سرویس جنگ نرم مشرق - «بازار حلال» بخش مهمی از اقتصاد بین‌المللی را تشکیل می‌دهد که به دلایل مختلفی برای کشورهای اسلامی و غیراسلامی فوق‌العاده جذاب است. این حوزه از آن‌جایی که به نسبت بسیاری دیگر از عرصه‌های اقتصادی بین‌المللی جدیدتر است و هم‌چنین به دلیل این‌که ورود به آن نیازمند تأمین زیرساخت‌های خاص است، گزینه‌ای جذاب برای رقابت میان کشورهای مختلف محسوب می‌شود. قاره آسیا به دلیل تجمع جمعیت عمده مسلمانان، طبیعتاً زمینه مساعدتری برای موفقیت در بازار حلال دارد، اما این تصور که کشورهای اسلامی در این قاره بدون هیچ تلاشی می‌توانند جایگاه مناسبی را در رقابت بر سر جذب سرمایه در این بازار به دست بیاورند، تصوری کاملاً ردشده است؛ به همین ترتیب، این تصور نیز که کشورهای غیراسلامی ماهیتاً توان رقابت با کشورهای اسلامی در زمینه جذب گردشگران مسلمان را ندارند، تصوری مطلقاً اشتباه است.

در همین‌باره بخوانید:

›› ایران با سهم پنج درصدی از بازار «حلال» از فروش نفت بی‌نیاز می‌شود

›› صادرات قورباغه یا غذای حلال؛ سهم ایران از بازار «حلال» چیست؟

›› بازار «حلال» راهی برای دور زدن تحریم‌هاست

اگرچه عربستان با میزبانی از مقدس‌ترین مکان‌های مسلمانان، یعنی شهرهای مکه و مدینه، برگ برنده غیرقابل‌انکاری را در رقابت در حوزه توریسم حلال در اختیار دارد، اما کشورهایی که ممکن است در نگاه اول بی‌ارتباط‌ترین کشورهای دنیا به اسلام و مسلمانان تلقی شوند، طی سال‌های اخیر ثابت کرده‌اند که با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، می‌توان سهم قابل‌توجهی از بازار حلال و به طور خاص توریسم حلال را به خود اختصاص داد. جالب است بدانید ژاپن [۱] ، کره جنوبی، هنگ‌کنگ و حتی چین از مقاصد نسبتاً رایج گردشگری مسلمانان طی سال‌های گذشته بوده‌اند. روزنامه چینی «ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست» طی چندین گزارش در همین‌باره به تشریح سهم چشم‌گیر کشورهای غیرمسلمان در آسیا از بازار گردشگری حلال پرداخته است.

افزایش چشم‌گیر سهم ژاپن، کره و هنگ‌کنگ از بازار گردشگری حلال

این روزنامه چینی با اشاره به تلفیق سبک آش‌پزی هنگ‌کنگی موسوم به «دیم سام [۲] » (تهیه غذا به شکل لقمه‌های کوچک) با برند حلال، در گزارشی تحت عنوان ««دیم سامِ» حلال و نمازخانه‌های فرودگاهی: چگونه هنگ‌کنگ، ژاپن و کره مسافران مسلمان را جذب کردند [۳] » می‌نویسد:

علاوه بر سیل مسافران از جنوب شرقی آسیا، مسلمانان نیز اکنون بیش از هر زمان دیگری به هنگ‌کنگ، ژاپن و کره جنوبی سفر می‌کنند. ژاپن و کره جنوبی شاهد نتیجه دادن تلاش‌هایشان برای جذب بازار مسافران مسلمان هستند و هنگ‌کنگ نیز در حوزه غذای حلال به سرعت رشد کرده است، چنان‌که بیش از ۲/۵ میلیون مسافر تنها طی ۹ ماه نخست سال جاری از جنوب و جنوب شرقی آسیا از این جزیره بازدید کرده‌اند. سال ۲۰۱۷، ژاپن میزبان ۱/۲ میلیون بازدیدکننده از کشورهای مالزی، اندونزی و سنگاپور بود. این رقم تقریباً معادل شمار افرادی است که از آمریکا به ژاپن سفر کردند؛ و بیش از صد برابرِ تعدادی است که از عربستان و قطر به ژاپن رفتند. در همین حال، طی نُه ماه نخست امسال [۲۰۱۸]، حدود نیم میلیون مسافر از مالزی، اندونزی و سنگاپور به کره جنوبی سفر کرده‌اند. این یعنی تعداد مسافرانی که، طی مدت مشابه در سال گذشته، فقط از مالزی به کره جنوبی سفر کردند، ۴۰ درصد افزایش پیدا کرده است.

ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست درباره دلایل این موفقیت‌ها نیز توضیح می‌دهد:

بازاریابی آنلاین، هزینه پایین سفر هوایی و موجی از علاقه به فرهنگ عامه ژاپنی و کره‌ای، همگی در محبوبیت تازه [این کشورها میان مسلمانان] نقش ایفا کرده‌اند. هم ژاپن و هم کره پس از تنش‌های دیپلماتیک با چین (که پیش‌تر منشأ ۷۰ درصد از گردشگران این دو کشور بود) شروع به جذب بازار مسافران مسلمان کردند. این تلاش‌ها نتیجه داده است و این دو کشور آسیایی اکنون در صدر فهرست مقاصد مناسب برای مسلمانان در آسیا قرار گرفته‌اند. سازمان‌های گردشگری هر دو کشور، در فرودگاه‌ها و مکان‌های توریستی‌شان نمازخانه ساخته‌اند و دفترچه‌های راه‌نمایی را به چندین زبان برای معرفی مکان‌های ارائه‌دهنده مواد غذایی حلال در شهرهای بزرگ تدوین کرده‌اند تا از این بازار روبه‌رشد بهره‌برداری کنند.

هنگ‌کنگ پیشتاز جذب مسلمانان با غذای حلال

در ادامه می‌خوانیم:

سازمان ملی گردشگری ژاپن یک بروشور ارتباطی را به زبان‌های انگلیسی و ژاپنی منتشر کرده است که مسلمانان به کمک آن می‌توانند هر کجا هستند غذاخوری‌های حلال، نمازخانه، و نزدیک‌ترین مسجد را پیدا کنند. سازمان گردشگری کره نیز یک راه‌نمای ملی مصور را تدوین کرده که غذاخوری‌های حلال را معرفی نموده‌اند؛ این سازمان هر سال میزبان یک مراسم «هفته رستوران حلال» نیز هست. با این وجود، این هنگ‌کنگ است که در حوزه غذایی پیش‌تازی می‌کند. دیگر باید دورانی را به فراموشی بسپارید که در آن مقید بودن به صرف غذای حلال به معنای خوردن صرفاً کباب یا غذاهای تهیه‌شده از سبزی بود. هنگ‌کنگ اکنون «رامن [۴] » [نوعی سوپ رشته و گوشت، اصالتاً ژاپنی] حلال، «دیم سام» حلال، و حتی نسخه حلالی از غذای کلاسیک این شهر یعنی «اردک کبابی» را نیز ارائه می‌دهد.

روزنامه چینی ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست تصریح می‌کند:

شش مسجد در هنگ‌کنگ وجود دارد. مردمی که گرسنه هستند می‌توانند در کنار مسجد «عمار» در منطقه «وان‌چای» غذایی بخورند که برخی مدعی هستند بهترین «دیم سام» حلال در کل هنگ‌کنگ است. همان خیابان را که ادامه بدهید، به رستوران سرشناس «وای‌کی» در بازار «بورینگتون» می‌رسید، جایی که می‌توانید اردک کبابی حلال میل کنید. به علاوه، اگر مسیر کوتاهی را سوار مترو شوید، به منطقه «کولون» خواهید رسید و می‌توانید از غذاهای سبک منطقه «شین‌جیانگ» در رستوران «غذای اسلامی» لذت ببرید. رستوران «ما» در منطقه «شام‌شوی‌پو» نیز به خاطر خوراک‌های سبزیجاتش شهرت دارد. علاوه بر همه این‌ها، بازدیدکنندگان از پارک «اوشن» می‌توانند چلو مرغ حلال منطقه «هاینان» را نیز تجربه کنند و خیالشان راحت باشد که دیزنی‌لند هنگ‌کنگ، دو رستوران کامل با مجوز حلال دارد و چهار عدد از هتل‌هایش هم گزینه‌های حلال را در اختیار مسافران می‌گذارند.

