مشرق_ برای کسانی که در پی ارتقای سطح خواسته‌های خویش از پیشگاه خدای متعالند, مناسب است که در مضمون دعاها حتما دقت کنند؛ خاصه ادعیه ماه مبارک رمضان. در این مختصر, مجال دسته‌بندی همه محتویات ادعیه نیست؛ لذا به عنوان نمونه به چند محور و مبحث اشاره می‌شود:
سیری در کلیات ادعیه ماه مبارک رمضان
1ـ آمرزش خواهی
ماه رمضان طبق روایات بسیار و ادعیه, ماه آمرزش و مغفرت الهی است.
به تناسب همین معنا بخش عمده‌ای از خواسته‌های ما در دعاها, طلب آمرزش از درگاه خداوند است و این که از گناهان درگذرد و مبادا این ماه سپری شود و هم‌چنان بار گناهانِ نابخشوده برگردن ما سنگینی کند.
از دعاهای هر شب این است:
«اَعوذُ بجلال وجهک الکریم اَن ینقضی عنّی شهر رمضان...»
این مضمون در بسیاری از دعاها و مناجات‌های این ماه دیده می‌شود و راستی هم بدون آن, انسان از برکات این ماه محروم می‌ماند.
2ـ حج و زیارت خانه خدا
انجام حج و اعمال مناسک آن و تعظیم شعائر, زمینه‌ای برای شمول مغفرتِ الهی است. در دعاهای متعدد این ماه, توفیق زیارت خانه خدا و حرم پیامبر خواسته شده است و چون شب‌های قدر طبق خواسته‌ها و عمل‌های ما و مشیّت الهی, شب‌های تعیین سرنوشت و مقدّرات است, با اصرار از خدا خواسته شده که در مقدّرات حتمی این ماه, ناممان را جزء زائران بیت‌الله الحرام ثبت کند.
در دعای هر شب است:
«... و أنْ تَجْعَلَ لی فی عامی هذا إلی بَیْتِکَ الحرامِ سَبیلاً حِجَّةً مَبرورةً ...».
در دعای هر شب است (پس از دعای افتتاح):
«... أن تَکْتُبَنی مِن حُجّاج بَیتکَ الحرامِ المَبرورُ حَجُّهم ...».
در اعمال شب نوزدهم است:
«اَللّهمَ اجْعَل فیما تَقْضی و تقدّرُ مِن الأمرِ المَحْتومِ ...».
و موارد متعدد دیگر از جمله دعای پس از افتتاح.
3ـ شهادت طلبی
از ارزش‌های مهم مکتبی, شهادت طلبی و آرزوی کشته شدن در راه خداست. امیرالمؤمنین(ع) هم سال‌ها در انتظار فوز شهادت بود. شهادت طلبی مرحله والای وارستگی از تعلّقات دنیوی و دل بستگی به آخرت است.
در اعمال مشترکه ماه رمضان از جمله در دعایی این خواسته مطرح است:
«أسئَلَک أن تَجْعَلَ وَفاتی قَتلاً فی سبیلک تَحتَ رایةِ نبیّک مَعَ اولیائِک ...».
از جمله در دعای دوازدهم از اعمال شب‌های ماه رمضان بعد از دعای افتتاح می‌خوانیم:
«وَقَتْلاً فی سَبیلِکَ فَوِفِّق لَنا».
4ـ نجات از دوزخ و ورود به بهشت
در آخرت, سرانجامِ همه انسان‌ها روشن می‌شود. برنده کسی است که با اعمالش, یا با برخورداری از غفران الهی از عذاب نجات یابد و بهشتی شود.
درخواست نجات از جهنّم و برائت از آتش و همچنین ورود به بهشت و برخورداری از انواع نعمت‌های الهی, از خواسته‌های دیگر مطرح در دعاهای این ماه است. از جمله در دعای پس از افتتاح می‌خوانیم:
«و من ثمار مِنَ النّارِ فاکتُبْ لَنا وَ فی جَهنَّم فلا تَغُلَّنا...».
در دعای پس از ابوحمزه ثمالی هم (یا عُدَّتی فی شِدَّتی...) این مضامین مطرح است.
5ـ نعمت‌های دنیوی
اسلام, هم دنیای انسان را تأمین می‌کند و هم سعادت اخروی او را. در دعاهای این ماه, هم خواسته‌های معنوی و نیازهای اخروی مطرح است و هم خواسته‌های دنیوی و مادّی. و این جامعیّت اسلام را می‌رساند.
در دعای هر روز ماه «اللّهم اَدْخِل علی أهلِ القبور...» از جمله خواسته‌های ما بی‌نیازی فقیران, سیری گرسنگان, پوشش بی‌جامگان, ادای قرض بدهکاران, گشایش برای گرفتاران, بازگشت غریبان, آزادی اسیران, اصلاح امور و شفای بیماری‌ها مطرح است.
