سرویس جهان مشرق- به گزارش بانک جهانی هر ساله حدود 34 هزار کیلومتر مربع از جنگل‌های جهان نابود می‌شود که علی‌رغم وسعت چهل میلیون متر مربعیِ جنگل‌ها، عدد قابل توجهی است. کشورهایی که خود از وسعت بالایی برخوردارند، مانند روسیه، برزیل، کانادا،‌ آمریکا، اندونزی و چین بیش از بقیه جنگل دارند و تعداد درختان بیشتری را سالانه از دست می‌دهند. اما کشورهای دیگری با وسعت کمتر نیز به دلایل دیگر در حال نابودسازی جنگل خود هستند، مثل جمهوری دموکراتیک کنگو، آرژانتین، پاراگوئه و بولیوی.

ایران در این فهرست در جایگاه 138 قرار دارد،‌ با سالانه حدود سه هزار و پانصد هکتار نابودی جنگل‌ها. این آمار با توجه به شرایط خاص کشور ما که با خشکسالی‌های دوره‌ای روبرو است و به دلیل کمبود آب و بارش، امکان گسترش سریع جنگل را در سال‌های آتی ندارد، می‌تواند نگران‌کننده باشد. ناگفته نماند که طبق آمار بانک جهانی، ایران از سال 2000 تا 2005 میلادی افزایش چشمگیر پوشش جنگلی را تجربه کرده است.

به خلاف اتیوپی و استرالیا، با کشورهایی نیز مواجهیم که جنگل‌زایی آنها بیش از جنگل‌زدایی در خاک آنها رخ می‌دهد، در نتیجه وسعت جنگل‌های‌شان رو به افزایش است. در یک نگاه به مناطق جهان، آفریقا و آمریکای جنوبی با کاهش جنگل‌ها روبرو هستند، اما بسیاری از کشورها در دو منطقه اروپا و خاورمیانه با افزایش وسعت جنگل‌ها روبرو هستند، نه فقط تبدیل زمین‌های جدید به جنگل، بلکه متراکم‌شدن جنگل‌های پیشین نیز جالب توجه است. اکونومیست در گزارشی به چرایی افزایش جنگل‌ها در اروپا پرداخته است که در اینجا قصد مرور آن را داریم.

برای مثال طبق گزارش پایگاه اکونومیست، 28% از خاک کشور اسپانیا را در سال 1990 میلادی جنگل تشکیل می‌داد. حالا اما جنگل‌ها 37% از این کشور را پوشش می‌دهند. در یونان و ایتالیا نیز طی همین مدت، درصد پوشش جنگلی از 26 به 32% افزایش یافته است. ایرلند که جای خود دارد. در سال 1922 که این کشور به استقلال رسید، تنها 1% از آن جنگل بود. حالا اما 11% و احتمالاً تا 2040 میلادی 18%.

چرا این کشورها به چنین دستاوردی رسیدند؟

پاسخ این سؤل ممکن است در ابتدا دشوار به نظر آید اما در نهایت و با بررسی سیاست‌های مختلفی که به کار گرفته‌اند، به یک نتیجه می‌رسیم:‌ دولت در این کشورها جنگل‌زایی را جدی گرفته و مردم نیز همراهی کرده‌اند. تمام! در واقع در هر کدام از این کشورها و با توجه به شرایط خاص هر کدام، عوامل خاص جنگل‌زدایی و موانع جنگل‌زایی شناسایی شده‌اند و سپس در مورد آنها قوانینی وضع شده است.

به گزارش اکونومیست، در برخی از این کشورها چرای بی رویه دام موجب جلوگیری از رشد پوشش گیاهی بوده است. بنابر این مناطقی که در صورت تغییر الگوی چرا امکان جنگل‌زایی داشته‌اند، شناسایی شده و قانون منع چِرا در آن اعمال شده است. در برخی دیگر، گسترش زمین‌های کشاورزی بدون دقت به توانِ زمین و هزینه تأمین منابع آبی موجب فرسایش خاک و نابودی جنگل‌ها بوده است.قوانین متناسب با آن نیز اعمال شده است،‌ البته به گونه‌ای که مشوق مردم نیز باشد.

یارانه‌های دولتی و معافیت‌های مالیاتی، متناسب با منافع کشاورزان و دامداران تنظیم شده است تا نقشه آمایش سرزمینی که از سوی متخصصان در مورد مزیت نسبی مناطق مختلف کشور تهیه شده است، اجرایی شود. مثلاً به کسانی که جنگل‌زایی کنند و درخت بکارند، یارانه داده می‌شود، یارانه‌ای بیش از آنچه به کشاورزان داده می‌شود. علاوه بر این، پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌ها و ایجاد سازوکار دقیق برای مقابله «فوری» با قطع درختان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

در واقع ورود دولت‌ها عمدتاً زمانی موفق بوده است که با تنظیمِ مناسبِ قوانین، اجرای آن نه فقط به نفع کشور بلکه به نفع خصوصی شهروندان بوده است. در شرایطی که هزینه‌های کشاورزی در یک ناحیه بالا است و یارانه دولت نیز اندک، مالک زمین تصمیم می‌گیرد درخت بکارد تا یارانه بیشتری نیز دریافت کند.

ورود ارگان‌های حکومتی به این مسأله به دو دلیل است:‌ اولاً جنگل‌زدایی نه فقط از سوی شهروندان عادی،‌ بلکه از سوی شرکت‌هایی صورت می‌گیرد که سود زیادی در استفاده از چوب درختان یا شهرک‌سازی در مناطق جنگلی دارند. طبیعی است تنها قدرت دولت می‌تواند مانع از اقدامات آنها شود. ثانیاً حکومت‌ها می‌توانند با افزایش پوشش گیاهی به ویژه جنگل‌ها که به گسترش منابع آبی و پاکسازی هوا می‌انجامد، هزینه‌های تأمین سلامت شهروندان را کاهش داده و سرمایه کشور را با جذب گردشگر و سرمایه‌گذاری خارجی افزایش دهند در حالی که افزایش بیابان‌ها به معنای افزایش هزینه دولت در حوزه‌های مختلف است.

به امید روزی که به جای پیچیده‌کردن مسائل، صادقانه به دنبال حل آن باشیم. ما و هزاران نسل بعد از ما، یک سیاره بیشتر نداریم.

منابع

http://www.globalforestwatch.org/countries/overview

https://www.economist.com/blogs/economist-explains/2017/12/economist-explains-6

https://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.FRST.K2?locations=IR