سرویس فرهنگ و هنر مشرق - فیلم سینمایی با مضمون دفاع مقدس در سینمای ایران ساختن بسیار دشوار است و هر چه از پایان دوران جنگ فاصله می‌گیریم فیلم جنگی ساختن در سینمای ایران امری ممتنع می‌شود. با اینکه ارگان‌ها و نهادهای بسیاری با بودجه‌های مناسب، فرصت ساختن آثار دفاع مقدس دارند اما اهرم‌هایی مدیریتی و اجرایی فرآیند ساخت آثار سینمایی با مضمون دفاع مقدس با کارشکنی‌های مختلف تسهیل نمی‌شود.
با توجه به فربه شدن عرصه آثار نوشتاری در چند سال گذشته و منابع مکتوب، سینمای دفاع مقدس به تدریج از مدار اصلی تولید سینمای ایران خارج می‌شود. در صورتیکه فیلم جنگی به ذات هنر سینما نزدیکتر است،اما در عرصه مدیریتی، ساختن آثاری با مضمون دفاع مقدس با توان حداکثری نادیده گرفته می‌شود.
بنای سینمای غرب مبتنی بر ادبیات و رمان است و اغلب فیلمهای جنگی بر اساس منابع مکتوب ساخته می‌شود. در طول این‌سال‌ها ادبیات دفاع مقدس به مرحله قابل اعتلا و اعتنایی رسیده، اما پرسش مهم این است چرا اهمیت تولید فیلم در گونه دفاع مقدس با پر رنگ شدن حوزه ادبیات مرتبط با جنگ، کمرنگ‌تر می‌شود؟!
حمید بهمنی کارگردان و سینما و تلویزیون ضمن اینکه استفاده از اقتباس ادبی در تهیه و تولید فیلم های دفاع مقدسی را بسیار مهم ارزیابی می‌کند می‌گوید: باتوجه به منابع عظیم و بسیار مفیدی که از دوران باشکوه دفاع مقدی برجای مانده جا دارد تا اهالی سینما و تلویزیون و همه افرادی که قصد ساخت فیلم های دفاع مقدسی را دارند از این منابع ارزشمند استفاده کرده و از آنها در جهت رشد کیفی کارهای تولیدی خود بهره ببرند.
اما نکته مهم این است چرا با وجود منابع مکتوب دفاع مقدسی، سینمای دفاع مقدس، همچنان از سوی سینماگران نادیده گرفته می‌شوند. بهمنی در این رابطه می‌گوید: عدم آشنایی سینماگران و فیلمسازان با سینمای جنگ و حوزه دفاع مقدس به دلیل سهل انگاری سیاست گذاران بخش ادبیات و سینما در آشنایی اهالی سینما با حوزه سینمای جنگ است. که جا داشت تا در این زمینه فعالیت و عملکرد بیشتری را از خود نشان دهند.
اما با وجود اصرار بخش عمده‌ای از اهالی سینمای برای تولید آثار دفاع مقدسی، اما جریان اصلی سینمای ایران به این مراجع مکتوب تاریخی بی‌اعتنایی می‌کند و سینمای دفاع مقدس در چرخه تولید سینمای ایران تبدیل به یک قربانی بزرگ تبدیل می‌شود، در صورتیکه سینمای دفاع می‌تواند مهمترین نقطه خلاقیت در عرصه هنر سینما باشد . مسعود فراستی اخیرا در گفتگویی درباره رویدادهای دفاع مقدس می‌گوید: «هرچه ما از جنگ دورتر شدیم، سینمای ایران هم نحیفتر و لاغرتر و بیرنگ‌تر شد.
کاش این‌قدر از جنگ دور نمی‌شدیم چون منبع عالی‌ای بود برای فیلم و کتاب و ... . آمریکایی‌ها که چنین جنگی نه‌تنها نداشتند، بلکه از هر جنگی طَرْفی بستند که دنیا را تسخیر کنند؛ از جنگ ویتنام که به‌شدت ناحق بود و از جنگهایی که همه‌جا آمریکایی، به‌غیر از جنگ جهانی دوم، که مجبورند در جبهه‌ای علیه فاشیسم بایستند، یک دانه گلوله هم به آنها نخورد، در همه جنگهایشان ناحقند، جنگهایشان تجاوزکارانه است، ولی فیلمهایی که راجع به آنها ساختند، قهرمان آمریکا را ساختند، فیلم جوخه به‌کارگردانی اولیور استون، فیلمی است که به‌شدت به ویتنامی‌ها توهین می‌کند.»
البته دشواری‌های تولید فیلمهایی با مضمون دفاع مقدس به یک جریان سیاسی فعال در سینما باز می‌گردد که از بیست سال قبل اراده محکمی را به کار بست برای تغییر ذائقه مخاطب و عدم توجه به تولید آثاری با مضمون دفاع مقدس .
