به گزارش مشرق، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در چهلمین سالگرد از شروع دفاع مقدس و دهمین هفته متمادی، از کتاب «اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب» رونمایی کرد. کتاب‌های اطلس یگانی که حاصل زحمات گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس می‌باشد از تعامل این مرکز با بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان‌ها است که طی آن علاوه بر تأمین منابع، در نظارت و تائید محتوا ارتباط دوسویه‌ای برقرار می‌گردد.
کتاب «اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب» از جمله این آثار است که از تعامل دوسویه میان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس دو استان مرکزی و قم منتشر شده است. قابل‌ذکر است مراسم رونمایی با توجه به وضعیت ناشی از شیوع ویروس کرونا بدون حضور رسانه‌ها برگزار شد. به‌منظور آشنایی بیشتر با این کتاب با اکبر رستمی سرپرست گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و نادر زارع‌زاده نویسنده کتاب به گفتگو پرداختیم.
«اطلس لشکر ۱۷ علی‌بن ابیطالب (ع)؛ اولین اطلسی که به معرفی واحدهای تخصصی و گردان‌ها پرداخته است
اکبر رستمی که به‌تازگی سرپرست گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس شده است، با اشاره به اینکه اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب (ع)، پنجمین اطلس یگانی گروه مطالعات و جغرافیای نظامی است، گفت: تاکنون چهار شماره از اطلس‌های یگانی با عناوین «اطلس لشکر ۴۱ ثارالله کرمان»، «اطلس لشکر ۳۱ عاشورا»، «اطلس لشکر ۷ ولیعصر (عج)» و «اطلس لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله (ص)» به چاپ رسیده و «اطلس لشکر ۱۷ علی‌بن ابیطالب (ع)» پنجمین اثری است که در این حوزه منتشر شده است.
وی ضمن بیان اینکه لشکر ۱۷ علیبنابیطالب(ع) یکی از مهم‌ترین یگان‌های رزمی و قدرتمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که این یگان در طول هشت سال دفاع مقدس در ۱۷ نبرد مستقیم، سه نبرد تحت امر و ۲۸ عملیات پدافندی در جبهه‌های شمال‌غرب و جنوب، نقش مؤثری ایفا کرده و درمجموع، با تقدیم بیش از ۴هزار شهید و همچنین جانبازان بسیار، کارنامه درخشانی از خود به‌یادگار گذاشته است. این لشکر ابتدا با فرماندهی خوزستانی‌ها و از رزمندگان استان‌های مختلف تشکیل شد هرچند خاستگاه استانی یگان ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) به استان مرکزی و شهر قم که در آن زمان جزو این استان بود برمی‌گردد، تصریح کرد که ۳ استان در دوره های زمانی مختلف پشتیبان و تامین کننده نیروی انسانی این یگان بوده‌اند که اصلی‌ترین آن‌ها شهر قم بوده و استان مرکزی (اراک) بوده است و استان‌های سمنان، و زنجان هم اوایل جنگ به‌صورت پراکنده و گردانی در این یگان نیرو داشتند.
سرپرست گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در خصوص این یگان اشاره کرد: در سال‌های دفاع مقدس، از لشکر ۱۷ چهار یگان، تیپ مستقل ۱۲ قائم، تیپ مستقل صاحب‌الزمان(عج)، لشکر مهندسی ۴۲ قدر و لشکر ۷۱ حضرت روح‌الله منشعب شدند که هرکدام از این یگان‌ها منشأ تحولات عظیمی در دفاع مقدس بودند.
وی افزود: سردار مرتضی صفاری اولین فرمانده این یگان در بدو تاسیس بوده و در ادامه شهید حسن درویش فرمانده یگان می شوند و اوج دوران شکوفایی یگان مربوط به دوره‌ای است که شهید زین‌الدین فرمانده این یگان است. بعد از شهادت ایشان نیز سردار غلامرضا جعفری و سردار میرجانی فرمانده یگان می‌شوند.
