سرویس جنگ نرم مشرق- خالی ماندن صندلی‌های دانشگاه‌ها پدیده‌ای است که از دهه ۸۰ تا کنون در کشور بوجود آمده و کارشناسان و مسئولان آموزش عالی، دلایل آن را افزایش بیش از حد مراکز دانشگاهی، تغییر ترکیب جمعیتی، وضعیت بازار کار و اشتغال، کاهش میل جوانان برای رفتن به دانشگاه و توجه نکردن به نیازهای جامعه و داوطلبان در رشته‌های تحصیلی عنوان کرده‌اند. وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نیز سال گذشته اعلام کرد که بیش از یک میلیون از صندلی دانشگاه‌های کشور خالی و بدون دانشجو مانده است.

سال گذشته بیش از یک میلیون از صندلی‌های دانشگاه‌های کشور خالی و بدون دانشجو ماند

از سوی دیگر برای تکمیل ظرفیت دانشگاه‌ها طرح‌های ارائه می‌شود که یکی از آنها ایجاد شرایط تحصیل و تسهیل آن برای دانشجویان خارجی است.

این اتفاق در حالی است که سیاست جذب و پذیرش دانشجوی خارجی به عنوان یکی از ابزارهای «دیپلماسی آموزشی» که زیرمجموعه «دیپلماسی عمومی» قرار می‌گیرد، با وجود این‌که اهداف مهمی چون درآمدزایی و اشاعه فرهنگ ایران اسلامی را دنبال می‌کند، اما از ابتدای انقلاب اسلامی تا کنون از جایگاه شایسته‌ای در میان اهداف کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی برخوردار نبوده و دولت‌ها به دلیل ضعف در سیاست‌گذاری و اجرا، در عمل نتوانسته‌اند برنامه منسجم و هماهنگی را در زمینه جذب و پذیرش دانشجوی خارجی طراحی و دنبال کنند.

در شرایطی که دانشگاه‌های اروپایی، آمریکایی و چینی حتی بعضی دانشگاه‌های کشورهای عربی مانند امارات و عربستان بهترین امکانات رفاهی و آموزشی را برای جذب هر چه بیشتر استعدادهای دیگر کشورها ارائه می‌کنند، اما در کشور ما طبق آخرین آمار فقط حدود ۲۵ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند.

دانشگاه‌های کشورهای عربی مانند امارات و عربستان بهترین امکانات رفاهی و آموزشی را برای جذب هر چه بیشتر استعدادهای دیگر کشورها ارائه می‌کنند، اما در کشور ما طبق آخرین آمار فقط حدود ۲۵ هزار دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند

اکنون با گسترش تقاضا برای آموزش و فراگیری علوم مختلف، دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشورها به عنوان پل ارتباطی میان فرهنگ‌های ملل مختلف، نقش جدی را در این عرصه ایفا می‌کنند به طوری که، تقویت سیاست جذب و پذیرش دانشجویان خارجی از طریق دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی امروزه یکی از اولویت‌های اصلی دولت‌ها است.

میزبانی از دانشجوی خارجی علاوه بر درصد بالای سود اقتصادی، منشأ آثار متنوع اعم از سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. اکنون دولت‌های مختلف جهان از یک طرف در سیاست خارجی خود با بر قراری رابطه و تبلیغات گسترده برای جذب دانشجو از کشورهای مختلف تلاش می‌کنند و از طرف دیگر، سیاست پذیرش دانشجویان خارجی به عنوان ابزاری برای اعمال سیاست‌های خارجی کشورها از طریق فارغ التحصیلان، به شمار می‌رود.

در سراسر دنیا پنج میلیون دانشجوی خارجی وجود دارد که خارج از کشور خود تحصیل می‌کنند، اما سهم ما از پذیرش دانشجوی خارجی نیم درصد است. این در حالی است که تعداد زیادی از دانشگاه‌های بزرگ و صنعتی ما مانند دانشگاه شریف و تهران دانشگاه‌های معتبری هستند که اسامی بعضی از آنها در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی وجود دارد.

سیاست پذیرش دانشجویان خارجی علاوه بر درصد بالای سود اقتصادی، به عنوان ابزاری برای اعمال سیاست‌های خارجی کشورها از طریق فارغ التحصیلان، به شمار می‌رود

نظام آموزشی ایران با فراهم کردن شرایط مطلوب جذب دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های کشور می‌تواند فواید قابل توجهی را برای ایران کسب کند که از این ثمرات می توان به افزایش اعتبار بین المللی دانشگاه های کشور، استفاده از دانشجوی‌های نخبه در فرایند توسعه کشور، اثرگذاری در آنان به عنوان مدیران، متخصصان، کارآفرینان و پژوهشگران آتی جوامع و در نتیجه اثرگذاری بر جامعه متبوع آنان به عنوان نمایندگان ایران، استفاده شهریه تحصیلی این دانشجویان به عنوان یکی از منابع تأمین مالی دانشگاه و استانداردسازی دانشگاه‌های کشور با توجه به حضور این دانشجویان نام برد.

