به گزارش مشرق، شب یلدا؛ یکی از کهن ترین جشن های ایرانی است که پیشینه تاریخی نیز دارد شبی که با پایان یافتن فصل پاییز و شروع فصل زمستان و انقلاب زمستانی همراه است و به «شب چله» یا شب یلدا شهرت یافته است. در این شب زیبا انار عشق و محبت را دونه دونه می کنیم و هندوانه ای را بر سر سفره قرار می دهیم که شیرینی تابستان را زینت بخش فصل زمستان کند.
واژه «یلدا» به معنی «زایش زادروز» و تولد است؛ برگزاری جشن در این شب همواره از اهمیت فراوانی بین مردم ایران برخوردار بوده است ایرانیان همواره معتقدند که از فردای شب یلدا تابش نور خورشید افزایش می یابد و روزها بلندتر می شود از همین رو شب یلدا را جشن می گیرند.
ببینید:
امروزه جشن شب یلدا در ایران با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر برگزار می شود. خانواده ها در این شب گردهم آمده و بزرگتر ها به شعرخوانی و قصه گویی می پردازند، آیین شب چله با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوه های گوناگون همراه است و همه اینها جنبه های نمادینی از قبیل برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی دارند در این شب بیشتر مخلفات به رنگ سرخ است که همگی نمایندگانی از خورشید در این شب به شمار می‌روند.
شب یلدا در تهران
یلدای تهران قدیم با میوه های تازه فصل پاییز، میوه های خشک شده تابستان، آجیل مخصوص، شیرینی که همگی در آن زمان به «لب چره» (تنقلاتی که به صورت میان وعده مصرف می شوند و نه برای سیر شدن) شهرت داشته اند وهندوانه که به سبب قرار گیری مراکز کشاورزی بسیار زیاد در اطراف تهران هر ساله در دسترس تهرانی هاست به صبح می‌رسد. تهرانیان قدیم در همه اعیاد خود سنت حسنه جمع شدن افراد خانواده در منزل بزرگتر خانواده را اجرا می کنند و فرزندان در منزل پدر و مادر گرد هم آمده و به برگزاری این جشن می‌پردازند.
تهرانی ها از گذشته تا به امروز معتقداند که خوردنی های سفره شب یلدا مثل خوردنی های پای سفره هفت سین است و می تواند طبیعت گرم را سرد و طبیعت سرد را گرم کند؛ به این صورت که کسانی که از گرمی مزاج رنج می بردند، هندوانه و انار و کسانی که از سرد مزاجی بودنشان ناراحت بودند توت، کشمش و خرما می خوردند.
چله و چکه کوچیکه در اصفهان
در استان اصفهان شب یلدا با آیین و رسوم خاصی جشن گرفته می شود و به دو بخش چله و چله کوچیکه تقسیم می شود؛زمان چله اول از ابتدای شروع دی ماه تا ۱۰ بهمن است اما چله کوچیکه از ۱۰ بهمن آغاز می شود و تا ۳۰ بهمن ماه نیز ادامه دارد آیین شب چله در اصفهان به دو نام چله زری و عمو چله تقسیم می شود و این نام گذاری به سبب آن است که همه چیز به صورت مونث و مذکر وجود دارد.
بنابراین اصفهانی ها ۲ شب را به عنوان شب چله برپا می کنند و به صورت خانوادگی با پهن کرده سفره ای به برگزاری جشن می پردازند خوراکی های این شب در اصفهان مخلوطی از کشمش، گردو، برگه زردآلو، انجیر، خرما و ... است و غذاهایی که در این شب اصفهانی ها طبخ می کنند کوفته و ماهی است.
شو چله در لرستان
شب یلدا در گویش لری به «شو چله» یا «شو قاره» معروف است بسیاری از پشت بام های منازل در این شهر در لرستان مملو از جوانان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت «امشو اول قاره» (امشب شب یلدا است) را در شهر طنین انداز کرده و حال و هوای خاص شب یلدا را دو چندان می کنند.
یکی دیگر از رسم های زیبای لرها در این شب آیین «چارشو درکنی» است که در این شب نوجوانان و جوانان با تاریک شدن هوا به پشت بام منازل همسایه ها رفته و شالی را به حیاط منازل آویزن می کنند و با خواندن شعر «امشو اول قاره، خیر د هونت بواره، نون و پنیره و شیره، کیخا حونت نمیره» از صاحبخانه تقاضای تنقلات شب یلدا را می کنند که در شال آنها بریزد.
از دیگر رسوم خطه لرستان «کاسم سا» است که در طول سال نیز مردم لرستان آن را اجرا می کنند اما در شب یلدا به شکل ویژه ای به آن توجه می کنند دراین رسم به سبب اعتقادات مردم لرستان فقیر و غنی بر سر یک سفره و در کنار یکدیگر می نشینند.
تهیه گندم برشته، کنجد و شاهدانه در این شب و در کنار آجیل هایی مانند نخود، کشمش، پسته، بادام، گردو و انواع شیرینی از جمله تنقلاتی است که لرها در شب یلدا بر سر سفره می گذارند.
