به گزارش مشرق، «سلمان بن‌عبدالعزیز» پادشاه عربستان سعودی در حکمی حکومتی، «محمد بن‌نایف» را از ولایت‌عهدی برکنار و «محمد بن‌سلمان» را که پیشتر جانشین ولیعهد بود، به‌عنوان ولیعهد تعیین کرد. این خبری بود که از چند سال پیش توسط تحلیلگرانی که حکومت قبیله‌ای عربستان را رصد می‌کنند پیش بینی شده بود و خوش‌رقصی ولیعهد امارات در دعوت از دونالد ترامپ به ریاض و برپایی کنفرانس شوم عربی آمریکایی چراغ سبزی برای اجرای این پروژه بود.
این جایگزینی که در تضاد با وصیت موسس آل‌سعودو رویه و سنت انتقال قدرت در خاندان سعودی بود، در رسانهها با عنوان «زلزله سیاسی» و «کودتای جانشینی در عربستان» مطرح شد.
عزل و نصب در خواب
تا دوسال پیش، قبل از آنکه پدر محمد بن سلمان به پادشاهی برسد، در خارج از مرزهای عربستان، کمتر کسی نام او را شنیده بود. اما فرزند حدودا ۳۲ ساله ملک سلمان، به سرعت به یکی از پر نفوذترین چهره‌های ریاض تبدیل شد. فرمان پادشاهی سلمان بن عبدالعزیز بامداد چهارشنبه در حالی صادر شد که مردم عربستان هنوز در خواب بودند.
محمد بن سلمان کیست؟
«بن سلمان» بزرگترین فرزند سومین همسر ملک سلمان پادشاه عربستان است. او لیسانس حقوق را از دانشگاه ملک سعود، در ریاض گرفت و وارد کارهای دولتی شد. حدود هشت سال پیش، در ۲۴ سالگی مشاور پدرش شد که آن زمان استاندار ریاض بود. اما ورودش به عرصه قدرت، حدود چهار سال پیش آغاز شد، وقتی او به عنوان رئیس دیوان ولیعهد انتخاب شد که رتبه وزارت داشت. پدرش که آن زمان ولیعهد بود، در بهمن ۱۳۹۳ با مرگ ملک عبدالله، پادشاه عربستان شد.
«ملک سلمان» که حال پادشاه قبیله شده بود در یازدهم اردیبهشت ۱۳۹۴ و تنها ۴ ماه بعد از مرگ «ملک عبدالله بن عبدالعزیز» با صدور فرامینی دست به تغییرات اساسی در ساختار سیاسی زد. در این میان مهمترین تغییر، برکناری برادرش «مقرن بن عبدالعزیز» از ولیعهدی و نائب‌‌رئیسی شورای وزیران و انتصاب «محمد بن نایف» به ولیعهدی و معرفی فرزندش «محمد بن سلمان» به جانشینی ولیعهد بود.
قطع امید از اصلاحات با ولیعدی بن سلمان
مروری بر تاریخ سیاسی عربستان نشان می‌دهد هیچ یک از فرزندان پادشاهان سعودی اقدامات اشتباهی را که محمد بن سلمان از زمان قبضه ارکان قدرت به خاطر بیماری پدرش انجام داد، نداشته‌اند و همین امر خشم بستگان را نسبت به او برانگیخته بود. اما محمد بن سلمان به مخالفان خود در درون خاندان حاکم سعودی حمله کرد و شاهزادگان ارشد رقیب خود را یا با تهدید یا با وعده و وعید و پول‌های دلاری مهار کرد.
تمرکز ثروت آل‌سعود در دستان این پادشاه جوان در سمت وزارت دفاع باعث شد تا با تصمیمات اشتباه وی در طول دو سال گذشته آتش جنگ منطقه شعله‌ور شود. اولین اقدام بن سلمان بعد از رسیدن به وزارت دفاع، آغاز جنگ یمن در بهار ۱۳۹۴ بود. اقدام عربستان، پاسخی به رانده شدن عبدربه منصور هادی رئیس جمهوری یمن از کشور توسط شورشی‌های حوثی بود.