در دعای شب بیست و سوم نیز, در کنار حج و زیارت, طول عمر و وسعت رزق خواسته شده است:
«وَاجْعَل فیما تقضی و تُقّدر اَن تُطیلَ عُمری, تُوسِّعَ علیَّ فی رِزقی».
طول عمر در طاعت الهی و وسعت رزق از راه حلال, از بهترین خواسته‌های بندگان است.
6ـ اوصاف خدا و درس توحید
این محور نه به عنوان یک خواسته, بلکه به صورت توجّه دادن به اوصاف خداوند, در بیشتر دعاهای این ماه مطرح است. و درس توحید را از ادعیه منقوله می‌توان آموخت.
دعای جوشن کبیر, سراسر نام‌های پروردگار و اوصاف اوست. دعای افتتاح, دعای ابوحمزه ثمالی, دعای سحرهای ماه رمضان «اللهُم إنّی اَسْئَلُکَ مِنْ بَهائِکَ...», «الهی لا تُؤدِّبنْی بِعُقُوبَتِک...», دعای ششم از اعمال هر شب و روز ماه «یا ذَا الّذی کانَ قبلَ کُلِّ شیء...», دعای هر روز و بعد از هر نماز «یا علیّ یا عظیم...» و ده‌ها دعای دیگر, همه مبیّن اوصاف خداست و این که او را چگونه باید بشناسیم همچنین تسبیحات صدگانه پروردگار (دعایی با ده بخش که هر کدام حاوی ده‌بار «سبحانَ» است) از جمله ادعیه‌ای است که صفات خدا را می‌شناساند.
7ـ اهل بیت عصمت(ع)
محور دیگری که در دعاها مطرح است توجه دادن به مقام, فضیلت, جایگاه و نقش ائمه و عترت پیامبر(ص) است. یادکرد پیوسته و همه روزه آنان,نوعی تجدید عهد با «ولایت» و پیوند با «اهل بیت» است.
در دعای افتتاح یکایک معصومین یاد می‌شوند. و نیز در عمل سوم از اعمال روزه‌های ماه رمضان, یک به یک با القاب و مشخّصات و ویژگی‌های ائمه اطهار نام برده شده است. این بخش از ادعیه نیز, تقویت کننده مبانی اعتقادی امامت و ولایت را تحکیم می‌کند و پیوند روحی با آنان را استوارتر می‌سازد.
8ـ نزول قرآن
ماه رمضان, ماه نزول قرآن است. به ویژه شب قدر که به تصریح سوره قدر در این شب, قرآن نازل شده است. در دعاها نیز به این مضمون اشاره شده تا بندگان الهی به فضیلت ماه و وظایف عبادی در تلاوت کلام خدا بیشتر توجه کنند.
در دعای «یا علی یا عظیم» آمده است: «الّذی أنزلتَ فیهِ القرآن ...».
در دعای هر روز آمده است: «اللّهم هذا شهرُ رمضان الّذی أنزلتَ فیه القرآن...».
در چندین دعای شب اول رمضان, در دعای قرآن بر سر گرفتن در شب‌های قدر «اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ المُنْزَل فیه» و موارد دیگر به این حقیقت اشاره شده است. باشد که مؤمنان, با قرآن بیشتر مأنوس باشند و از فیض تلاوت و تدبّر بهره‌مند شوند.
مضامین دعای افتتاح
از آن جا که بیش از دعاهای دیگر,خواندن دعای افتتاح در این ماه متداول است, مناسب است که محتوای این دعا برای مردم تشریح شود. با یک نگاه اجمالی می‌بینیم که سرفصل‌های مهم و مضامین عمده این دعا این‌هاست:
1. صفات متعالی خداوند, درس توحید و معارف اعتقادی؛
2. بیان نعمت‌ها و بزرگواری‌ها و کرامت‌های الهی در حق انسان و خطاپوشی او (عبودیّت)؛
3. صلوات بر چهارده معصوم (پیوند ولایی با اهل بیت)؛
4. دعا برای ظهور امام زمان و تشکیل دولت کریمه (بینش سیاسی شیعه)؛
5. جایگاه و نقش رهبری و ولایت در جامعه «اللهم به شَعْثَنا ... تا «اله الحق آمین».
