خشک شدن دریاچه ارومیه از سال ۷۶ آغازشده و هرسال ۴۰ سانتیمتر از عمق آب آن کم می‌شد تا اینکه ۹۶ درصد از مساحت دریاچه ارومیه تا سه سال گذشته از بین رفت.

عمق فاجعه تا جایی پیش رفت که احیای دریاچه یکی از شعارهای اصلی دولت یازدهم قرار گرفت و با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه مقرر شد وعده‌ها وارد فاز عملیاتی شوند اما تزریق ناچیز اعتبارات و آماده نبودن برخی زیرساخت‌ها موجب شد روند عملی شدن شعارها ناچیز بوده و شتاب کمتری داشته باشد.

به مرحمت باران!

در دو سال اخیر بارندگی‌های شدید به همراه سیلاب‌های اخیر موجب شده شاهد بهبود نسبی وضع دریاچه ارومیه باشیم اما این روند تا احیای کامل دریاچه ارومیه فاصله طولانی دارد.

روند کند توسعه آبیاری تحت‌فشار در اراضی کشاورزی و انتقال آب در کنار سایر طرح‌های احیای دریاچه ارومیه با توجه به فرارسیدن فصل تبخیر آب این سؤال را ایجاد می‌کند که وضعیت پیش روی این تالاب چه خواهد بود؟

بر اساس اعلام معاون وزیر نیرو بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تا هفت سال دیگر حجم دریاچه ارومیه به ۱۴ میلیون مترمکعب خواهد رسید که در این شرایط می‌توان گفت که دیگر نگرانی برای وضعیت این دریاچه وجود نخواهد داشت.

در طول بیش از دو دهه بی‌توجهی و غفلت، وضعیت دریاچه ارومیه به شرایط کنونی مبتلا شده است. کاهش بارندگی‌ها، کشاورزی سنتی، استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، مصرف نامناسب منابع آبی و عوامل انسانی مهم‌ترین دلایل این بحران زیست‌محیطی عنوان می‌شود، اما این سؤال به وجود می‌آید که  بااین‌حال و با منابع مالی محدود چگونه می‌توان انتظار داشت هفت سال آینده این تالاب بین‌المللی زنده شود؟

تبدیل دریاچه ارومیه به کانون ریزگردها در خاورمیانه، وقوع بادهای نمکی، تغییر اقلیم، بروز بیماری‌های نوظهور، از بین رفتن کشاورزی و معیشت مردم منطقه و مهاجرت بخشی از هزاران آسیب و تبعات منفی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه بوده که سال‌ها مورد غفلت مسئولان واقع‌شده است.

دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران و بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرارگرفته و بزرگ‌ترین دریاچه داخلی کشور است که در سال‌های اخیر سالانه حدود ۴۰ سانتی‌متر از سطح آن کاسته شده به‌طوری‌که در حال حاضر روزهای بحرانی خود را سپری می‌کند.

از سال آبی ۷۵ – ۷۴ تاکنون رقوم ارتفاعی سطح تراز آب دریاچه ارومیه سیر نزولی پیداکرده و در طول سال‌های اخیر باوجود تلاش‌های بین‌المللی، ملی و محلی بخشی از مساحت دومین دریاچه شور دنیا در ارومیه کاسته شده است.

بنا بر تحقیقات انجام‌شده (نزدیک دو دهه پیش تاکنون)  نمودار تراز آب پارک ملی دریاچه ارومیه رو به پایین است و مطالعات مدیریت زیست‌بوم حوضه آبریز دریاچه ارومیه که با همکاری بانک جهانی به اتمام رسیده، نشان می‌دهد دریاچه ارومیه به‌عنوان دومین دریاچه شور جهان روزهای خیلی وخیم و بحرانی را طی می‌کند.

دریاچه‌ها وضعیت ناراحت‌کننده‌ای دارند

به‌رغم اقداماتی که در طول سال‌های گذشته در حوزه دریاچه ارومیه انجام‌شده اما خود متولیان هم به تأثیر بارندگی‌ها در احیای دریاچه اذعان دارند به‌طوری‌که رئیس سازمان مدیریت بحران کشور می‌گوید: در یکی دو سال اخیر مقداری وضع بهتر شده و در بارندگی‌های اخیر معادل حدود ۱۰ سال آب به دریاچه ارومیه اضافه شد.

نجار البته تأکید می‌کند که امروز دریاچه‌ها در کشور از هامون تا پریشان وضعیت ناراحت‌کننده‌ای دارند و دریاچه نمک هم در حال احتضار است.

