در اصول ۳،‌ ۳۱ و ۴۳ قانون اساسی در بخش‌های مختلفی مسکن را به‌عنوان یکی از حقوق اصلی مردم مورد تأکید قرار داده است. مطابق این اصول قانون اساسی، مسکن جزو نیازهای اساسی خانوار است و دولت موظف به پی‌ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه برای تأمین آن متناسب با «توانمندی اقتصادی خانوارها» و همچنین «معماری متناسب با فرهنگ عمومی جامعه» است.

دولت‌های مختلف پس از انقلاب اسلامی رویکرد‌های متفاوتی را برای حل مشکلات بخش مسکن اتخاذ کرده‌اند؛ اما به‌طورکلی می‌توان گفت در حوزه زمین و مسکن همواره یکی از دو جهت‌گیری که در ادامه خواهد آمد حاکم بوده است.

رویکرد اول (بر پایه نگاه مصرفی به مسکن):

در این رویکرد مسکن به‌عنوان یک کالای مصرفی به علت وابستگی به زمین، به‌عنوان یک نهاده با منابع محدود، نیازمند کنترل و دخالت دولت در طرف عرضه و تقاضا به‌صورت هم‌زمان است. در رویکرد مصرفی، قوانین حاکم بر بازار آزاد امکان دخالت کامل بر بخش مسکن را ندارند و برای جلوگیری از احتکار و سوداگری، دولت باید کنترل دقیقی بر سمت عرضه در بازار مسکن داشته باشد. مهم‌ترین هدف دولت‌هایی که از این رویکرد پیروی کرده‌اند، کنترل قیمت مسکن و افزایش عرضه آن بوده است. از مهم ترین سیاست های اجرایی این رویکرد عرضه زمین رایگان، نهضت مسکن سازی گسترده، افزایش عرضه مسکن و … است. در این رویکرد دولت خود را موظف به تامین مسکن مردم می داند.

رویکرد دوم (بر پایه نگاه سرمایه‌ای به مسکن):

در این رویکرد ضمن به رسمیت شناختن ورود حداکثری بخش خصوصی به بازار مسکن و آزاد بودن سوداگری، راه‌حل رفع این نیاز مسکن در مردم را افزایش قدرت خرید متقاضیان، ذیل سیاست تحریک و تقویت تقاضا می‌داند. این رویکرد که مهم‌ترین ابزار آن استفاده از وام‌های خرید است، افزایش قیمت مسکن را لزوماً به‌عنوان امری نکوهیده تلقی نمی‌کند، بلکه معتقد است حتی افزایش سود سازندگان و افزایش قیمت مسکن به ورود بیشتر سرمایه به این بخش می‌انجامد.

درواقع، رویکرد اول بر ورود مستقیم دولت به همراه مشارکت مردم برای حل معضل مسکن، توجه دارد اما رویکرد دوم که بر حضور حداقلی دولت در بخش مسکن تأکید دارد و و بیشتر بر ارائه تسهیلات خرید مسکن تمرکز می کند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رویکرد اول محور اصلی سیاست‌های دولت‌ وقت قرار گرفت و توجه به محرومان و نیازمندان به الویت اصلی مسئولان تبدیل شد. تصویب قانون‌های زمین شهری که در آن پولی بابت زمین از مردم گرفته نمی‌شد و فقط هزینه آماده‌سازی زمین از مردم اخذ می‌شد نمونه‌ای از این سیاست‌ها بود.

از سال ۱۳۷۲ تغییر رویکرد دولت وقت در حوزه اقتصادی و به‌تبع آن، برخی تغییرات مدیریتی در وزارت مسکن، سبب شد تا جهت‌گیری دوم در حوزه مسکن موردتوجه قرار گیرد و گرایش به نگاه سرمایه‌ای به بخش مسکن موجب حضور پررنگ سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در این بخش برای کسب سود بیشتر شد.

