سرویس سیاست مشرق- حوالی ظهر روز دوشنبه (۲۳ اردیبهشت)، ده‌ها نفر از ساختارشکنان و قانون گریزان در دانشگاه تهران، با پرچم‌های سرخ (نماد چپ گرایی) و شعارهای تند علیه حجاب و جمهوری اسلامی، در خیابان مرکزی دانشگاه تهران رژه رفتند.

در کمال تعجب، هیچ اقدام خاصی از سوی حراست دانشگاه برای مقابله با این تجمع غیرقانونی صورت ندادند، در حالی که اصولاً بهانه تجمع، اعلام ضوابط جدید در پوشش عنوان شده که مسؤول اجرای آن حراست دانشگاه است. از این رو، عملاً هنجارشکنان هر شعاری خواستند سر دادند.

به گزارش خبرگزاری فارس، ظاهراً در اقدامی مشکوک، در حالی که از چند روز قبل تشکل‌ها و گروه‌های به اصطلاح چپ‌گرا برای راهپیمایی فراخوان داده بودند، انتظامات دانشگاه تا ساعت ۱۲ ظهر، بر خلاف روند معمول خود کارت هیچ کسی را در هنگام ورود چک نمی‌کرد و به این ترتیب تعداد زیادی افراد غیردانشجو صرفاً برای به آشوب کشیدن دانشگاه طبق همان فراخوان وارد محوطه شدند. از درون دانشگاه منابع خبری گزارش داده‌اند که مسؤولان دانشگاه نه تنها هیچ مخالفتی با این تجمع نکردند، که حتی به نوعی زمینه‌ساز آن هم شدند.

هنجارشکنان به این بهانه که مخالف تذکرهای حراست دانشگاه در رعایت شوون دانشجویی در پوشش هستند، راهپیمایی خود را به محل شعار علیه اصل «حجاب» و اصل «جمهوری اسلامی» تبدیل کردند.

خبرنامه‌ی دانشجویان ایران، در گزارشی درباره این تجمعات نوشت:

" ماجرای تجمع امروز جریان چپ دانشگاه تهران به آنجایی برمی گردد که با افزایش اعتراض‌ها نسبت به فضای غیردانشجویی این دانشگاه و حضور افرادی بدون رعایت کردن پوشش دانشجویی و دانشگاهی، اساتید، دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی اعتراض‌هایی نسبت به رعایت نکردن این استانداردها داشتند، بر همین اساس هیأت رئیسه این دانشگاه طی روزهای گذشته نسبت به این اعتراض دانشجویان و اساتید دستور رسیدگی داده‌اند و همین مسئله با واکنش جریان چپ این دانشگاه همراه شده است."

در ادامه این گزارش آمده است:

" این مسئله تا جایی پیش رفت که رسانه‌های حامی این جریان با انتشار اطلاعیه‌هایی خواستار تجمع دانشجویان در اعتراض به آنچه که انها قوانین پوششی دانشجویی (که در همه دنیا رعایت می‌شود) و «حجاب اجباری» می‌نامند شدند. تجمعی که امروز برگزار شد و با حواشی خاص خود را داشت." [۱]

اما فارغ از اینکه هنجارشکنان محیط دانشگاه چه اندازه گستاخانه بر قانون‌گریزی پافشاری می‌کنند، نکته بسیار مهم در ماجرای روز دوشنبه دانشگاه تهران، بسترهای ایجاد شده برای این رویداد بود.

در ۶ سالی که از عمر دولت اعتدال می‌گذرد، یکی از حوزه‌هایی که سیاست فرهنگی دولت بیشترین جلوه خود را داشته، دانشگاه بوده است. گزارش‌ها از دانشگاه تهران در دوسه سال اخیر حکایت از آن دارد که فضای نظارتی در محوطه‌ی دانشگاه تقریباً به طور کامل برداشته شده است و فضای سبز قسمت جنوبی دانشگاه و محوطه‌ی پردیس هنرهای زیبا و بوفه برخی دانشکده‌ها کارکردهای دیگری برای برخی دانشجویان پیدا کرده است! با شروع ماه رمضان، علی‌رغم تذکرات و تبلیغات عمدتاً فرهنگی برای حفظ حرمت رمضان و خودداری از روزه‌خواری علنی، برخی دانشجویان تجاهر به روزه‌خواری و رفتارهای هنجارشکن را ادامه دادند.