بیم و امیدها نسبت به فعالیت‌های انجام‌شده در حوزه دریاچه ارومیه را می‌توان در سخنان اساتید دانشگاهی داخلی و خارجی هم دید. استاد دانشگاه ملبورن در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه پساب‌های تصفیه‌شده‌ای که به‌قصد احیا به دریاچه ارومیه سرازیر می‌شوند مشکلی برای زیستمندان آن ایجاد نمی‌کنند گفت: می‌دانیم حداقل شوری لازم برای زندگی آرتمیا چقدر است اما باید ببینیم اثرات ورود این پساب‌های تصفیه‌شده چیست و درصد پسابی که وارد می‌شود چقدر است. تصمیم ایران برای استفاده از پساب تصفیه‌شده تحسین‌برانگیز است اما شاید نهایتاً یک درصد آب موردنیاز دریاچه را هم تأمین نکند. اگر این سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی و بهره‌وری آبیاری انجام شود قطعاً نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود.

وی تصریح کرد: هرچه توسعه اقتصادی افزایش می‌یابد محیط‌زیست خراب‌تر می‌شود و نمونه آن چین است که محیط‌زیستش ویران‌شده و یکی از دغدغه‌های اصلی مردمش به شمار می‌رود. در ایران هم دریاچه ارومیه مثالی از وضعیت محیط‌زیست است که اکنون نه‌فقط برای ایران که برای دنیا مهم است.

استاد دانشگاه ملبورن اذعان کرد: در بازدیدهایی که داشتیم متوجه شدیم ستاد احیای دریاچه ارومیه کارهای خوبی انجام داده است اما این تنها یک شروع است و دریاچه دیگر به وضعیت دویست سال قبل خود برنخواهد گشت.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در خصوص آخرین وضعیت دریاچه ارومیه گفت: هم‌اکنون با توجه به بارش‌ها و سیلاب اخیر شاهد روند بهبود دریاچه ارومیه هستیم. همچنین طرح تثبیت آب و وضعیت دریاچه ارومیه اجرا و از امسال، دوره احیای این پهنه آبی آغازشده است.

فرهاد سرخوش اظهار داشت: ستاد احیای دریاچه ارومیه در گام نخست مطالعاتی برای احیا این دریاچه را آغاز و در سریع‌ترین زمان ممکن طرح‌های چهل‌گانه نهایی برای احیای دریاچه را در بزرگ‌ترین پهنه آبی داخلی کشور شروع کرد.

وی ادامه داد: انتقال آب بین حوضه‌ای، تثبیت آب موجود در حوضه دریاچه ارومیه، استفاده از آبیاری‌های نوین در بخش کشاورزی با توجه به سهم بیش از ۹۰ درصدی این بخش از مصرف آب و فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و ترویجی ازجمله این اقدام‌های عملیاتی بود.

سرخوش عنوان کرد: در حال حاضر ۴۴ پروژه توسط شش دستگاه اجرایی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه در حال اجراست.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به اجرای ۴۴ پروژه در حوزه دریاچه ارومیه در سال جاری، مهم‌ترین پروژه احیا را انتقال آب از «کانی سیب» به دریاچه ارومیه عنوان کرد که با اجرای این پروژه سالانه ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب وارد پیکره دریاچه ارومیه می‌شود.

وی گفت: با استقرار دو دستگاه tbm و سه شیفت کاری حدود ۹ کیلومتر و ۲۰۰ متر از آن اجرا شده است که پیش‌بینی می‌شود این پروژه سال ۹۸ به بهره‌برداری برسد.

سرخوش اضافه کرد: مدیریت استانی حوزه ستاد احیای دریاچه در آذربایجان غربی و کردستان در ارومیه مستقر است و با توجه به اینکه ۷۰ درصد حوزه در این استان قرار دارد در سال ۹۵ بیش از ۷۰ درصد بودجه به این استان اختصاص یافت.

وی با اشاره به اینکه تراز دریاچه ارومیه در شرایط فعلی ۱۲۷۰.۸۶ است که نسبت به ابتدای سال جاری ۱۰ سانتی‌متر افزایش دارد، گفت: با توجه به اقدامات انجام‌گرفته و بارش‌های صورت گرفته، در سال جاری حدود ۱۹۰ میلیون مترمکعب آب وارد پیکره دریاچه ارومیه شده است.

سرخوش در این خصوص که چه عواملی در به وجود آمدن شرایط فعلی دریاچه ارومیه دخیل هستند گفت: در حال حاضر تمام طرح‌هایی که در قالب ستاد احیای دریاچه ارومیه اجراشده یا در دست اجرا هستند جزو وظایف ذاتی دستگاه‌های اجرایی است که متأسفانه تاکنون اجرایی نشده‌اند.

اصلاح الگوی کشت بخش کشاورزی مورد توجه قرار گیرد

سرخوش با بیان اینکه در سال‌های ۹۴ و ۹۵ حدود ۴۱۲ کیلومتر لایروبی در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی انجام گرفته است، اضافه کرد: در بحث اجرای پروژه‌های ستاد احیا دریاچه ارومیه سه محور اساسی رعایت شده و موجب بهبود وضعیت آبی این دریاچه شده که شامل لایروبی رودخانه‌ها به عنوان مجاری وردی آب، اتصال زرینه رود و سیمینه رود، اجرای طرح‌های صرفه جویی در مصرف آب کشاورزی و رهاسازی آب سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.

