به گزارش مشرق، «رضا سراج» طی یادداشتی نوشت:

در تحلیل آشوب های اخیر تاکنون دیدگاه های مختلفی از سوی صاحب نظران و تحلیل گران ارائه شده است، اما می توان در یک نگاه جامع و راهبردی به ۴ عامل زیر به عنوان ریشه ها و عوامل بروز و ظهور آن اشاره نمود:

۱ - بستر اجتماعی
۲- شتاب دهنده رسانه ای
۳- محرک های اقتصادی-سیاسی
۴- طراحی راهبردی- امنیتی

در ادامه تلاش خواهد شد که به بررسی اجمالی هر یک از عوامل و زمیینه های فوق پرداخته شود.

۱-بستر اجتماعی:

تجربیات کشورهای گوناگون نشان می دهد که الگوهای توسعه وابسته و برونزا(خواه در مدل های لیبرال و خواه نولیبرال) پیامدهای اجتماعی متعددی به همراه دارد که از جمله آن می توان به شکاف اجتماعی، افزایش مطالبات اجتماعی و بروز اعتراضات اجتماعی اشاره کرد. باید گفت اگر این مدل توسعه گرایی و ایده مرکزی آن با شکست و ناکامی مواجه شود، شاهد تشدید و تعمیق پیامدهای منفی آن خواهیم بود. از این رو احتمال رویگردانی اجتماعی، انباشتگی مطالبات و بروز آشوب و اغتشاش بعید به نظر نمی رسد. تجربه تاریخی نیز نشان می دهد که در دهه۷۰ نیز این مدل توسعه کشور ایران را دچار پیامدهای منفی ناشی از خود نموده بود.

در توضیح این امر می توان گفت به دلیل ذات مدل توسعه وابسته که در آن شاهد وجود مراکز و مناطق پیرامونی آن هستیم، عملاً توسعه در «مرکز» اتفاق افتاده و بر مناطق تنها نابرابری و بی عدالتی های ناشی از آن مشاهده می گردد. البته نیاز به تذکر نیست که در سال های اخیر علی رغم شعارهای متعدد مبنی بر توسعه کشور با گشایش های اقتصادی مناشی از مذاکرات و برجام، عملاً هیچ گونه گشایش اقتصادی و به تبع آن توسعه ای حتی در مرکز نیز رخ نداده که بتوان از دستاوردهای مثبت آن نام برد. علی ای حال پیامدهای منفی این نوع نگاه و نادیده گرفتن مناطق حاشیه ای، تأثیر خود را بر اقشار مختلفی از جامعه از طبقه متسط، متوسط به پایین و محروم و مستضعف گذارده است.

۲- شتاب دهنده رسانه ای:

زندگی امروزه با شبکه های اجتماعی و رسانه های نوین کاملاً آمیخته شده و این نوع رسانه ها هرچند فرصت ها و مزایای زیادی برای انسان تولید نموده، در عین حال تهدیدات مهمی را نیز رقم زده است. به اعتقاد تحلیلگران، شبکه های اجتماعی جامعه را تخت و شبکه ای می سازد. این شبکه ها به عنوان یک شتاب دهنده رفتار آنی، اقدامات هیجانی تسریع نموده و قدرت تهییج و بسیج گری اجتماعی را دارا هستند. به عبارت دیگر رسانه های نوین را می توان عامل شکل گیری جنبش های بی سر دانست. قدرت شبکه های اجتماعی در رفتارسازی تاحدی است که در پاره ای از موارد نخبگان را پیرو توده جامعه می نماید. از این روست که دشمنان ما از شبکه های اجتماعی بیشترین بهره را در گسترش شعله های فتنه اخیر برده و البته از مدت ها قبل با عملیات اعتبارزدایی از نظام و ارکان آن و سلب اعتماد عمومی برای زمینه سازی اعتراض اقدام نمودند. چنین وضعیتی عملاً فاصله اعتراض تا آشوب را بسیار کوتاه نموده است.