اصلاحات چگونه سینمای دفاع مقدس را قلع و قمع کرد ؟
هنوز از هشت سالی از هشت سال دفاع مقدس نمی‌گذرد که دولت اصلاحات بر سرکار می‌آید و نیامده شروع به تاخت و تاز در عرصه فرهنگ می‌کند. سینمای اصلاحات در نخستین اقدام عملی فرهنگی، به صورت نرم و خزنده اقدام به قلع و قمع کردن سینمای دفاع مقدس می‌کند. حمید بهمنی که یکی معترضان بزرگ این جریان است می‌گوید: «مدیران سینمایی دوران اصلاحات با سیاست گذاری خود رسماً حمایت از این گونه مهم و استراتژیک سینمایی را از دستور کار خود خارج کردند و همین باعث شد تا انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس به سمت انفعال پیش برود چرا که دیگر آن ها هیچ قدرتی نداشتند و دولت نیز از آن ها حمایت نمی‌کرد. اواخر دهه ۷۰ تولید فیلم های سینمایی دفاع مقدس رسماً به صفر رسیده بود و این امر باعث شد تا جشنواره مقاومت در دوره هایی نتواند برگزار شود که این برای جمهوری اسلامی ایران بسیار فاجعه آمیز بود.»
اصلاحات با سینمای دفاع مقدس هیچ قرابتی نداشتند
بهمنی در ادامه این موضوع را با جزئیات کامل می‌شکافد و می‌گوید: متأسفانه از سال ۷۶ و با روی کار آمدن دولت اصلاحات مسئولان وقت در دفترچه سیاست گذاری های شان سینمای دفاع مقدس و ارزشی را به طور کل حذف کردند چرا که این سینما با عقاید آن ها هیچ قرابتی نداشت؛ این اتفاق شوم در حالی رخ داد که پیش از آن معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف شده بود تا سالانه ۲۶ فیلم سینمایی در حوزه سینمای انقلاب و دفاع مقدس را تولید کند که در این میان فیلم های ماندگار زیادی از جمله: «آژانس شیشه ای»، «سفر به چزابه» و... نیز تولید شده بود و در زمان اکران هم مردم برای تماشای آن ها در سالن های سینما صف می کشیدند.
بهمنی سپس با تأکید بر اینکه تفکرات لیبرالیستی مسئولان دولت اصلاحات نمی خواست که دیگر مفاهیم انسانی، ارزشی و ولایت مدارانه در آثار سینمایی وجود داشته باشد اظهار داشت: مدیران فرهنگی و سینمایی در آن روزگار تمام سعی و تلاش خود را به کار بردند تا ذائقه مخاطبان را تغییر دهند؛ من شخصاً یک بار در مراسمی به آقای مهاجرانی که اکنون فراری است و در آن زمان وزیر فرهنگ بود گفتم شما چرا از فیلم های دفاع مقدس حمایت نمی کنید و ایشان به من جواب دادند چون ما با عراق به صلح رسیده ایم دیگر فیلمی نمی سازیم که بر ضد آن ها باشد!؛ این بود تفکرات مدیران فرهنگی در آن روزگار!
این اتفاقات ادامه داشت تا اینکه مسئولان وزارت ارشاد در سال ۷۹ به انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس هم دست اندازی کردند و افراد دغدغه مند و متعهد به نظام و انقلاب اسلامی از جمله زنده یاد حبیب الله کاسه ساز، محمدرضا آهنج و... را از آنجا اخراج کرده و خود مدیریت این نهاد را در دست گرفتند؛ از همان دوران بود که انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس هم دیگر نتوانست مانند گذشته روی پای خود بایستد و آثاری درخور شأن دفاع مقدس و انقلاب اسلامی تولید کند.
توقف تولیداتی بامضمون دفاع مقدس کم و بیش و با سختی‌های فراوان توسط تلاش‌های فردی همچنان ادامه دارد.برخی سینمای مثل منیر قیدی ، مریم دوستی با اراده شخصی وارد این عرصه شده‌اند و فیلمهای قابل اعتنایی ساخته‌اند اما مهمترین اهرم سینمای دفاع مقدس، پخش و نمایش در سینماهای سراسر کشور است. مافیای پخش با آگاهی به این موضوع که دولت عرصه پخش و نمایش و رها کرده ، هر تولید دفاع مقدسی را در اکران به سادگی به حاشیه خواهد راند و توانایی ضایع کردن آثار سینمایی با مضمون دفاع مقدس در دولت اعتدال، قوت گرفته است.
مسیر فرهنگی دولت اعتدال هم قلع و قمع کردن سینمای دفاع مقدس است؟
کارنامه دولت اعتدال درباره ساخت و نمایش آثار دفاع مقدسی را چگونه باید بررسی کرد. شاید سال پایانی دولت یازدهم و شروع دولت دوازدهم، مجال خوبی برای بررسی کارنامه دولت در عرصه عدم مراقبه از سینمای دفاع مقدس باشد. با توجه به تغییر وزیر ارشاد شاید بهترین قضاوت منصفانه این باشد که سال ۱۳۹۶ را به عنوان الگوی ارزیابی قرار دهیم.