اولین اقدام در وزارت دفاع؛ جنگ یمن
هدف محمد بن سلمان از به راه انداختن جنگ این بود که خود را «دژ مستحکم» آمریکایی‌ها در برابر ایران معرفی کند؛ اما با غرق شدن عربستان در باتلاق جنگ وضعیت برعکس شد؛ جنگی که بن سلمان نتوانسته است به دلایل مختلفی از آن پیروزمندانه بیرون بیاید.
شاید بتوان یکی از بارزترین دلایل شکست بن سلمان در یمن را مخالفت محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی و دل بستن او به تقسیم یمن قبل از خروج از آن عنوان کرد.
جنگ محمد بن سلمان در یمن به کشته، آوارگی و زخمی شدن هزاران یمنی غیرنظامی و ویرانی ارکان زندگی آنها منجر شده است.
پادشاه جوان سعودی در زندگینامه خود دستاورد قابل ذکری ندارد. حتی جنگ یمن که او برای درخشان جلوه دادن چهره خود به راه انداخت و ماشین‌های تبلیغاتی، وزرا و شیوخ نزدیک به وی به بازار گرمی درباره آن پرداختند نیز نتوانست چهره معقول و قابل اطمینانی از بن سلمان در جامعه عربستان ارائه دهد و اقدامات او حتی باعث تشدید بحران داخلی در عربستان شد.
محمد بن سلمان عروسک خیمه شب بازی امیر امارات
ناظران اوضاع کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و به طور خاص عربستان، تقریبا همگی اتفاق نظر دارند که محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی استاد عملی و الگوی محمد بن سلمان است. او بارزترین نقش را برای متقاعد کردن دولت دونالد ترامپ داشت که منافع آمریکا در منطقه در تعیین این شاهزاده جوان به عنوان ولیعهد به جای پدرش است زیرا برخلاف محمد بن نایف، محمد بن سلمان فردی مطیع و دستور پذیر است و به خوبی می‌تواند سیاست‌های ایالات متحده آمریکا در منطقه را راهبری کند.
باج‌دهی بن سلمان برای رسیدن به ولیعدی
بنابر اظهارات اخیر شاهزاده افشاگر و معروف سعودی، «محمد بن سلمان» برای جلب حمایت هیئت علمای بلندپایه عربستان و رسیدن به پست ولیعهدی به آنها رشوه کلان پرداخت کرده است. این افشاگر سرشناس سعودی که در فضای مجازی به «مجتهد» معروف است در صفحه شخصی خود در توییتر فاش کرد: «شاهزاده بن سلمان» جانشین ولیعهد به هر یک از اعضای هیئت علمای بلند پایه عربستان ۲۰ میلیون ریال سعودی (۵ میلیون و ۲۳۰ هزار دلار) باج داده است. » بنابر اظهارات «مجتهد»، «محمد بن سلمان» وزیر دفاع این اقدام را به منظور جلب حمایت روحانیون بلندپایه عربستان از خود انجام داده است. این افشاگر سعودی تاکید کرد: «به اعضای هیئت علمای اعلام عربستان به طور شفاهی گفته شد، این مبلغ از سوی شاهزاده جوان سعودی که فرماندهی حمله به یمن را برعهده دارد، برای ایشان فرستاده شده است. «هیئت علمای اعلام سعودی» یک نهاد حکومتی است که از روحانیون درباری و وهابی تکفیری تشکیل شده است.
در این ارتباط نیز پادشاه عربستان با صدور حکمی و در راستای محدود کردن اختیارات ولیعهد جدید، دربار سلطنتی و دفتر ولیعهد را ادغام کرد. همچنین برخی خبرها حاکی است گارد ملی عربستان که ریاست آن بر عهده «متعب بن عبدالله» است احتمال دارد زیر مجموعه وزارت دفاع قرار بگیرد. این امر از آنجا حائز اهمیت است که «محمد بن سلمان» هنوز وزیر دفاع است و در صورت تحقق این امر، «متعب» که یکی از رقبای اصلی «محمد بن سلمان» است از گردونه رقابت‌ها خارج می‌شود.