رستمی از برادران زین‌الدین به عنوان شاخص‌ترین شهدای لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) نام برد و گفت: از دیگر شهدا شاخص می توان از شهید درویش، شهید عابدی، شهید صادقی، حسن پور، بیات، کریمی و ... نام برد.
وی به نویسنده و ناظر محتوایی کتاب اشاره کرد و گفت: آقای نادر زارع زاده مولف این اطلس است. وی مدیر سابق مطالعات نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و از طرفی چون از رزمندگان این یگان بوده اند و در حوزه جغرافیا هم کار کرده بودند به‌عنوان مجری این کار تعیین شدند و الحمدالله به قوت هم کارشان را تحویل دادند. ناظر محتوایی اطلس آقای محسن رشید هستند که زحمت زیادی هم در این حوزه کشیدند.
سرپرست گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس با اظهار به اینکه این اطلس، حاصل یک همکاری مشترک بین مرکز و حفظ آثارهای استان مرکزی و استان قم بوده است، بیان کرد: حفظ آثار استان مرکزی و استان قم در تعاملی که با مرکز داشتند در حوزه پشتیبانی و در اختیار قرار دادن اسناد و منابع موجودشان با ما همکاری داشتند.
وی با اظهار به اینکه شناسنامه یگانی لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) هنوز منتشر نشده است، عنوان کرد: معمولاً در یگان‌ها ابتدا شناسنامه تکمیل می‌شود بعد سراغ اطلس می‌رویم ولی در این اثر استثنائاً چون شناسنامه‌اش به مشکلاتی خورده بود اطلس زودتر به خروجی رسید.
در ادامه رستمی با اشاره به محتوای اطلس لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) اظهار کرد: این کتاب هفت فصل دارد که خلاصه ای از عملکرد آفندی لشکر در ۸ سال دفاع مقدس به تصویر کشیده شده است. در فصل اول و دوم که به‌عنوان تولد و تکامل یگان و تمرین نبرد از آن نام برده شده است به چگونگی تأسیس و تولد یگان پرداخته است. در فصول بعدی هم عملیات‌هایی که این یگان انجام داده است به عملکردشان پرداخته شده است به‌طوری‌که در فصل سوم با عنوان کلی شکوفایی یگان از عملیات محرم تا والفجر ۴ است که به عملکرد لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) در این مقطع پرداخته شده است.
فصل چهارم باعنوان شکوه فرماندهی است که به عملیات‌های لشکر از عملیات خیبر تا والفجر ۸ می‌پردازد. در فصل پنجم به عملیات‌های یگان از عملیات کربلای ۱ تا کربلای ۵ با عنوان کلی اوج قدرت پرداخته شده است. آخرین فصل کتاب هم مأموریت‌های لشکر در عملیات‌های کربلای ۸، والفجر ۱۰ و مرصاد است که با عنوان ادای تکلیف در اطلس آمده است. یک بخش پایانی هم دارد که بحث ضمایم اطلس‌ها است که در این کار به فعالیت‌های بعد از جنگ یگان و معرفی مراکز فعال در حوزه جنگ پرداخته است.
وی با اشاره به بالا بودن حجم اطلس لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) در میان اطلس‌های یگانی دیگر، در این خصوص توضیح داد: یک دلیل عمده این است که در این اثر برای اولین به بحث معرفی واحدهای تخصصی یگان و گردان‌های پیاده به‌طور ویژه پرداختیم. یعنی در فصل اولی که به‌عنوان کلیات بوده است، مؤلف در این بخش تک‌تک گردان‌ها و واحدهای تخصصی این یگان را معرفی کرده است و یک عملکردی از آن‌ها نوشته است که این امر باعث شده است تقریباً چهل پنجاه صفحه به حجم این کار نسبت به اطلس‌های دیگر افزوده شود چون در آن اطلس‌ها این بخش را نداشتیم. اولین اطلسی که به معرفی بحث واحدهای تخصصی و گردان‌ها پرداخته است اطلس ۱۷ بوده است.