به طور خلاصه می توان گفت که شتاب دهنده رسانه ای هرچند عامل اصلی شکل گیری اعتراض نبوده اما در تبدیل آن به یک کنش آنی و هیجانی و بروز شورش مؤثر بوده است. در این جا باید این سؤال را طرح کرد که علی رغم تهدیدات متصور از این رسانه ها، چرا تلاشی برای کنترل آنها تا این حد کوتاهی و تعلل صورت گرفت و اجازه داده شد تا یک شبکه پیام رسان اجتماعی که مدیریت آن در دست بیگانگان بود تا این حد گسترش و نفوذ یافته و تلاشی برای کنترل آن صورت نگرفت که نتیجه آن در اختیار گرفتن امنیت ملی در دست دشمنان بود! آیا وقت آن نرسیده است که به جای تقویت بسترهای ناامنی(شبکه های اجتماعی خارجی) به دنبال حمایت از شبکه های بومی و ملی بود؟

۳- محرک های اقتصادی- سیاسی

درست در شرایطی که انباشتی از نارضایتی و مطالبات بستر اعتراضی را در جامعه شکل داده و شتاب دهنده های آشوب ساز فعال است، یک تدبیر و تصمیم اشتباه اقتصادی یا سیاسی می تواند جرقه آشوب را بزند. برای مثال تصمیمات نادرستی در حوزه اقتصاد که آثار آن متوجه بخش وسیعی از جامعه گردد یا غیرقابل هضم برای عموم مردم باشد، یا رخدادهای تألم آور اجتماعی و اقدامات سیاسی تحرک کننده(همچون القای تقلب در فتنه۸۸) می تواند آتش فتنه را مشتعل سازد. در شرایط اخیر لایحه بودجه سال۹۷ که در آن از افزایش ناگهانی قیمت حامل های سوختی و نیز حذف یارانه جمعیت قابل توجهی از مردم سخن به میان آمده بود در نقش این محرک اقتصادی-سیاسی بازی نمود و اعتراضات را به نقطه اوج رساند.

۴- طراحی راهبردی و ضدامنیتی خارجی

هرچند اعتراضات اجتماعی و نارضایتی ها ناشی از آسیب های داخلی در حوزه معیشت و اقتصاد وجود دارد ولی آشوب های اخیر نشان دهنده وجود یک طراحی پیچیده راهبردی و ضدامنیتی بر بستر نارضایتی ها با منشاء خارجی است. ایالات متحده آمریکا در دوره پسابرجام با عدم عمل به تعهدات خود تلاش نمود کشور را در شرایط رکود قرار دهد تا بستری برای ایجاد آشوب های قومی و اجتماعی فراهم آورد. بر اساس اطلاعات موجود، آمریکایی ها از مدت ها قبل با ایجاد مرکزی ویژه در کاخ سفید برای بروز آشوب برنامه ریزی نموده بودند. در همین راستا چندی پیش «پایگاه خبری المانیتور» از یکی از مقامات کاخ سفید نقل قول کرد: «باید از رکود اقتصادی برای ایجاد شورش های قومی و محلی به جهت تغییر ساختار نظام ایران استفاده کنیم.»

آمریکا، رژیم صهیونیستی و ال سعود از مدت ها پیش گروهک های ضدانقلاب و به ویژه منافقین و سلطنت طلبان را مأمور شبکه سازی برای ایجاد آشوب کرده بودند.از سویی در طی یک سال گذشته گروهک منافقین با حمایت رژیم آل سعود به ایجاد ستادی تحت عنوان «ستاد اجتماعی» با هدف شبکه سازی و تشدید نارضایتی های اقشار وگوناگون اقدام نمودند. همچنین سلطنت طلبان نیز با حمایت آمریکایی ها و صهیونیست ها از بستر فضای شبکه های اجتماعی برای شبکه سازی آشوب حداکثر بهره را بردند. در این راستا اقدامات خرابکارانه گروه موسوم به «ری استارت» در به آتش کشیدن برخی از اماکن مذهبی و عمومی به عنوان مرحله تست و مانور این آشوب ها تلقی می گردد.

شواهد و قرائن نشان می دهد که نظام سلطه برای مواجهه با جمهوری اسلامی، ۲ برنامه موازی و سناریوی مختلف را تحت عنوان پلانA و پلانB پیش بینی کرده بود:

۱- پلانA: براندازی و تغییر ساختار

این مدل که پیش از این در کشورهای سوریه و لیبی نیز اجرایی شده است در ۳ فاز هدایت و مدیریت می گردد. فاز۱، ایجاد آشوب گسترده در کشور بوده و فاز ۲، تلاش برای تبدیل آشوب به عملیات مسلحانه جهت تسخیر و تصرف برخی شهرهای کوچک در پیرامون کشور بوده است. با مشغول سازی نیروهای امنیتی فاز ۳ این پلان یعنی اعزام تروریست های خارجی به داخل کشور برای حرکت نظامی از پیرامون به سمت مرکز(کلان شهرها و تهران) به مرحله اجرا می رسید. تصریح «محمدبن سلمان» ولی عهد آل سعود مبنی بر تصمیم به کشاندن جنگ به داخل ایران و نیز وعده ترامپ مبنی بر حمایت بزرگ ایالات متحده از اغتشاشگران در وقت مقتضی، قرائنی است که نشان دهنده تصمیم غرب برای پیاده سازی پلانA در بستر آشوب های اخیر است.