در این میان، طبق توضیحات معاون فرهنگی دانشگاه در گفتگو با ایسنا، صرفاً از سوی انتظامات به برخی تجاهرات به روزه‌خواری توسط هنجارشکنان در محوطه دانشگاه، تذکرات شفاهی داده شد و حتی هیچکس به کمیته انضباطی فراخوانده نشد. لیکن در سایه تسامح و ولنگاری انضباطی در دانشگاه‌ها، هنجارشکنان همین حد را برنتابیده و در اعتراض به ورود «گشت ارشاد» به دانشگاه فراخوان تجمع و تظاهرات داده‌اند. توضیحات تأسف‌بار مجید سرسنگی، معاون فرهنگی دانشگاه که خود استاد پردیس هنرهای زیباست، عمق قانون‌گریزی برخی دانشجویان را روشن‌تر می‌سازد:

" آنچه که امروز دانشجویان به آن اعتراض کردند این بود که برخورد انتظامات دانشگاه در حوزه حفظ حرمت روزه‌داری شدید بوده و نباید به این شکل برخورد شود، اما من صراحتاً این را اعلام می‌کنم اگر دانشجویی به این دلیل به کمیته انضباطی احضار شده است را اعلام کنند. در واقع هیچ دانشجویی به دلیل روزه‌خواری یا بی‌حجابی به کمیته انضباطی معرفی نشده و اگر هم اتفاقی افتاده تنها در حد تذکر به دانشجویان بی‌حجاب یا روزه‌خوار بوده است."

البته در این میان، وضعیت پردیس هنرهای زیبا از سایر دانشکده‌ها وخیم‌تر است و عملاً این پردیس چند سالی هست که در حوزه جغرافیای فرهنگی جمهوری اسلامی قرار ندارد و اغتشاش‌گری اخیر هم با محوریت و مرکزیت این پردیس و بخشی از دانشجویان آن صورت گرفت.

اما مسأله‌ی مهمی که مطرح می‌شود این است که مگر این نخستین ماه رمضان در دانشگاه‌هاست که وزارت علوم دولت اعتدال بر دانشگاه‌ها حاکم است؟ مگر در سال قبل، یا قبل‌تر آن به واسطه سیاست تساهل و تسامح وزارت علوم، تجاهر به روزه‌خواری و اقدامات هنجارشکن در دانشگاه‌ها وجود نداشت؟ چرا به ناگهان امسال حراست و مسؤولان دانشگاه به فکر سامان دادن و انتظام بخشی به این مساله افتاده‌اند؟ چطور دولت روحانی به ناگهان این چنین حزب‌اللهی و دغدغه‌مند شده و بحث محدودسازی را از ملتهب‌ترین کانون، یعنی دانشگاه‌ها شروع کرده است؟ چطور دولتی که در سال ۹۶ با رقص و پایکوبی‌های شبانه در خیابان‌ها و جلوی ستادهای انتخاباتی برای بقای خود تبلیغ می‌کرد، همین امروز به یاد وظایف فرهنگی و تربیتی خود افتاده و نگران تجاهر به روزه‌خواری در دانشگاه تهران شده است؟

جالب این‌جاست که اندکی قبل‌تر از این ماجرا، در ۶ اردیبهشت ماه جاری، جاماسب نوذری، مدیر کل امور دانشچویان داخلی وزارت علوم، مصاحبه‌ای با ایرنا انجام داد که یک بخش آن جنجالی شد. او در این مصاحبه که درباره تغییرات جدید در آئین‌نامه انضباطی دانشجویان بود، گفت:

" برخی موارد مانند رسیدگی به تخلفات در فضای مجازی یا پژوهشی و مواردی که از سال ۷۸ تاکنون در این آئین‌نامه تغییر نکرده بود، اصلاح شد. "