این تغییر جهت‌گیری تا اواسط دولت نهم (سال ۱۳۸۶) مشهود بود. در این سال، دولت وقت به نگاه اول در تأمین مسکن مردم بازگشت و فرایند عملی آن به‌صورت طرحی با عنوان «مسکن مهر» به مرحله اجرا گذاشته شد. در طرح مسکن مهر، زمین رایگان و تسهیلات به مردم داده شد و اشتغال‌زایی گسترده در فرایند تولید مسکن با حاکمیت دولت توسط پیمانکاران اتفاق افتاد.

در دولت نهم و دهم قرارداد ساخت ۲٫۳میلیون واحد مسکونی بسته شد و  با شروع دولت یازدهم علی‌رغم انتظار و وعده‌های داده شده، طرح مسکن مهر مورد تعطیل شد و از سوی دیگر روند ساخت و تکمیل واحدهای مسکونی به کندی پیش‌رفت به طوری که با پایان دولت یازدهم هنوز تکمیل این پروژه ملی به پایان نرسیده  است.

در دولت یازدهم رویکرد دوم اولویت قرار گرفت و دولت تمرکز خود را بر افزایش وام خرید مسکن قرار داد، ولی تاکنون به دلیل عدم تناسب این تسهیلات با شرایط اقتصادی خانوار و عدم توان خانوار در بازپرداخت اقساط، مورد استقبال چندانی قرار نگرفت.

با توجه به تاثیر رویکرد دولت ها بر حل معضل مسکن،  باید مشخص شود که هر کدام از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری چه رویکردی را در اولویت قرار می دهند که در ادامه نظرات این نامزدها پیرامون مسکن به‌صورت تفصیلی به بیان می‎شود:

نظرات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری پیرامون حل معضل مسکن

روحانی: مسکن مهر عامل اصلی تورم در کشور/ کاری که دولت در بحث مسکن می‌توانست انجام دهد،‌ بالا بردن وام بود

در دولت گذشته برنامه ای با عنوان مسکن مهر اجرایی شد با تمام اشکالاتی که داشت دولت یازدهم دید که این پروژه را باید تکمیل کنند و به زودی این پروژه تکمیل می‌شود مگر در جاهایی که هیچ استقبالی از آن نشده است.( ۸ اردیبهشت ۹۶)

در زمینه مسکن ما باید به بافت های فرسوده توجه کنیم یعنی اگر هزینه صرف شده برای مسکن مهر صرف بافت های فرسوده می شد تحول مثبتی در رابطه با مسکن به وجود می آورد.(۸ اردیبهشت ۹۶)

متاسفانه در آن دوران پول بانک مرکزی وارد مسکن مهر شد که عامل بزرگ تورم گردید و این کار به نوعی برداشت از جیب مردم است چرا که عامل اصلی تورم کسری بودجه می‌باشد. ( ۲۱ فروردین ۹۵)

کل پایه پولی کشور از اول خلقت پول تا به حال ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است که ۴۳ هزار میلیارد تومان آن صرف مسکن مهر شده است. یعنی بخش بزرگی از تورم ما، از اینجا نشأت می‌گیرد و بخش بزرگی از تورمی که مردم تحت فشار آن هستند، مربوط به مسکن مهر است.( ۵ آذر ماه ۹۵)

در طرح مسکن مهر تامین هیچ کدام از نیازمندی‌های اساسی مسکن از جمله امنیت، بهداشت، مراکز تربیتی، مدرسه و حتی آب و برق و گاز لحاظ نشده است.( ۲۱ فروردین ۹۵)

کاری که دولت در بحث مسکن می‌توانست انجام دهد،‌ بالا بردن وام بود/ وام را در این بخش افزایش دادیم تا تحرکی در بخش مسکن ایجاد شود و در ماه‌های اخیر هم تحرکت کوچکی در بازار مسکن ایجاد شده است. تحرکت در بخش مسکن بسیار اهمیت دارد؛ چراکه بسیاری از صنایع به مسئله ساخت مسکن وابسته است. (۱۲بهمن۹۵)