6. شکوه به درگاه خدا و التجا برای فرج امام زمان(عج) (بحث انتظار و آینده)؛
مضامین دعاهای روزانه
از جمله دعاهای متداول که همه جا درایام ماه رمضان و پس از نمازها چه به صورت فردی یا گروهی خواسته می‌شود, دعاهایی است که برای هر روز ازاین ماه نقل شده است. تشریح مفاهیم هر یک از این دعاها در یک برنامه روزانه می‌تواند سودمند باشد؛ هم موضوعاتی مفید و اخلاقی است, هم کمک می‌کند که دعا خوانان, با توجه بیشتر بدانند که از خداوند چه می‌خواهند.
در این جا به عناوینی کلّی از خواسته‌های این دعاها اشاره می‌شود:
دعای روز اول: نماز و روزه راستین و واقعی, بیداری از غفلت, بخشایش جرم.
دعای روز دوم: خشم و رضای خدا, قرائت قرآن و تدبّر در آن.
دعای روز سوم: ذهن باز و حق‌جو, دوری از سفاهت و تزویر, برخورداری از نیکی‌ها.
دعای روز چهارم: اقامه امر خدا, یاد خدا و ذکر, شکر نعمت‌ها, ستّار بودن خدا.
دعای روز پنجم: استغفار و توبه, عبد صالح, اولیای الهی.
دعای روز ششم: گناه, انتقام الهی از مجرمان, دوری از موجبات خشم خدا.
دعای روز هفتم: امداد الهی برای عبادت, یاد مداوم خدا, توفیق الهی.
دعای روز هشتم: یتیم نوازی, اطعام و رسیدگی به محرومان, سلام, هم‌نشینی با خوبان.
دعای روز نهم: در کمین فرصت‌های کمیاب, زندگی برهانی و عقلانی, تلاش در مسیر رضایت الهی.
دعای روز دهم: مفهوم توکّل, فوز و کامیابی, قرب به خدا در سایه بندگی.
دعای روز یازدهم: روحیه احسان و نیکوکاری, پرهیز از گناه و توجه به زشتی آن, سرانجام گنه‌کاران جهنم است.
دعای روز دوازدهم: پوشش و ستر الهی, قناعت و کفاف, عدالت و انصاف, ایمنی از عواقب گناه.
دعای روز سیزدهم: پاکی از گناه, صبر و مقاومت در برابر مشکلات, تقوا و هم‌نشینی با صالحان.
دعای روز چهاردهم: گناه و توبه, ایمنی از بلاهای الهی, آفت‌شناسی, عزت در سایه بندگی.
دعای روز پانزدهم: خشوع در طاعت, شرح صدر و ظرفیت داشتن, خدا تکیه‌گاه بندگان.
دعای روز شانزدهم: هم‌نشینی با نیکان و بدان و تأثیر مجالست, آسایش در خانه آخرت.
دعای روز هفدهم: عمل صالح, خواسته‌ها و آرزوها, علم الهی به ضمیر انسان و نیّات او.
دعای روز هجدهم: سحرخیزی و برکات آن, نورانیت دل, در خدمتِ خدا بودن.
دعای روز نوزدهم: مفهوم برکت, برکات این ماه, انجام کار خیر, ملاک کارها قبولی خداست.
دعای روز بیستم: اعمال صالح درهای بهشت است, گناه از دروازه جهنم است, تلاوت و انس با قرآن, آرامش در سایه ایمان.
دعای روز بیست و یکم: کسب رضای الهی, نجات از سلطه شیطان و نفس امّاره, در طلب بهشت بودن.
دعای روز بیست و دوم: تفضّلات الهی, برکات این ماه, کار برای رضای خدا, بهشت پاداش خالصان.
دعای روز بیست و سوم: توبه از گناهان, پاکی از رذایل اخلاقی, ریشه درونیِ تقوا.
دعای روز بیست و چهارم: شناخت رضای الهی, پرهیز از موجبات غضب الهی, طاعت و ترک گناه با توفیق خداست.
دعای روز بیست و پنجم: نفس محبت در سازندگی, محبوب‌ها چه کسانی‌اند؟ ولایت و برائت «تولاّ و تبرّا», الگوگیری از پیامبر.
دعای روز بیست و ششم: تلاش‌های ثمربخش, تلاش برای آمرزش گناهان, ملاک در عمل قبولی آن است, عیب‌پوشی.
دعای روز بیست و هفتم: مفهوم شب قدر و سرنوشت, نقش اراده انسان در خودسازی, مهمترین خواسته بخشایش گناهان است.
دعای روز بیست و هشتم: عمل به مستحبات, رسیدن به خواسته‌ها, توسل, التماس به درگاه خدا.
دعای روز بیست و نهم: برخورداری از رحمت واسعه الهی, توفیق خدا برای ترک گناه, تهمت و بهتان.
دعای روز سی‌ام: قبولی اعمال, پایانِ خوبِ کارها, رضای خدا و رسول, توسل و پیوند با آن پیامبر.
پایان/