جذابیت چین برای مسلمانان، به‌رغم مسئله اویغورها

اخیراً مسئله برخورد دولت چین با اویغورها به شدت در رسانه‌های دنیا پیچیده است. با این وجود، چنان‌که ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست مدعی است، این مسئله تأثیری روی جذابیت چین به عنوان یکی از مقاصد گردشگری حلال نداشته است. این روزنامه در گزارشی با عنوان «کمپ‌های بازآموزی شین‌جیانگ را فراموش کنید؛ چین هنوز برای گردشگران مسلمان جذاب است [۵] » این مسئله را تشریح کرده است. نویسنده این روزنامه می‌نویسد:

گروه‌های حقوق مدنی تخمین می‌زنند که بیش از یک میلیون نفر (اکثراً مسلمانان اویغور) در شین‌جیانگ برای شست‌وشوی مغزی سیاسی در مکان‌هایی بازداشت شده‌اند که پکن نام آن‌ها را «کمپ‌های بازآموزی» گذاشته است [۶] . اگرچه دولت چین می‌گوید هدف از تأسیس این کمپ‌ها، دادن آموزش شغلی و جلوگیری از شیوع خشونت و نظامیگری پس از یک رشته حملات خشونت‌بار طی سال‌های اخیر است، اما برخی منتقدان معتقدند این کمپ‌ها برای سرکوب دین و سبک زندگی اویغورها تشکیل شده‌اند [به خصوص که در این کمپ‌ها درباره «خطرات اسلام» هم هشدار داده می‌شود [۷] ]. اکنون بسیاری از شهروندان این منطقه، از آن شکایت دارند که حتی فعالیت‌های روزمره‌شان، مانند رفتن به مسجد، نیز بهانه‌ای برای مشکوک شدن و نظارت دولت بر زندگی آن‌ها شده است.

ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست توضیح می‌دهد:

تنش‌ها درباره شرایط زندگی مسلمانان اویغور در چین نه تنها موجب کاهش علاقه مسلمانان به سفر به این کشور نشده، بلکه محبوبیت چین در میان مسافران مسلمانان رو به افزایش نیز هست. کمپانی تحقیقی «سلام استاندارد» گزارش می‌دهد که گردشگران مسلمان در سال ۲۰۱۸ معادل ۸ میلیارد دلار در چین خرج کرده‌اند و در آینده، این رقم سالیانه یک میلیارد دلار نیز افزایش پیدا خواهد کرد. بخش عمده رشد کنونی [در آمار سفر مسلمانان به چین] مربوط به مسلمانان آسیا می‌شود که نسبت به مسلمانان در آمریکا و اروپا درباره گزارش‌هایی که از شین‌جیانگ مخابره می‌شود کم‌تر نگران هستند. سال ۲۰۱۶، دولت چین از گروهی از مقامات ارشد «نهضه‌العلما» بزرگ‌ترین سازمان اسلامی اندونزی دعوت کرد تا از شین‌جیانگ و وضعیت مسلمانانی که در چین زندگی می‌کنند، بازدید نمایند. هم‌چنین طی سال‌های اخیر، کمپانی‌های تخصصی مختلفی تأسیس شده‌اند تا نیازهای گردشگران مسلمانی را تأمین کنند که جذب مکان‌های مذهبی‌ای نظیر «مسجد اعظم شیان» شوند که قدمت برخی از آن‌ها به قرن هفتم برمی‌گردد.

