به گزارش مشرق، در ادامه توافقنامه بین‌المللی برجام، ایران متعهد به ایجاد شفافیت در نظام مالی و تجاری خود گردید و FATF را برای شفافیت مالی و بانکی پذیرفت. برای ایجاد شفافیت تجاری نیز در بهمن ماه ۹۶ اجرای همکاری‌های فنی ایران با اتحادیه اروپا را ذیل برجام انجام شد.
بیشتر بخوانید:
ترس پاکستان از خشم FATF به دلیل واردات LPG از ایران
چرا فرانسه همدست آمریکاست؟
خروج از برجام تنها پاسخ به بدعهدی غرب
طبق این توافق ایران همکاری با اتحادیه اروپا در زمینه نظام کنترل صادرات را پذیرفت. طبق گزارش نهم وزارت خارجه ایران «نشست تخصصی تبادل نظر و همکاری در زمینه کنترل صادرات اقلام با کاربری دوگانه بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا در چارچوب همکاری‌های فنی برجام، به میزبانی کمیسیون اروپا، به مدت دو روز در تاریخ ۱۷-۱۸ بهمن ۱۳۹۶ با حضور نمایندگان سازمان‌های ذیربط کشورمان در بروکسل برگزار شد.
در این نشست، تبادل اطلاعات و تجربیات درخصوص نظام‌های کنترل صادرات اقلام با کاربرد دوگانه و معرفی نظام‌های کنترل صادرات ایران و اتحادیه اروپا، با حضور نمایندگان شرکت‌کننده در اجلاس صورت گرفت. اتحادیه اروپا در این نشست آمادگی خود را برای کمک به ارتقای نظام کنترل صادرات و واردات جمهوری اسلامی ایران در چارچوب همکاری‌های فنی میان ایران و اتحادیه اروپا و در چارچوب برجام اعلام نمود.»
برخلاف FATF، اطلاع دقیقی از فرایند اجرای نظام کنترل صادرات و برنامه تجاری برجام ارائه نشده است. در ادامه به معرفی نظام کنترل صادرات اروپا و نحوه همکاری کشورها در این برنامه پرداخته شده است.
نظام کنترل صادرات اتحادیه اروپا چیست؟
یکی از برنامه‌های اتحادیه اروپا برای کنترل و نظارت بر تسلیحات، نطام کنترل صادرات بود. این برنامه در سال ۲۰۰۴ با حضور چهار کشور اروپایی ایجاد شد. با توسعه فعالیت اتحادیه اروپا به خارج از این قاره نام این برنامه به «P۲P» تغییر کرد.
دلیل این نام‌گذاری مدل همکاری و تعامل این برنامه با کشورهاست که در آن از «Peer Consultation» یعنی «مشاوره همتا به همتا» استفاده می‌شود. مهم‌ترین برنامه‌ی اتحادیه اروپا ذیل همکاری کنترل صادرات، کنترل صادرات اقلام دوگانه، است.
اقلام دوگانه شامل اقلامی است که علاوه‌بر تسلیحات کشتار جمعی، در صنایع دیگر نیز کاربرد دارند. گستره اقلام دوگانه گستره‌ی بسیار وسیع است و شامل مواد، تجهیزات، قطعات، سامانه، خدمات و فناوری می‌شوند. کارکرد نظام کنترل صادرات نظارت بر اقلام دوگانه از زمان تولید تا مصرف است. طبق این برنامه تولیدکننده، خریدار و واسطه‌های فروش مشخص می‌شوند.
اجرای این برنامه همراه با نظارت و راستی آزمایی مستمر کشورهای اروپایی خواهد بود که ارائه اطلاعات صحیح را تایید می‌کند. در واقع با اجرای این برنامه امکان دور زدن تحریم‌ها برای ورود اقلام مورد نیاز کشورها را از بین خواهد برد.
نحوه تعامل کشورها با نظام کنترل صادرات اتحادیه اروپا اتحادیه اروپا روش مشاوره همتایان (Peer to Peer Consultations) را برای اجرای برجام تجاری در نظر گرفته است. در مدل مشاوره‌ی همتایان، مشاوره‌گیرندگان برای خود مسئولیت بیشتر قائل هستند؛ بطوریکه ضمن هدف‌گذاری به طور مداوم بازخورد کارهایی که انجام داده‌اند را می‌گیرند.
گرفتن بازخوردهای مداوم نشان‌دهنده قاطعیت و خودباوری در هدف‌گذاری، پیداکردن ساختار و جهت است. برای موفقیت این مدل لازم است همتاها نسبت به ملاقات یکدیگر طبق یک رویه منظم و ارائه بازخوردهای ضروری متعهد باشند.
طبق اسناد اتحادیه اروپا الزامات برنامه کنترل صادرات اقلام دوگانه به نحوی است که برای صادرات کالا باید مواردی از قبیل صادرکننده، کاربر نهایی، ذینفعان احتمالی، تطبیق با لیست اقلام دوگانه و ارزیابی کلی مشخص شوند.
در اجرای برنامه کشور صادرکننده مسئولیت کامل معامله را برعهده داشته و باید در این زمینه پاسخگو باشد. از سوی دیگر هدف اصلی اجرای برنامه کنترل صادرات، بروزرسانی سیستم‌های موثر در کنترل کالاها است که برای کسب منافع اقتصادی بلندمدت به کنترل صادرات می‌پردازد.
این برنامه تمرکز خود را در سه حوزه بهبود تجارت آسان، بهبود امنیت سراسر جهان و پشتیبانی از کشورهای همکار قرارداده است. از دیگر الزامات برنامه کنترل صادرات، اجرای سیستم کنترل تجارت جامع است. در این برنامه از ذینفعان درگیر مانند صنایع، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نقشه‌برداری می‌شود؛ یعنی کلیه جزئیات از مرحله دریافت اقلام، نحوه استفاده و بخش‌های مورد استفاده شناسایی می‌شوند.
همچنین انتشار اطلاعات توسط گمرک و کارمندان داخلی است که به این منظور آموزش شناسایی کالاها، آزمایشگاه تخصصی گمرک، دوره آموزش الکترونیکی ابتدایی برای مأمورین گمرک، آموزش برای کارشناسان مشاور توسط اتحادیه اروپا درنظر گرفته شده است.
با وجود موارد ذکر شده، اطلاع دقیقی از چگونگی اجرای قسمت تجاری برجام ارائه نشده است. تنها اطلاع موثق از روند همکاری مسئولان داخلی با اتحادیه اروپا برگزاری دوروزه کارگاه آموزشی برای کارکنان صنعت و گمرک توسط مسئولان اروپایی است.
در ادامه همکاری ایران و اتحادیه اروپا، تیرماه ۹۷ یک هیئت اروپایی برای آموزش چگونگی اجرای نظام کنترل صادرات وارد کشور شدند و طی نشست‌های تخصصی به آموزش مسئولین وزارت صنعت و معدن و گمرک پرداختند.
به نظر می‌رسد اجرای این برنامه منجر به افزایش فشارهای اقتصادی به کشور خواهد شد. همان چیزی که در آمریکا با FATF در قسمت مالی دنبال می‌کرد، این بار توسط اتحادیه اروپا در زمینه تجاری در حال پیگیری است. به عبارت ساده اجرای FATF تجاری جاسوسی رایگان اتحادیه اروپا از اطلاعات تجاری ایران است. این مورد با کمترین هزینه و توسط مسئولان داخلی و آگاهی کامل محقق خواهد شد.