شایان ذکر است آمریکا، رژیم صهیونیستی و آل سعود به علت شکست های پی در پی در منطقه و از روی استیصال و درماندگی بر مبنای محاسبات غلط، اقدام به اجرای زودهنگام طرح خود نموده و به همین دلیل دستآوردهای حداکثری در آن حاصل نشد. در توضیح این امر باید گفت مناسب پنداشتن بستر اجتماعی و نیز توجه به تحرکاتی که در حوزه اعتماد زدایی و اعتبارزدایی از نظام و مسئولین در طی چند ماه گذشته انجام شد، منجر به جلو انداختن اجرای این سناریو گردید.

۲- پلانB: تغییر محاسبات ایران و تغییر رفتار

آشوب های اخیر در هدف حداقلی را می توان نوعی جنگ محاسباتی برای تغییر محاسبات، ایجاد اشتباه محاسباتی و در نهایت تغییر رفتار ایران دانست. در این خصوص باید گفت مدل بازی آمریکایی ها، همچون یک دومینو طراحی شده بود که در طی آن برجام را به لبه پرتگاه سقوط برده و با ابزار تهدید به تشدید تحریم ها تلاش می شد ایران به عقب نشینی و پذیرش برجام اروپایی با محوریت تروئیکا(فرانسه، انگلیس و آلمان) وادار گردد.

در این میان بروز آشوب و بی ثباتی در داخل ایران منجر به افزایش قدرت چانه زنی اروپایی ها و تسلیم هرچه بیشتر طرف ایرانی می گردید. نکته قابل تأمل آن است که آشوب های اخیر قبل از سفر مقامات فرانسوی بروز یافته و این خود به روشنی نشانگر تأثیر و تأثرات آشوب های اخیر و سناریوی یاد شده است. بر اساس این پلان اگر جمهوری اسلامی ایران به سناریوی تحمیلی غرب، روی خوش نشان ندهد، با تحریم های بیشتر غرب مواجه شده و واضح است که تحریم های بیشتر، زمینه را برای ایجاد نارضایتی بیشتر و احتمال بروز آشوب های احتمالی در آینده افزایش خواهد داد.

در همین راستا سایت آمریکایی ماه آلاباما   Moon Of Alabamaدر گزارشی تحت عنوان «ایران؛ مأمورین تغییر نظام اعتراضات اقتصادی را ربودند!» در تحلیل آشوب های اخیر می نویسد: «کودتا در ایران شانس کمی دارد. انقلاب رنگی در ایران تقریباً هیچ شانسی برای موفقیت ندارد. اما اگر آمریکا و اسرائیل نتوانند به هدفشان در براندازی نظام برسند، از حوادثی مانند اغتشاشات اخیر به عنوان مقدمه‌ای برای تحریم‌های بیشتر و اقدامات ضد ایرانی بیشتر استفاده خواهند کرد. حوادث اخیر تنها بخشی از یک پازل بزرگ‌تر هستند.»

جمع بندی:

به هر روی آشوب های اخیر با حضور مردم انقلابی به محاق رفت و می توان گفت ایجاد امنیت نرم مبتنی بر سرمایه اجتماعی در ایجاد ثبات و آرامش بر جامعه، تأثیر به سزایی داشته است. در این مقطع حساس، حضور مردم در تمامی نقاط کشور سرنوشت ساز است و بر محاسبات دشمن و تثبیت امنیت کشور مؤثر خواهد بود. برای جلوگیری از تشدید بحران و پیشگیری نسبت به آینده، لازم است اقداماتی همچون موارد ذیل در دستور کار قرار گیرد:

برطرف سازی محرک های اقتصادی سیاسی با اتخاذ تدابیر درست
تلاش مضاعف برای حل برخی از مشکلات حاد معیشتی و اقتصادی مردم در بازه زمانی کوتاه مدت
جلوگیری از مداخله شبکه های اجتماعی خارجی در براندازی
اقدام متناسب نیروهای امنیتی و مردمی در مواجهه با آشوبگران