اهمیت آسیا به عنوان میزبان مسلمانان جهان

روزنامه ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست در گزارش دیگری با ترکیب عبارت‌های «هالیدِی» و «حلال» و اختراع کلمه «حلال‌دِی»، به استقبال تعطیلات آخر سال میلادی رفته و عنوان «حلال‌دی مبارک: چگونه آسیا به «مکه گردشگری» مسلمانان تبدیل شد [۸] » را برای مقاله‌ای انتخاب کرده که در آن اهمیت صنعت گردشگری حلال در قاره آسیا به عنوان میزبان بخش عمده‌ای از جمعیت مسلمانان جهان را بررسی نموده است. در بخشی از این گزارش می‌خوانیم:

[کمپانی آمریکایی] «مَسترکارت» ارزش بازار جهانی [گردشگری حلال] را حدود ۲۰۰ میلیارد دلار تخمین می‌زند و پیش‌بینی می‌کند که ارزش این بازار تا سال ۲۰۳۰ به ۳۰۰ میلیارد دلار نیز برسد؛ این یعنی گردشگری حلال دارای یکی از سریع‌ترین آمار رشد در صنعت گردشگری بین‌المللی است. از این مبلغ، پیشاپیش ۳۴ میلیارد دلار تنها در آسیا خرج می‌شود. بزرگ‌ترین خریداران، با فاصله، از عربستان و امارات می‌آیند، به طوری که سال گذشته، مسافران متمول حوزه خلیج [فارس] حدود ۴۰ میلیارد دلار در سراسر دنیا خرج کردند. مسافران اندونزیایی با صرف ۷/۵ میلیارد دلار هزینه (مبلغی که روبه‌رشد هم هست) در مکان سوم در فهرست مسافران سودآور هستند. بعد از اندونزی، مالزی با چیزی حدود نصف این مبلغ، و سپس سنگاپور در مکان‌های بعدی هستند.

نویسنده گزارش ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست در ادامه، آمارهایی از صنعت گردشگری حلال در آسیا می‌دهد که خوش‌بختانه بوی امیدواری می‌دهد:

پیش‌بینی می‌شود مسافرانی که از آسیا، به ویژه از مالزی و اندونزی، به نقاط دیگر دنیا می‌روند، طی دو سال آینده نسبت به مسافران اروپایی مبلغ بیش‌تری را در سفر خرج کنند. در حالی که مسافران مسلمان از خاورمیانه و اروپا، طی تعطیلات تابستانی لوکس به آسیا می‌آیند، نوجوان‌ها و جوان‌های مستقل از اندونزی و مالزی، به دنبال «سوشی» حلال به ژاپن، و برای خرید در بازارهای سئول به کره جنوبی سرازیر می‌شوند. کشورهایی که بیش‌ترین تعداد مسافران مسلمان در سراسر جهان را می‌پذیرند عبارتند از عربستان، ایران و قطر. در آسیا [بدون در نظر گرفتن خاورمیانه]، مقصدهای اول گردشگری حلال، مالزی، اندونزی، سنگاپور، تایلند و چین هستند، و ژاپن و کره جنوبی با فاصله اندکی این کشورها را تعقیب می‌کنند.

نقش شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌های نوین

البته روزنامه چینی ساوث‌چاینا مورنینگ‌پست خبرهای بدی هم از حوزه گردشگری حلال دارد:

طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری، ۸۰ درصد از مسافرت‌ها در آسیا، درون‌منطقه‌ای است و بخش به شدت روبه‌رشدی از مسافران مسلمان جوان از جنوب شرق آسیا دارند به کشورهایی هم‌چون ژاپن، تایلند و کره سفر می‌کنند که اکثریت مسلمان ندارند. هم‌چنین تا سال ۲۰۲۰، نیمی از کل مشاغل گردشگری که در بازار گردشگری اسلامی در سراسر جهان ایجاد می‌شود، در آسیا [بدون احتساب خاورمیانه] خواهد بود. این سازمان گزارش می‌دهد که آسیا در سال گذشته، پس از اروپا، دومین بازار بزرگ جهان از نظر بازدیدکننده بوده و رشد سفر گردشگران به آسیا، با سرعتی معادل دو برابرِ میانگین جهانی در حال رشد است. دلیل این آمار؟ رواج فناوری‌های همراه و دست‌رسی به اینترنت در سراسر قاره و در میان نوجوانان و جوانان.