این مسئول سازمان امور دانشجویان در مورد تخلفات دانشجویان در فضای مجازی به برخی موارد اشاره کرد و گفت:

"انتشار عکس‌های غیراخلاقی یا مرتکب شدن کار خلاف اخلاق در فضای مجازی همچنین انتشار تصاویر نامناسب در کانال‌های اطلاع‌رسانی، شامل برخوردهای انضباطی با دانشجویان می‌شود." [۲]

همین اظهارنظر موج جدیدی در دانشگاه به راه انداخت که «نظام» قرار است محدودیت جدیدی برای دانشجویان به وجود بیاورد و حتی فعالیت مجازی آنان را زیر نظر بگیرد. ورود چهره‌های آشنا و همیشگی در جنجال‌های این‌چنینی از قبیل محمود صادقی هم این موج را بیشتر کرد و آن‌ها در قامت مدافعان آزادی دانشجویان از نادرستی این تصمیم گفتند، اما چندان اشاره‌ای به این نداشتند که بانی این اقدام قابل‌تامل (در این شرایط حساس که کشور با چالش‌های بسیار جدی‌تر روبه روست) خودِ دولت «لیبرال» و «متساهل» اعتدال است. عجیب‌تر از آن، علیرضا معزی، دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت بلافاصله به این تصمیم واکنش نشان داد و آن را «انقباض بی‌ثمر» خواند!

برای روشن‌تر شدن این ماجرا، ناگزیر مقدماتی را مطرح می‌کنیم تا به سطح زیرین رویداد اخیر در دانشگاه تهران برسیم.

در ماه‌های پایانی سال ۹۷، شاهد تحلیل‌هایی در سطح علنی یا غیرعلنی از محافل اصلاح‌طلب حامی دولت بودیم که عملاً لزوم تغییر پارادایم دولت را از شعارهای اقتصادی و معیشتی به سوی بحث آزادی‌های اجتماعی با هدف ایجاد دوقطبی با نظام در بستر جامعه، تئوریزه می‌کردند.

طبق این سرفصل پیشنهادی، حالا که دولت در زمینه اقتصادی چنین بی دستاورد و فشل و منفعل عمل کرده و جهت نارضایتی‌های معیشتی قاطبه مردم را به سوی دولت و حامیان آن (اصلاحات) برده است، بهتر است که به حوزه «فرهنگ» باز گردد و با پیگیری شعارهای جذاب درباره «آزادی‌های اجتماعی» و ایجاد همان دوقطبی‌هایی را که در سال‌های ۹۲ و ۹۶ منجر به رأی آوردن روحانی شد، فشار بستر جامعه را بر نظام زیاد کند تا دولت و اصلاح‌طلبان حامی آن، بتوانند در بالا با چانه‌زنی امتیاز بگیرد.

در این میان دو حوزه‌ی «زنان» و «دانشجویان» از اهمیت بالایی در سناریوهای طراحی شده ایفا می‌کنند. گفتنی است که در یکی از جلسات حزبی اصلاح‌طلبان در اوایل اسفند ۹۷، یکی از اصلاح‌طلبان رادیکال باسابقه که سابقه محکومیت در فتنه ۸۸ را دارد به صراحت گفت که "اگر نظام از مرحله تحریم‌ها به سلامت عبور کند، به سراغ اصلاح‌طلبان می‌رود و آن‌ها را قلع و قمع می‌کند، پس باید جلوی این اتفاق (شکست تحریم‌ها) را گرفت."

اما در ۱۵ آذر سال گذشته، در آستانه روز دانشجو، روزنامه همشهری مصاحبه‌ای با حمیدرضا جلایی‌پور، استاد دانشگاه تهران و عضو شورای مرکزی حزب منحله مشارکت و از افراطیون جریان اصلاحات، انجام داد که حامل کدهای مهمی بود. در بخشی از مصاحبه، جلایی‌پور درباره جریان‌های دانشجویی حال حاضر می‌گوید:

" در شرایط فعلی جنبش دانشجویی فعال در دانشگاه‌ها نداریم، ولی در دانشگاه‌ها «حرکت جمعی» دانشجویی با اهداف عمومی داریم (یا به‌عبارت دیگر به‌جای آن جنبش پویش‌های دانشجویی داریم). مثل حرکت‌های جمعی انجمن‌های اسلامی که بیشتر اهداف اصلاح‌طلبانه را دنبال می‌کنند."