واکنش‌ها به تغییرات در دربار سعودی
از سوی دیگر واکنش‌ها به تغییرات اخیر دربار سعودی همچنان ادامه دارد. در همین ارتباط «طلال بن عبدالعزیز»، یکی از شاخصترین اعضای خانواده سلطنتی در عربستان، دستورات تازه ملک سلمان را «سلیقه‌ای» دانست و خواستار «سرپیچی» از آنها شد. «طلال»، تصمیمات اخیر پادشاه را در تضاد با شریعت اسلامی و نظام حکمرانی در این کشور دانسته و گفته است: پادشاه عربستان در پی رای‌گیری در هیئت بیعت، ولیعهد قبلی این کشور را برکنار و پسرش را ولیعهد کرد؛ اقدامی که از قبل هم قابل پیش‌بینی بود. در رای گیری هیئت بیعت، محمد بن سلمان از ۳۴ رای با ۳۱ رای به پست ولیعهدی رسیده است. »
شورای علمای اعظم که ۳۴ عضو دارد، با ۳۱ رأی ولایت‌عهدی محمد بن سلمان را تأیید کرده است.
بحران اقتصادی و سیاسی
به نقل از الاخباریه سعودی؛ در مراسمی که با هدف بیعت با محمد بن سلمان، ولیعهد جدید عربستان در کاخ صفا در مکه مکرمه برگزار شد، یکی از شاهزادگان سعودی وقتی در برابر ولیعهد قرار گرفت به شدت به وی اعتراض کرد.
در تصاویری که از این مراسم طولانی به صورت زنده از شبکه های مختلف وابسته به عربستان، چون العربیه، الحدث و الاخباریه پخش می شد، مشاهده می شود یکی از شاهزادگان که در صف بیعت کنندگان با محمد بن سلمان بود، پس از آنکه با ولیعهد جوان روبرو می شود، به شدت به او اعتراض می کند و در ادامه یکی از محافظان ولیعهد او را از صحنه دور می کند.
درست است که محمد بن زاید موفق شد تا محمد بن نایف را کنار بزند و به رویایش برای کسب تاج و تخت پایان دهد اما او به طور قطع در ادامه توطئه خود علیه ملت عربستان و تهدید صلح و امنیت آنها از طریق صادر کردن الگوی امارت دوبی به عربستان و حمایت از تلاش ها برای نزدیکی روابط بین سران کنونی سعودی با اشغالگران اسرائیلی شکست خواهد خورد. این همان بارزترین تهدید تاج و تخت آل سعود خواهد بود.
این در حالی است که بر طبق وصیت ملک عبدالعزیز آل سعود موسس خاندان سعودی قدرت از پدر به پسر نمی رسید بلکه میان فرزندان عبدالعزیز جابجا می شد اما به نظر می رسد که ملک سلمان مسیری جدید را در پیش گرفت. ملک سلمان از زمانی که ملک عبدالله درگذشت دست به تغییرات گسترده در مناصب مختلف قدرت در عربستان زد و عرصه را برای نزدیکان خود فراهم کرد.
در کنار گرفتار شدن محمد بن سلمان در جنگ یمن، امیرامارات در وادار کردن قطر به سرسپرگی و تن دادن به سلطه عربستان و امارات شکست خورد و این امر اوضاع داخلی را بدتر کرد؛ به ویژه که شمار زیادی از شرکت های بزرگ تجاری عربستان مجبور به قطع روابط و دست برداشتن از منافع خود در دوحه شدند. همین وضعیت نیز باعث شد تا باز خود محمد بن سلمان بدنبال راهکاری برای راضی کردن طرف های ذیربط و حفظ آبروی خود شود و خودش را از دامی که محمد بن زاید هم پیمانش پهن کرد، نجات دهد.
اوضاع دشوار اقتصادی عربستان و وضعیت حقوقی وخیم این کشور، حرص و طمع اطرافیان محمد بن سلمان، بی مبالاتی محمد بن سلمان و هزینه کردن نامحدود پول های ملت عربستان در کنار سنگینی بار مالیات بر دوش مردم و اخراج شدن هزاران نفر از کارهای خود و افزایش میزان بیکاری در نتیجه شمار زیاد فارغ التحصیلان همه و همه بر شدت التهاب مردمی خواهد افزود و برخورد با ضعیف ترین سلطه حاکم از زمان تاسیس عربستان به دست ملک بعدالعزیز آل سعود را شتاب خواهد داد و تسریع خواهد بخشید.
آلزایمر سلمان و بالفعلی پسرش برای پادشاهی
افسران ارشد وزارت دفاع به شدت از اقدامات سلمان ناراضی هستند، ولی از آنجا که همه می‌دانند او به صورت بالفعل پادشاه است، هیچکدام جرأت ندارند چیزی بگویند و یا کاری انجام دهند.