مدیر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه به پروژه‌های جهاد کشاورزی استان در راستای احیای دریاچه ارومیه اشاره و تصریح کرد: کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی برای احیای دریاچه ارومیه ضروری است که در این راستا توسعه آبیاری نوین و تغییر الگوی کشت محصولات کشاورزی از راهکارهای جبران کم آبی است.

وی ادامه داد: تاکنون شش هزار و ۵۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی به آبیاری تحت فشار مجهز و ۱۲۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی به اطلاعات کاداستر اضافه شده است.

سرخوش با اشاره به کشت چغندر قند به عنوان محصول پرآب بر در استان آذربایجان غربی بیان کرد: تمکین نکردن کشاورزان موجب شده تا سطح زیرکشت چغندر قند در استان همچنان بالا باشد به طوری که قرار بود حدود ۱۲ هزار هکتار چغندر کاشته شود ولی بیش از ۱۷ هزار هکتار کاشته شد.

وی تاکید کرد: اصلاح الگوی کشت در کنار جلوگیری از توسعه کشاورزی «پر آب بر» حوضه آبریز دریاچه ارومیه به منظور تأمین حق آبه این پهنه آبی از اهمیت خاصی برخوردار است که باید اعمال شود.

سرخوش با اشاره به اینکه امسال حق آبه دریاچه ارومیه را ۳۷۰ میلیون متر مکعب در نظر گرفته‌اند که به پیکره آبی دریاچه رهاسازی می‌شود، اظهار کرد: در سال گذشته ۱۶ درصد از آب‌های کشاورزی ذخیره شده و امسال نیز با اضافه شدن هشت درصد به این میزان با ذخیره سازی ۲۴ درصد از آب این حوزه در پشت سدها بعد از اتمام فصل کشاورزی به پیکره دریاچه رها می‌شود.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه همچنین از مطالعه انتقال آب دریاچه وان به دریاچه ارومیه خبر داد و توضیح داد: مطالعه این طرح در دستور کار ستاد احیا قرار گرفته است که در صورت موافقت دو طرف عملیاتی می‌شود.

افزایش ۸۰ سانتیمتری ارتفاع آب دریاچه ارومیه

پرویز آراسته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان غربی از افزایش ۸۰ سانتیمتری ارتفاع آب دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: عوامل انسانی یکی از مهم‌ترین عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه است.

وی خاطرنشان کرد: از سال ۹۲ برای احیای دریاچه ارومیه تلاش می‌کنیم تا آب دریاچه را تثبیت کنیم و در این راستا از کاهش ۳۴ سانتی‌متری دریاچه در هرسال جلوگیری کرده‌ایم که در نوع خود بسیار خوب است و در این میان نباید از افزایش بارندگی‌های اخیر چشم‌پوشی کرد و می‌توان گفت اقدامات ستاد احیای دریاچه مناسب بوده است.

این اظهارات آراسته در حالی صورت می‌گیرد که معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان در نشست خبری اخیر خود گفته است: وضع تراز آبی دریاچه ارومیه در حال حاضر ۱۲۷۰.۸۵ متر است که این مقدار در مقایسه با مدت‌زمان مشابه سال قبل ۱۶ سانتی‌متر کاهش دارد.

حجت جباری از کاهش ۲۹ درصدی بارندگی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه هم خبر داد و افزود: در حال حاضر ذخیره آبی دریاچه ارومیه ۲ و ۴ میلیارد مترمکعب است و این در حالی است که براثر بارندگی‌ها و سیلاب اخیر در استان، ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه ارومیه شده است.

آنچه باقی ماند: تأسف و کویر نمک

پارک ملی دریاچه ارومیه با ویژگی‌های خاص خود بعد از دریاچه شور بحر المیت در دنیا به‌عنوان دومین دریاچه شور و بزرگ در جهان به شمار می‌رفت، این دریاچه به‌عنوان بزرگ‌ترین تالاب دائمی با دارا بودن ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک در استان قابلیت‌های زیادی را در دل خود جای‌داده بود که امروز جز تأسف و کویری از نمک چیزی از آن باقی نمانده است.

هرچند بر اساس بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته، سدسازی، ساخت و اتمام میان‌گذر شهید کلانتری، مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی، استفاده بیش‌ازحد آب‌های زیرزمینی، چاه‌های غیرمجاز به همراه توسعه غیراصولی زمین‌های کشاورزی از دلایل بروز بحران خشک‌سالی دریاچه ارومیه شده است اما کاهش میزان بارش‌ها سهم زیادی در این میان داشته است.

متأسفانه عمق حادثه تا جایی است که هزینه‌های میلیاردی برای احیای این تالاب بین‌المللی، برگزاری ده‌ها همایش بین‌المللی، ملی و محلی نیز تاکنون نتوانسته چاره‌ساز شود و به دلیل بروز خشک‌سالی و ادامه کاهش بارندگی‌ها هرروز بر وسعت این فاجعه زیست‌محیطی افزوده می‌شود.