سهم سینمای دفاع مقدس در سال ۱۳۹۶ از ابتدای سال تا کنون سه فیلم است. فیلم اول در بحبوحه انتخابات ریاست جمهوری به نمایش درآمد و تهیه‌کننده و کارگردان فیلم بارها به نحوه اکران فیلمشان اعتراض داشتند اما ۴ روز مانده به موعد اکران، شورای صنفی نمایش اعلام کرد، ویلایی‌های باید اکران شود و این اتفاق افتاد.
با توجه به ستایش‌ها و تمجیدهای فراوان منتقدان سینما با گرایش‌های سیاسی مختلف، این انتظار می‌رفت که حداقل نهادهای اجرایی فرهنگی اکران مناسبی را برای فیلم ویلایی‌هایی در نظر گرفته باشند. اما فیلم در شرایط ناعادلانه‌ای اکران شد و فیلمهای نازل گیشه ای ویلایی‌ها را بلعیدند.
چرا مدیران انقلابی نما به اشک‌های این زن توجه نکردند؟!
منیر قیدی در گفتگویی با خبرگزاری تسنیم (در حالیکه در عکس منتشره این خبرگزاری می‌گریست) با لحنی سراسر خشم و اندوه درباره اکران فیلمش گفت: این هم از وضعیت اکران فیلم. ببخشید ... ببخشید معذرت می‌خواهم، در جواب شما نمی‌گویم. چقدر یک نفر می‌تواند احمق باشد بابت فیلم اولی که ساخته، این‌همه بدبختی، تهمت، تحقیر، نفرین و ملامت را از همه طرف و هم از همه افرادها و نهاد و سازمان‌های مختلف تحمل کند تا به‌قول شما برای پوشیدن ردای کارگردانی، یعنی راه ساده‌تری نبوده است؟ خانواده محترم شهدا که می‌دانند که طی آن روزها چه‌چیز بر آنها گذشته است. من فیلم را برای جوان امروزی ساختم که سالها پس از جنگ متولد شده است یا جوانی که از آن روزها خاطره کم‌رنگی در ذهن دارد و خدا را شاکرم که از بازخوردهایی که می‌گیرم مشخص است که بخش زیادی به هدفم رسیدم.
قیدی در گفتگوی دیگری درباره وضعیت اکران فیلمش می‌گوید:
«فکر نمی‌کنم تا سالها دیگر به این حوزه ورود داشته باشم. مجموعه عواملی که در اکران ویلایی‌ها پیش آمد، باعث شد که من دیگر به دنبال این موضوع نروم. انگار که وقتی فیلم دفاع مقدس کار کنی نه دنیا را داری نه آخرت را! از این طرف می‌گویند اینها سفارشی‌سازند و از طرف دیگر هم اکران نمی‌کنند!»
کارگردان ویلایی‌ها که دل پری از حاشیه‌های اکران فیلمش داشت، در ادامه سخنانش، می‌گوید: «چند سال می‌خواهم فقط بخوابم. آنقدر خسته‌ام که نمی‌خواهم هیچ کاری انجام دهم. حاشیه‌هایی در اکران برای فیلم پیش آمد که با خودم می‌گویم خدایا کاش هنوز سر فیلم‌برداری بودیم. دمای ۵۰ درجه شرایط لوکیشن و تصویربردای را تحمل می‌کردیم اما الان مجموعه عوامل دارد به‌گونه‌ای بر ما تحمیل می‌شود که بیشتر شکل انتقام‌گیری دارد تا شرایط طبیعی اکران! این عوامل را اصلاً پیش‌بینی نکرده بودم.»
غواص‌های شهید را چگونه در سینمای ایران غرق کردند
دومین فیلم دفاع مقدسی که در سال ۱۳۹۶ اکران شد فیلم دریاچه ماهی بود که از قضا کارگردانش، مریم دوستی، فرزند شهید است. فیلم آنقدر در سالن‌های بی کیفیت و در سانس‌های مرده اکران شد که در نهایت کارگردان در واکنشی اعتراضی از ادامه اکران فیلمش انصراف داد و کَکِ هیچکدام از مدیران فرهنگی نگزید و اکران مظلومانه فیلم ویلایی‌ها دوباره تکرار شد.
دوستی در مورد نحوه اکران فیلم دریاچه ماهی گفت : این دوستان به خیال خودشان فیلمهای دفاع مقدس فروش خوبی ندارد و به همین دلیل از آثاری همچون فیلم من حمایت نمی‌کنند. با وضع موجود در اکران ما فعلاً صبر کردیم تا با یک سرگروه مناسب قرارداد اکران را ببندیم.
وزیر ارشاد در سخنانش گفت جهان ما را با اسکارهایمان می‌شناسد و مسعود فراستی منتقد سینمایی در پاسخی غیر مستقیم به وزیر فرهنگ در گفتگوی اخیرش گفت : وای... وای...! بهتر است ما را با خودمان بشناسند نه فیلمهایی که جایزه اسکار بگیرند.
۰۸:۲۷ - ۱۳۹۶/۰۹/۲۱