"حرکت‌های دانشجویان اسلامی عدالت‌طلب در دانشگاه‌های شهرهای بزرگ وجود دارد، همچنین حرکت‌های محدود جمعی سکولار- عدالت‌طلب (یا دانشجویان چپ) و بالاخره حرکت‌های دانشجویی بسیار متنوع که بخشی از آن در فضای آنلاین و شبکه‌های اجتماعی است. کلاً حرکت‌های جمعی دانشجویی در ۲۰ سال گذشته (چه هنگامی که جنبش‌اند و چه وقتی که پویش هستند) بخشی از جریان کلی دمکراسی‌خواهی در ایران بوده و هستند. در مناسبات انتخاباتی هم که معمولاً جامعه ایران با جنبش موقت سیاسی اجتماعی روبه‌رو می‌شود، حرکت‌های دانشجویی بخش فعال این جنبش‌ها بوده‌اند."

و در جای دیگر، تلویحاً برای حرکات اعتراضی با محوریت گفتمان‌های «جدید»، فراخوان می‌دهد:

"پتانسیل جنبش دمکراسی در ایران جدی است و فقط معطوف به فعالیت دانشجویی نیست. یا حاکمیت با قبول اصلاحات مطالبات این جنبش را پاسخ می‌دهد و پتانسیل جنبش تخلیه می‌شود یا حرکت دمکراسی‌خواهی مردم ایران دوباره «فرصت عمل» پیدا می‌کند و به جنبشی تأثیرگذار تبدیل می‌شود."

"دانشجویان از «کارایی نهادهای عمومی ایران» ناامید شده‌اند نه اینکه کلاً ناامید شده باشند. تا زندگی هست امید هست. مشکل دانشجویان قبل از هرچیز «ضعف حرکت دانشجویی» نیست، بلکه مشکل این است که «حاکمیت» در برابر نیاز جامعه به «اصلاحات دائمی» مقاومت می‌کند. ناامیدی از نهادهای عمومی در میان جوانان نخبه کشور درمان نمی‌شود و میل جمعی به پیشرفت و توسعه کشور آهسته می‌شود و در مقابل گزینه‌های پیش‌روی دانشجو این است که تسلیم این ناامیدی نشود. یک نیروی نوجو می‌رود و به روزنه‌های خروج فکر می‌کند." [۳]

محمدجواد روح، از وابستگان حزب منحله مشارکت در سال ۸۸ و مدیر مسؤول نشریه کارگزارانی «صدا» (که اخیراً به واسطه تبدیل شدن به صدای ترامپ، توقیف شد)، در شماره ویژه نوروز ۹۸ این هفته‌نامه در مقاله‌ای با عنوان «رویاپردازان سقوط طبقه متوسط» نوشت:

این آشکارا دادن کد «بحران‌سازی» با هدف وادار کردن نظام به تسلیم است و البته بحران‌سازی مدنظر می‌تواند ایجاد دوقطبی‌های پیاپی با حاکمیت و تعمیق شکاف‌ها و گسل‌های هویتی و اجتماعی از سنخ تحرکات رادیکال دانشجویی باشد.

گفتنی است که جلایی‌پور عضو شورای مرکزی حزب «اتحاد ملت»، بدیل حزب منحلّه مشارکت و محمدجواد روح، عضو دفتر سیاسی همین حزب است که این روزها به محفل گپ و گعده و سناریونویسی برای دوقطبی‌سازی علیه نظام تبدیل شده است. حزب اتحاد ملت قرار است موتور محرکه‌ی تئوریک و برنامه عمل برای تغییر فاز از شعارهای معیشتی به شعارهای «اجتماعی»، با هدف انحراف توجهات جامعه از ناکارآمدی و بی‌کفایتی دولت و مدیران اصلاح‌طلب آن باشد.