سرویس اقتصاد مشرق - پالایشگاه‌های متعددی در دنیا خریدار نفت خام و میعانات گازی ایران هستند و با تبدیل آن‌ها به فراورده‌های با ارزش افزوده بیشتر، نه تنها نیاز داخلی کشور خود را برطرف می‌سازند بلکه این فراورده‌ها بخشی از سبد صادرات کشورهای واردکننده نفت ایران را تشکیل می‌دهد.

پالایشگاه‌های کشورهای چین، ژاپن، کره، هند و تایوان در آسیا [۱] و کشورهایی از جمله فرانسه، اسپانیا و یونان در اروپا [۲] سال‌هاست که بخشی از سوددهی اصلی خودشان را از پالایش نفت خام ایران کسب می‌کنند.

بیشتر بخوانید

توسعه ظرفیت پالایشگاهی تیرخلاص به تحریم‌های نفتی

تفاوت خام فروشی و فرآورده در بازار جهانی چیست؟

هند دومین واردکننده بزرگ نفت ایران و دهمین صادرکننده بزرگ فراورده‌های نفتی دنیا

هند دومین واردکننده بزرگ نفت خام ایران در میان کشورهای آسیایی است [۳]. در سال ۲۰۱۷، ۸۲ درصد از واردات این کشور از ایران مربوط به سوخت‌های معدنی، نفت و محصولات نفتی بوده که سهم نفت خام از این مقدار ۹۸ درصد و برابر با ۶.۱۸ میلیارد دلار بوده است. این میزان حدود ۶.۹ درصد از کل واردات سوخت‌های معدنی، نفت و محصولات نفتی هند را تشکیل می‌دهد.

در سال ۲۰۱۷، ۱۴ درصد از صادرات هند را انواع سنگ، فلزات و سنگ‌های گران‌بها تشکیل داده بود. همچنین با توجه به اینکه هند کشوری صنعتی است حدود ۶ درصد از صادراتش مربوط به ماشین‌آلات، بویلر و راکتور هسته‌ای و ۵.۷ درصد نیز مربوط به تجهیزات حمل و نقل ریلی و مشابه آن بوده است.

با این وجود، ۱۲ درصد از صادرات این کشور مربوط به حوزه نفت و محصولات نفتی شده است [۴] به طوری که ارزش صادرات فراورده‌های نفتی هند در همان سال برابر با ۲۴.۱ میلیارد دلار بوده است. مطابق جدول ۱، در میان ۱۵ کشوری که بیشترین صادرات فراورده‌های نفتی را در سال ۲۰۱۷ انجام داده‌اند، هند در رتبه دهم قرار گرفته است [۵].

اسامی کشورهای شرق آسیا که دارای منابع عظیم نفتی هم نیستند در این لیست به چشم می‌خورد. سنگاپور با ۴۵.۸ میلیارد دلار صادرات، جایگاه سوم را در بین کشورهای صادرکننده فراورده‌های نفتی دارد. کره جنوبی در رتبه پنجم، چین در رتبه هشتم و مالزی در جایگاه دوازدهم قرار دارد.

جالب اینجاست که در عین حال که اسم ایران در میان این ۱۵ کشور دیده نمی‌شود، عربستان سعودی که همانند ایران یک کشور نفت‌خیز است با صادرات ۳۱.۷ میلیارد دلاری در رتبه ششم قرار گرفته است و این در حالی است که صادرات فراورده‌های نفتی این کشور نسبت به سال ۲۰۱۳ بیشتر از ۶۶ درصد رشد کرده است. اکنون جای طرح این پرسش است که با چه توجیهی سال‌ها توسعه پالایشگاه‌ها در کشور معطل نگه داشته شد؟

گسترش پالایشگاه‌ها برای کسب سود بیشتر همراه با بی اثر کردن تحریم‌ها

در این باره دو موضوع نیازمند توجه است. اول وابستگی کشور در صادرات نفتی به کشورهای خریدار عمده نفت خام و میعانات گازی ایران است، به طوری که ابزار تحریم به آسانی روی این صادرات اثر می‌گذارد. به عنوان مثال بر اساس آمار گمرک در ۴ ماهه نخست امسال، صادرات میعانات گازی نسبت به مدت مشابه سال قبل نزدیک به ۴۰ درصد کاهش یافته است.

همچنین در این ۴ ماه، کشور کره‌جنوبی به عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان میعانات گازی ایران، واردات خود از ایران را به صفر رسانده است [۷]. اگرچه برای این‌گونه موانع خرید و فروش نفت و گاز راه‌حل‌هایی مانند عرضه و فروش نفت در بورس انرژی وجود دارد اما در هر صورت تحریم می‌تواند اثر مخربی بر معاملات نفتی ایران و تامین بخشی از بودجه پیش‌بینی شده دولت بگذارد.

موضوع دوم این است که صادرات محصولات پالایشگاه‌ها در کنار بی‌اثرکردن تحریم‌های نفتی، می‌تواند برای نفت خام ارزش افزوده ایجاد کند. چرا کشوری مانند ایران که از یک سو دارنده ذخایر عظیم نفت و گاز و از سوی دیگر دارای نیروی انسانی توانمند است، باید در عرصه تولید فراورده‌های نفتی از برخی کشورهایی که خودشان ذخایر نفتی ناچیزی دارند، عقب‌تر باشد؟

همچنین اگر احداث واحدهای پتروپالایشگاهی در پارک‌های شیمیایی و صنعتی تحقق پیدا کند، با تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز، محصولات بسیار با ارزش‌تر و گران‌تر در بازارهای جهانی به جای نفت خام صادر خواهد شد که خود ابزاری در مقابله با تحریم‌ها نیز هست. چراکه تعداد آن بیشتر و شناسایی آن‌ها سخت‌تر است.

با راه‌اندازی فازهای ۱ و ۲ پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال گذشته و نهایی شدن فاز ۳ در هفته‌های آتی و تکمیل فاز ۴ آن در آینده، ظرفیت پالایش میعانات گازی این پالایشگاه عظیم به حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید [۸].

به گفته شریعتمداری مدیر برنامه‌ریزی و کنترل پروژه شرکت نفت ستاره خلیج فارس، ستاره خلیج فارس با گشایش زنجیره تولید فرآورده های نفتی منطبق بر استانداردهای روزآمد جهانی علاوه بر تامین نیازهای داخلی و بی‌اثر کردن تحریم میعانات گازی، ایران را در جمع باشگاه صادرکنندگان فراورده‌های قرار خواهد گرفت .[۹]

امید است با هدایت و مدیریت صحیح سرمایه‌های مردمی، توسعه هر چه بیشتر صنعت پالایشی کشور و تاسیس پارک‌های شیمیایی و صنعتی برای تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز صورت گیرد، به گونه‌ای که امکان فراورش حداکثری نفت، گاز و میعانات گازی با هدف تامین مصرف داخل و افزایش صادرات سودده فراهم شود.