همچنین هنگامی که این دانشجویان برای تحصیل به ایران می‌آیند، باید زبان فارسی را فرا بگیرند؛ همین باعث آشنایی با فرهنگ و رسوم ایران می‌شود. این افراد با فرهنگ ایرانی اسلامی آشنا شده و توانمندی کشور ایران را می‌بینند، هنگامی که به کشور خود بازمی‌گردند به صورت غیرمستقیم سفیر فرهنگی ایران در کشورهای خود می‌شوند و در نهایت موجب تقویت نگرش مثبت به جمهوری اسلامی ایران در کشورهای خود می‌شوند.

هم اکنون بیشتر کشورهای جهان به خصوص کشورهای در حال توسعه چون مالزی، ترکیه، سنگاپور، امارات متحده عربی، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و... برنامه‌های مدون و بلند پروازانه‌ای برای توسعه جذب دانشجویان خارجی تدارک دیده‌اند. به طوری‌که دولت سنگاپور به عنوان یک راهبرد، برای تحقق هدف بلند مدت سال ۲۰۱۵ برای جذب استعدادهای درخشان به دانشگاه‌ها یارانه پرداخت می‌کنند.

دولت اکنون باید با برطرف کردن موانع جذب دانشجویان خارجی، به تهیه یک برنامه جذاب شامل ارائه کیفیت بالای آموزش، ارائه خدمات آموزشی ارزان، آموزش انعطاف پذیر و ارائه رشته‌های جذاب جهت جذب دانشجویان خارجی دست بزند

ایران در حدود ۲۳۰۰ دانشگاه و موسسه آموزش عالی دارد  که از این میان ۱۱۹ دانشگاه و مرکز دولتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و ۴۴ دانشگاه و دانشکده مستقل وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که در میان آنها به طور قطع تعداد قابل توجهی از این موسسات پتانسیل ارتقا فضای آموزشی را برای جذب دانشجوی خارجی دارند. وزارت علوم می‌تواند در ارتقای فضای آموزشی این موسسات در حد استانداردهای بین‌المللی کمک کند. دولت به‌ویژه وزارت علوم باید به این موضوع توجه کند که اکنون عواملی چون ظهور آموزش عالی به مثابه یک کسب و کار و نقش کلیدی دانش آموختگان خارجی در توسعه فرهنگی و اجتماعی کشورهای مبداء و تاثیر تحرک و جابه جایی دانشجویان در ارتقاء سرمایه انسانی باعث توجه به مزیت‌های پنهان جذب دانشجویان خارجی شده است.

دولت با رونق بخشیدن به توریسم دانشجویی به ویژه جذب دانشجویان از غرب آسیا، می‌تواند تفکر "ایران اسلامی" را بسط داده و به عمق راهبردی ایران در منطقه کمک کند.

اکنون اما باوجود جایگاه بالای کشور در بسیاری از حوزه‌های علمی، تعداد دانشجویان خارجی متفاضی برای تحصیل در ایران، از بسیاری از کشورهای اسلامی هم تراز، کمتر بوده و در رقابت برای جذب دانشجوی خارجی عقب مانده است و درحال حاضر بیشتر دانشجویان خارجی مشغول به تحصیل در کشور متعلق به کشورهای همسایه از قبیل افغانستان، عراق، سوریه و لبنان هستند که به نظر باید در سال‌های آینده در راستای دیپلماسی آموزشی، سهم دانشجویان ابتدا از کشورهای منطقه و سپس کشورهای آسیایی و بعد حتی اروپایی در جمعیت دانشجویان غیرایرانی کشور افزایش یابد.

 دانشجویان خارجی در ایران باید زبان فارسی را فرا بگیرند؛ همین باعث آشنایی با فرهنگ و رسوم ایران می‌شود و هنگامی که به کشور خود بازمی‌گردند به صورت غیرمستقیم سفیر فرهنگی ایران در کشورهای خود شده و در نهایت موجب تقویت نگرش مثبت به جمهوری اسلامی ایران در کشورهای خود می‌شوند

عقب ماندن وزارت علوم ایران در جذب دانشجوی خارجی که در دو دهه اخیر تعداد آنها در جهان دو برابر شده، علت‌های گوناگونی دارد که شامل تعدد مراجع سیاست‌گذار و اجرایی که هر یک اهداف متفاوتی را دنبال می‌کند؛ عدم برنامه‌ریزی منسجم از سوی مراجع ذی‌ربط، عدم توفیق وزارت امورخارجه در ایجاد هماهنگی میان سیاست‌های مراجع متعدد، عدم وجود موسسات نقل و انتقال دانشجو با وجهه بین‌المللی در کشور، ضعف تبلیغات و اطلاع‌رسانی و از همه مهم‌تر حمایت‌های مالی ناکافی از سیاست جذب و پذیرش دانشجوی خارجی است.

اکنون دولت باید هرچه سریع‌تر جایگاه سیاست جذب و پذیرش دانشجوی خارجی در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور را ارتقاء داده و با برطرف کردن موانع فوق، به تهیه یک برنامه جذاب شامل ارائه کیفیت بالای آموزش، ارائه خدمات آموزشی ارزان، آموزش انعطاف پذیر و ارائه رشته‌های جذاب جهت جذب دانشجویان خارجی دست بزند تا بتواند با رونق دادن به "توریسم دانشجویی" به کسب درآمدر ارزی و همچنین معرفی فرهنگ و تمدن کشور به سایر کشورها دست پیدا کند.