قالیباف: مسکن مهر نقاط قوت خوبی داشت، اما اشکالات نیز داشت/ سه میلیون خانه خالی در اختیار ۴ درصدی ها است

مسکن مهر مشکلاتی داشت و برنامه دولت مردم این است که با سرعت به تمام تعهدات مسکن مهر عمل کند.( ۱۹ اردیبهشت ۹۶)

ما بیش از ۳ میلیون مسکن خالی در کشور داریم؟ این مسکن‌ها متعلق به همان ۴ درصد است که یک ویلا در شمال و یک ویلا درجای دیگر دارد و ثروت‌های بادآورده دارد. باید با ۴ درصد که رانت چند میلیونی گرفته باید برخورد شود و نباید بگذاریم که تکرار شود.( ۸ اردیبهشت ۹۶)

اگر چه مسکن مهر در اواخر دهه ۸۰ خدمات خوبی داشت، این طرح به بافت‌های آسیب‌پذیر کشور افزود و در واقع ما رویکرد توسعه بی‌رویه دهه ۶۰ را در دهه ۸۰ تکرار کردیم.( ۲۳ تیرماه ۹۴)

در گذشته دچار سیاستهای غلطی شده ایم  در دولت نهم و دهم هر چند مسکن مهر خدمات خوبی را ارائه کرد اما این مجموعه به بافتهای آسیب پذیر شهرها اضافه کرد و یکبار دیگر اشتباهات دهه ۶۰ را در دهه اخیرتکرار کردیم.( ۲۳ تیرماه ۹۴)

مسکن مهر که اقدام خوبی بوده و باید با همان شتاب ادامه پیدا کند. ولی ای طرح ۲ اشکال دارد. ۱- کیفیت پایین ساخت ۲- چرا ما وقتی که بافت فرسوده داریم و می‌توانیم در داخل شهری که زیرساخت‌هایی نظیر مترو،‌ آب و موارد دیگر دارند به عنوان مثال می‌رویم در تهران و شهرستان‌ها و در بیابان ساختمان‌سازی می‌کنیم.( ۲۱ خرداد ۹۲)

مسکن مهر نقاط قوت خوبی داشت، اما اشکالات نظیر زیرساخت‌ها، خدمات اجتماعی و غیره در بعضی از آنها وجود دارد. برنامه «دولت مردم» این است که حتما با سرعت تعهدات مسکن مهر را بی وقفه تمام کند. (۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۶)

جهانگیری: حل مشکل مسکن با وام ۸۰ میلیونی و سود ۸ درصد/ جوان با ۲۰۰ میلیون تومان می‌تواند در نقاطی از تهران مسکنی را تهیه کند

دولت یازدهم تسهیلاتی را برای جوانان در زمینه مسکن در نظر گرفت، یک این که برای مسکن اولی‌ها شرایطی را ایجاد کرد که با سپرده‌گذاری در صندوق‌ها دوبرابر وام تهیه کند، که این مبلغ در تهران ۸۰ میلیون و در مراکز استان ۶۰ و دربقیه مراکز ۴۰ تومان است./ البته این تسهیلات جدا از سپرده‌گذاری های بانک‌های دیگر است به نظر ما شرایطی فراهم شده که جوان با ۲۰۰ میلیون تومان می‌تواند در نقاطی از تهران مسکنی را تهیه کرده و نرخ پول این وام‌ها نیز ۸ درصد است که در برخی موارد ۲٫۵ درصد شده است. بازپرداخت این وام‌ها ۲۵ ساله است لذا جوان می‌تواند دوره طولانی را نسبت به پرداخت وام پیش‌روی خود داشته باشد. ( ۱۹ اردیبهشت ۹۶)

رئیسی: به جای تعطیلی مسکن مهر باید مشکلات آن مرتفع می شد/ سالانه باید یک میلیون مسکن ایجاد کرد