در ادامه آمده است:

رسانه‌های اجتماعی نقش بسیار ویژه‌ای در علاقه مسلمانان نوجوان و جوان به سفر داشته‌اند. از یک طرف، وجود بیش از ۳۷۰ میلیون کاربر اینترنت در جنوب شرقی آسیا، و از طرف دیگر، ظهور پدیده مسافرت هوایی کم‌هزینه به لطف مالزی، سنگاپور و اندونزی، مسافران به طور فزاینده‌ای علاقه‌مند شده‌اند تا دست به کسب تجربیاتی بزنند که اتفاقاً به طور هم‌زمان، دست‌یابی به آن‌ها هم ساده‌تر شده است. اپلیکیشن‌های موبایلی مانند «حلال تریپ [۹] » [به معنای «سفر حلال»] به مسافران اجازه می‌دهند تا جهت قبله را در هر نقطه‌ای از جهان پیدا کنند، وقت نماز را طی پروازهای طولانی محاسبه نمایند، نزدیک‌ترین مساجد و رستوران‌های حلال را بیایند، و رزرو هتل و تورهای گردشگری را انجام بدهند. مسلمانان نوجوان و جوان، علاوه بر استقلال در سفر [مثلاً سفر خانم‌ها به تنهایی]، بر اساس ارزش‌ها و مطابق اعتقادات دینی‌شان گزینه‌های سفر خود را انتخاب می‌کنند.

سهمِ هم‌چنان ناچیز ایران از بازار حلال

مشرق پیش از این بارها توضیح داده است که اهمیت چندگانه بازار حلال برای کشوری مانند ایران که تحت فشارهای ظالمانه اقتصادی قرار دارد، چندبرابر هم هست. بازار حلال (که به هیچ عنوان منحصر به غذای حلال و گردشگری حلال هم نیست) علاوه بر جنبه‌های فرهنگی و سیاسی، می‌تواند ابزاری برای ارزآوری و دور زدن تحریم‌های آمریکا در اختیار ایران بگذارد که ارزش و کارآمدی آن به راحتی با صادرات نفت برابری می‌کند. این منبع پایان‌ناپذیر اقتصادی، به شرط مدیریت، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب می‌تواند به منبعی بی‌انتها برای شکوفایی استعدادهایی تبدیل شود که به طور طبیعی در کشور موجود هستند.

‌

‌

فرهنگ هزاران‌ساله، غنی، متنوع و جذاب ایرانی-اسلامی، آثار باستانی بی‌نظیر در قدمت و زیبایی، سبک‌های قدیمی یا معاصر آش‌پزی، معماری و هنری که بی‌شمارند؛ همه این‌ها تنها بخشی از داشته‌های ایران است که «حلال» بودن ویژگی ذاتی آن‌هاست و بنابراین استفاده از آن‌ها می‌تواند به نقطه برتری و برگ برنده کشور در رقابت بر سر سهم از بازار حلال تبدیل شود. چنان‌که پیش‌تر نیز اشاره شده است، برخورداری از سهمی به اندازه ۵ درصد از بازار حلال در دنیا می‌تواند ایران را از صادرات نفت بی‌نیاز کند (جزئیات بیش‌تر). شاید سهم ۵ درصدی از بازار حلال دنیا در حال حاضر قله بلندی به نظر بیاید، اما قطعاً ایستادن روی این قله، ممکن و ضروری است و زمینه را برای به دست آوردن سهم بیش‌تر از این بازار و تحقق اهداف بزرگ‌تر هموار می‌سازد. تنها لازمه رسیدن به این قله‌های رفیع، برنامه‌ریزی و اقدام جهادی و انقلابی و رو کردن به ظرفیت‌های فرهنگی، تاریخی، اسلامی و انسانی کشور به جای داشتن چشم امید به سرمایه‌گذاری و چاره‌جویی خارجی است.

در همین‌باره بخوانید:

›› جای خالی ایران در بازار بزرگ محصولات و خدمات حلال

›› چرا تمام جهان به دنبال اقتصاد حلال است

›› گردشگری حلال؛ برگ برنده ایران در برابر تحریم‌های آمریکاست