چرا که او توانسته تیمی کامل را برای کنترل ۲۴ ساعته پدرش تشکیل دهد تا ۲ مسأله را محقق کند: ۱- مخفی کردن کارهایی که نشانه آلزایمر است ۲- جلوگیری از رسیدن افراد "خطرناک" به پدرش.
رابطه حسنه اسرائیل و آمریکا با بن سلمان
در رویدادی بی سابقه، «اسرائیل کاتس» وزیر اطلاعات رژیم صهیونیستی از «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی خواست تا از نخست وزیر این رژیم برای سفر به ریاض دعوت کند یا «محمد بن سلمان» ولیعهد را برای یک سفر رسمی به فلسطین اشغالی بفرستد.
کاتس از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس خواست تا به سمت صلح اقتصادی و عادی ساری تدریجی روابط با رژیم صهیونیستی و پایان دادن به انزوای این رژیم در بین کشورهای عربی حرکت کنند. وی افزود: اسرائیل همزمان با عادی سازی تدریجی روابط دریایی و زمینی و هوایی، باید پیشنهاد شراکت اطلاعاتی - امنیتی برای کنترل ایران و بازوان منطقه ای آن را با عربستان و کشورهای خلیج (فارس) مطرح کند. به گفته کاتس، مذاکره بین اسرائیل و فلسطینی ها می تواند به موازات تلاش برای عادی سازی روابط و نه به عنوان جایگزین آن دنبال شود.
محمد بن سلمان در ماه مارس سال جاری به دیدار دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا رفت و زمینه‌های سفر ترامپ به عربستان سعودی و معامله کلان تسلیحاتی با آمریکا را فراهم کرد. ملک سلمان از سفر ترامپ به عربستان به عنوان نشانه‌ای از قدرت عربستان در خاورمیانه و در جهان اسلامیاد کرده است.
ماموریت بن سلمان برای تشدید بی ثباتی در منطقه
در دسامبر ۲۰۱۵، گزارش قابل توجه سرویس اطلاعات خارجی آلمان به رسانه های خبری درز کرده بود. در این گزارش ادعا شده بود که رهبران جدید عربستان سعودی در حال بی ثبات کردن خاورمیانه هستند. در این سند اطلاعاتی نوشته شده بود که ملک سلمان و مشاوران او سیاست خارجی محتاطانه دیرین آل سعود را با یک سیاست خارجی مداخله جویانه جایگزین کرده اند.
ارتقاء محمد بن سلمان به مقام ولیعهدی احتمالا به پیشبرد یک سیاست خارجی قاطع تر از سوی عربستان کمک خواهد کرد. محمد بن سلمان سی و یک ساله چهره پشت بزرگترین قمارهای سعودی ها طی سال های اخیر در جنگ یمن، تحریم قطر است.
تحکیم قدرت در دستان بن سلمان می تواند به معنای مناقشه بیشتر و بی ثباتی بیشتر باشد؛ او چشم انداز هر گونه مذاکره با ایران را رد کرده است و می گوید جمهوری اسلامی در پی تسلط بر جهان اسلام و کنار گذاشتن عربستان سعودی از نقش سنتی اش به عنوان کلید دار مکه و مدینه است.
عربستان سعودی در تمامی مواردی که در اوضاع یمن دخالت کرده، با شکست مواجه شده است، از این‌رو یمن برای محمد بن سلمان بن عبدالعزیز یک قمار بزرگ بوده که وی به آن دست زده است.
با تمام این تفاسیر، عربستان سالهای سخت سیاسی و اقتصادی را در سایه اوضاعی که در منطقه به وجود آورده، پیش رو دارد. چه بسا حمایت مالی آنان از انقلاب‌های معکوس و وارد کردن خود در یک سری مسائل بی اهمیت، همینطور کشمکش با ایران در سایه سوء استفاده مالی ترامپ و نشانه‌های شورش و سرپیچی خاندان سعودی در قبال این وضعیت، همه و همه زمین را زیر پای محمد بن سلمان شاه آینده سعودی به لرزه در خواهد آورد که تاکنون از هیچ تلاشی برای حفظ تاج و تختش دریغ نکرده است.