مسکن مهر اقدامی بود که آغاز شده بود، به جای تعطیلی باید مشکلات آن مرتفع می شد( ۶ اردیبهشت ۹۶) پروژه مسکن مهر تعطیل شده، چرا امید مستضعفان و محرومان را ناامید کردند؟ باید به ملت پاسخ دهند.هر سال، ۶ درصد پیشرفت کار در مسکن مهر بوده است(۹ اردیبهشت ۹۶) چرا مسکن مهر مورد بی‌مهری قرار گرفت؟ آن هم برای مردمی که با فروختن طلای همسر خود پیش‌قسط‌هایشان را می‌دادند و معطل گذاشتن آنها هیچ توجیهی ندارد. ما در سال اول دولت کار و کرامت، مسکن مهر را آماده تحویل خواهیم کرد.( ۱۱اردیبهشت ۹۶)

مسکن ازجمله بخش‌های است که می‌تواند اشتغال‌زایی فراوانی ایجاد کند به همین دلیل ما تولید مسکن را در کشور فعال خواهیم کرد/ با توجه به ظرفیت کشور می‌توان سالی یک‌میلیون مسکن داشت/ با مشارکت بخش خصوصی، ارائه تسهیلات، کاهش هزینه های ساخت، حمایت از سازندگان و با زمین در اختیار دولت می توان حداقل سالانه یک میلیون مسکن ایجاد کرد/ ۵ هزار میلیارد تومان اقساط بازگشتی مسکن مهراست که می‌توان هم مسکن مهر را فعال کرد و هم مسکن کرامت ایجاد کرد ( ۱۸ اردیبهشت ۹۶)

میرسلیم: باید مسکن‌های ارزان مناسب برای کسانی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند تهیه شود/ دولت باید زمین رایگان بدهد یا به سمت زمین های گران برویم؟

سید مصطفی میرسلیم در مناظره انخاباتی خود پیرامون مشکل مسکن در واکنش به صحبت‌های سایر کاندیدها معتقد بود، چرا اشاره ای به موضوع زمین نمی کنید؟ دولت باید زمین رایگان بدهد یا به سمت زمین های گران برویم؟ چرا راه حل اجاره به شرط تملیک مطرح نمی شود؟ باید مسکن‌های ارزان مناسب برای کسانی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند تهیه شود. منابع عمده‌ای از کشور صرف مسکن‌های تجملی شده است که اکنون خالی هستند. چطور ممکن است که این ظرفیت‌ها را متوجه مسکن ارزان و مناسب برای جوانان کنیم؟ باید برای مسکن ارزان متوسل به زمین گران شویم یا دولت زمین ارزان تهیه کند.( ۸ اردیبهشت ۹۶)

هاشمی‌طبا: راهکار حل معضل مسکن پرداخت وام خرید است/ موضوع اشتغال جوانان  مهمتر از تهیه مسکن است

طبیعی است که مشکل اصلی مسکن اگر در حال حاضر بخواهد حل بشود طبیعتاً به صورت پرداخت وام است برای اطراف تهران و اطراف شهرها و در شهرهای کوچک که برای حل این مشکل مسکن های کوچکی ساخته شده است.( ۸ اردیبهشت ۹۶)

مهمتر از مسکن موضوع اشتغال است اگر زوجین درآمد داشته باشند می‌توانند مسکن خود را تامین کنند به نظر من امروزه با حجم وامی که برای مسکن در نظر گرفته شده امکانات خریداری مسکن وجود دارد.( ۸ اردیبهشت ۹۶)

جمع‌بندی

به نظر می‌رسد که آقایان روحانی، جهانگیری و هاشمی‌طبا بر رویکرد اول، یعنی حضور حداقلی دولت در عرضه مسکن و تحریک تقاضا صرفاً از افزایش وام خرید را جهت حل معضل مسکن برگزیده‌اند؛ در مقابل، آقایان رئیسی، قالیباف و میرسلیم بر رویکرد دوم، یعنی افزایش ساخت مسکن با ورود مستقیم دولت به همراه مشارکت مردم تأکید دارند.

منبع: عیار آنلاین