سرپرست گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس متذکر شد: این اقدام یک‌رویه‌ای شده است تا در بقیه اطلس‌ها هم این بخش را داشته باشیم.
وی به ویژگی‌های اطلس لشکر ۱۷ علی بن ابیطالب (ع) اشاره کرد و گفت: این اطلس همانند سایر اطلس‌ها یک اثر مصور با حداقل متن است که می‌خواهد یک موضوعی را بیان کند و بیشتر تأکیدش بر نقشه، کالک، عکس، نمودار و جداول است؛ این شش آیتم اصلی هستند که مکمل متن می‌شوند و می‌خواهند آن محتوا را به صورت جذاب و عامه پسند ارائه دهند.
رستمی به روند نظارت بر اطلس‌های منتشر شده توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس اشاره و بیان کرد: در روند نظارت در آثار گروه مطالعات و جغرافیای نظامی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سه سیکل طی می‌شود؛ یک ناظر محتوایی است که در این کار آقای رشید این کار را بر عهده داشتند. سپس نظارت در گروه است که حین آماده‌سازی انجام می‌شود و در آخرین مرحله نظارت باید محتوا به تأیید فرمانده شاخص و اصلی یگان برسد. در این کار هم این روند طی شد و قرار شد که سردار غلامرضا جعفری به‌عنوان فرمانده لشکر این اثر را مطالعه و تأیید کنند. اما به دلایل مشغله‌ای که داشتند این کار را به سردار فتوحی جانشین لشکر واگذار کردند. ایشان نیز با تعاملی که با نویسنده داشتند نظرات خودشان را مطرح کردند و کار اصلاح و نهایی شد.
وی در خاتمه اظهار کرد: در پژوهش این اثر تلاش شده است با اتکا به اسناد و منابع دست اول موجود در مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و همچنین منابع موجود در لشکر ۱۷ علیبنابیطالب(ع) و مصاحبه با فرماندهان حاضر در صحنه، تاریخ وقایع به صورت مستند و متقن نوشته شود. البته نگارش عملکرد یگانی با رخدادهای متنوع در یک بستر زمانی هشت ساله، ابعاد گسترده‌ای دارد که تدوین نهایی آن به ویژه در قالب یک اثر فشرده مثل اطلس، کاری دشوار است و خالی از ایراد نخواهد بود.
تدوین اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب، اولین کار پژوهشی مؤلف
در ادامه این گفتگو نادر زارع‌زاده که خود به‌عنوان یک رزمنده بسیجی در سال‌های دفاع مقدس در لشکر ۱۷ علیبنابیطالب حضور داشته است، تدوین اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب را به‌عنوان اولین کار پژوهشی خود در حوزه دفاع مقدس معرفی می کند. وی در رابطه با لشکر ۱۷ علیبنابیطالب در خصوص این لکر گفت: لشکر ۱۷ علیبنابیطالب یکی از یگان‌های قوی هشت سال دفاع مقدس سپاه پاسداران است که در زمستان سال ۱۳۶۰ در جبهه شوش متولد شد و تا پایان جنگ در ۲۰ عملیات آفندی و ۲۸ مأموریت پدافندی در جبهه‌های غرب و جنوب و شمال غرب نقش داشت و در مجموع با ۴ هزار شهید و جانباز کارنامه درخشان و جایگاه ویژه‌ای در میان یگان‌های رزم سپاه پاسداران داشته است.
وی با اشاره به اینکه اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب شامل هفت فصل است، عنوان کرد: فصل اول به چگونگی تأسیس و ساختار و سازمان و استان‌های پشتیبان لشکر اختصاص دارد و فصل هفتم هم به عملکرد مراکز حفظ آثار یگان و استان‌های پشتیبان اختصاص دارد. در پنج فصل دیگر خلاصه‌ای از عملکرد آفندی لشکر به تصویر کشیده شده است.