چیلله گجه سی در آذربایجان شرقی
شب یلدا در میان آذری زبانان هم از آیین و رسوم خاصی پیروی می کند و به «چیلله گجه سی» یا «چیلله قارپیزی» معروف است چرا که مردم آذربایجان معتقدند به دلیل آنکه فصل سرما در آذربایجان بسیار طولانی و سرد است با خوردن هندوانه سوز سرما و لرز تاثیر چندانی ندارد البته ناگفته نماند که مردم آذربایجان از چند ماه قبل تر هندوانه را تهیه کرده و نگهداری می کنند.
آذربایجانی ها در این شب مانند سایر مردم این پهنه زیبا در این شب در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و با خوردن انواع غذاهای پخته شده در منزل چون کوفته، برنج، مرغ، آش و میوه ها و مرکباتی همچون هندوانه انار بادام و سنجد قاورقا (گندم برشته با شاهدانه) این شب را جشن می گیرند.
شب یلدا در کرمانشاه
اما غرب این پهنه سراسر زیبایی نیز آداب و رسوم خاصی برای برگزاری شب یلدا دارند. مردم کرمانشاه دراین شب در منزل یکی از بزرگان فامیل جمع شده و با شعر خواندن، قصه گفتن، فال حافظ گرفتن و آجیل خوردن این شب را جشن می گیرند.
در این شب مردم کرمانشاه میوه هایی مانند انار و هندوانه به همراه آجیل هایی از قبیل راحت الحلقوم، مشکل گشا و شیرینی محلی، نان پنجره ای، کاک و نان برنجی این شب را جشن می گیرند.
کف زنی در شب یلدا
در استان خراسان جنوبی نیز شب یلدا آداب و رسوم خاصی دارد یکی از این آداب و رسوم «کف زنی» است؛ البته کف زنی به معنای دست زدن و شادی کردن نیست بلکه نوعی دسر شیرین است که از گیاهی به نام «پشمه شویه» تهیه می شود.
در چنین شبی اعضای خانواده از اقوام دور و نزدیک با جمع کردن ریشه گیاهی به نام چوبک «بیخ» و خیساندن آن در آب و جوشاندنش مایعی را به شکل کف به دست آورده این مراحل عمدتا توسط مردان انجام می شود که بعد از آماده شدن آن با مخلوط کردن شیره شکر یا شیره انگور و تزیین پسته و گردو همچنین با گوشت داغ که از ذبح گوسفند و طبخ آن در دیگ ریگی «دیگ چدنی» تهیه شده است از میهمانان پذیرایی می شود.
چیچیکای بلندترین شب سال
مردم هرمزگان نیز که از پیشینه تاریخی بسیار قوی برخوردار هستند همانند سایر نقاط ایران برای شب یلدا آداب و رسوم خاصی دارند در این شب در هرمزگان بزرگترهای فامیل به تعریف «چیچیکا» یا همان داستان های افسانه ای می پردازند علاوه بر چیچیکا خواندن اشعاری از حافظ و سعدی توسط کهنسالان بخشی از برنامه های این شب در هرمزگان است.
مردم هرمزگان دراین شب علاوه بر خوردن تنقلات معمول شب یلدا از تنقلات محلی مانند کسودنگ و گون (بنه) که از بشاگرد تهیه می شود مصرف می کنند، کنجد برشته، نخود و کشمش، نخود برشته، کنگ جوش داده شده (خارک) دو درخت خرما به نام های هلو و زرک که از میناب به دست می آید اشاره کردف همچنین نان های ویژه ای به نام رگاگ، سیلک، تومشی و غذاهایی همچون قلیه ماهی، ماهی برشته بر سر سفره این شب در هرمزگان است.
غذاهای محلی بر سر سفره شب یلدا
شب چله در هر یک از شهرهای این پهنه بزرگ و وسیع با سبک خاصی برگزار می شود به طور مثال در سیستان و بلوچستان هم نیز مانند اصفهان دو چله برگزار می شود که در اصطلاح قدیمی به آن چله کوچک «چله خرد» و چله بزرگ «چله کلو» گفته می شده است و یا در شیراز در این شب غذاهایی مانند کلم پلوی شیرازی و یا هویج پلو طبخ می شود.
این شب در کرمان و یزد نیز با طبخ غذاهای محلی خاصی جشن گرفته می شود به طور مثال یکی از آداب یزدی ها برای برگزاری جشن شب یلدا طبخ و خوردن آش شولی است در کرمان نیز اوماچو، کلمپه، قوتو و کماچ در این شب بر سر سفره کرمانی هاست.
در آخر باید گفت شب نشینی و جشن هایی که در این شب و در نقاط مختلف ایران برگزار می شود یک سنت کهن است که با گذشت زمان از آن دوره تا کنون نه تنها از اهمیت آن کاسته نشده است بلکه نزد ایرانیان از جایگاه ویژه و مهمی برخوردار است آداب و رسوم شب یلدا در ایران متفاوت است و به شیوه های متفاوتی برگزار می شود.