زارع‌زاده قالب اطلسی این کتاب را ویژگی شاخص آن مطرح کرد و گفت: در واقع در این اطلس خلاصه مختصری از کارنامه عملیاتی یگان در قالب نقشه، عکس، متن خلاصه و مختصر و جداول تدوین شده است و در جلد دوم این کتاب قرار است به مأموریت پدافندی یگان در دفاع مقدس پرداخته شود.
وی در رابطه با منابع مورداستفاده جهت نگارش اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب اظهار کرد: برای تأمین منابع محتوایی این کتاب سعی کردم تا جایی که مقدور بود از همه منابع عمومی و اختصاصی یگان هم در ستادهای تدوین و هم مراکز بنیاد استان‌های پشتیبانی لشکر استفاده نمایم.
نویسنده «اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب» درعین‌حال بیان کرد: البته علاوه بر منابع موجود لشکر در مراکز سپاه پاسداران از فرماندهان و رزمندگان یگان برای تکمیل تحقیقاتم مصاحبه میدانی انجام دادم. به‌خصوص برای تدوین فصل اول کتاب که تاریخچه تأسیس این لشکر بود بیشتر از نظرات کارشناسی افراد و فرماندهان و مسئولین استفاده کردم.
وی دسترسی نداشتن به منابع استان‌های زنجان و سمنان را از مشکلات در تحقیق این کتاب مطرح کرد و افزود: متأسفانه تلاش کردم که با فرماندهان این شهرستان‌ها که قبلاً جزو لشکر ۱۷ بودند مصاحبه انجام شود ولی این امکان به دلایل مختلف مقدور نشد و به‌ناچار به منابع موجود این استان‌ها در ستاد تدوین لشکر در قم اکتفا کردم. هرچند اگر این مهم اتفاق می‌افتاد قطعاً در بخش عکس و خاطرات حماسی می‌توانست کتاب غنی‌تر باشد.
زارع‌زاده با ابراز تأسف از اینکه لشکر ۱۷ در حوزه عکس نسبت به یگان‌های دیگر بسیار فقیر است، تصریح کرد: چون بخشی از منابع لشکر در دوره دفاع مقدس در اثر بمباران دشمن و آتش‌سوزی که در مقر انرژی اتمی لشکر به وقوع پیوست، سوختند. متأسفانه این حادثه باعث شد این یگان از نظر عکس و فیلم نسبت به یگان‌های دیگر بسیار ضعیف باشد.
تمام تلاش ما این بوده که عکس‌های با کیفیت و مرتبط با موضوع در کتاب استفاده شود اما این اتفاق متأسفانه به دلیل نبود عکس‌های مناسب حاصل نشد. لذا از همه کسانی که این کتاب به دستشان می‌رسد به‌ویژه رزمندگان استان‌های سمنان، زنجان، مرکزی و استان قم و خوزستان تقاضا دارم نظرات اصلاحی و عکس‌های مرتبط با اطلس را به مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و یا اینجانب برسانند تا در چاپ دوم کتاب مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
وی در خصوص مدت‌زمانی که صرف تحقیق تا تدوین و انتشار این کتاب شده، اشاره کرد و گفت: تدوین این کتاب بیش از سه سال طول کشید. دلیل آن‌هم تحقیقات میدانی کتاب بود. لزوماً باید بارها در مراکز دارای منابع در دو استان مرکزی و قم و مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس حضور می‌یافتم و این زمان تدوین را طولانی کرد.
نویسنده «اطلس لشکر ۱۷ علیبنابیطالب» در خصوص محتوای کتاب اظهار کرد: خوانندگان با تورق بر این کتاب با خلاصه‌ای از کارنامه یگان در حوزه آفند آشنا می‌شوند؛ اما نه این کتاب و نه هیچ کتاب دیگری نمی‌تواند ۸ سال حماسه‌آفرینی رزمندگان دلاور این یگان را به تصویر بکشد. آنچه تاکنون در مراکز و ستادهای تدوین نوشته‌شده است نمی از دریای بیکران حماسه و ایثار رزمندگان لشکر ۱۷ علیبنابیطالب در دفاع مقدس است.