دولت ترکیه در جستجوی یک راه میانه، برای گذر از شرایطی است که در بسیاری از رسانه ها و محافل سیاسی ترکیه، از آن به عنوان «بحران اس ۴۰۰» یاد می شود.
روزنامه های چاپ آنکارا از این موضوع خبر داده اند که تیم اردوغان، سخت در تلاش است تا برای اقناع رئیس جمهور آمریکا و کشورهای قدرتمند عضو ناتو، راهی پیدا کند و آنان را به این جمع بندی برساند که خرید سامانه موشکی از روسیه، به معنی پشت کردن به آمریکا و ناتو نیست. تیم اردوغان، نهایتاً ۱۰ روز فرصت دارد تا پیشنهاد نهایی خود را به رئیس جمهور بدهد تا او در دیدار با جو بایدن، در مورد اس ۴۰۰ روسی، حرفی برای گفتن داشته باشد.
ارتباط اس ۴۰۰ و ستیز لیره - دلار
بر اساس گزارشی که بلومبرگ منتشر کرده، هیات مستشاران نظامی روسی که همراه با دو محموله بزرگ اس ۴۰۰ به ترکیه آمده بودند، دو روز پیش به مسکو بازگردانده شدند تا به این ترتیب، آنکارا سیگنال مثبتی برای آمریکا فرستاده باشد. اما مقامات روس این موضوع را تکذیب کرده و گفته اند که بازگشت این افسران، بر اساس یک تقویم از پیش تعیین شده بوده و ربطی به روابط آنکارا – واشنگتن ندارد.
بلومبرگ به این موضوع هم اشاره کرده که تکذیبیه مقامات روسی، تردیدهایی در بازار ارز و سرمایه در ترکیه به وجود آورده و دلار آمریکا باز هم در برابر لیره ترکیه فربه تر شده و بیم آن می رود که به زودی به ۹ لیره برسد.
یک دیدار کوتاه، برای احوالپرسی و گلایه
جن ساکی سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرده، جو بایدن در روز چهاردهم ماه جاری میلادی در بروکسل و در نشست سران ناتو، دیداری با رجب طیب اردوغان خواهد داشت و قرار است در این دیدار، علاوه بر روابط دوجانبه واشنگتن – آنکارا، برخی از مسائل منطقه ای نیز مورد بحث و گفتگو قرار بگیرند.
اردوغان دو روز پیش در یک گفتگوی مفصل تلویزیونی در مورد دیدار با بایدن گفت: «در ملاقات با رئیس جمهور آمریکا در ۱۴ ژوئن، مطمئناً خواهیم پرسید که چرا روابط ترکیه و ایالات متحده در چنین مرحله‌ای از تنش قرار دارد؟ ما قبل از آمدن شما، هم با دموکرات‌ها کار کردیم هم با جمهوری‌خواهان، از جورج بوش پسر تا اوباما و ترامپ، اما من هرگز چنین تنشی را با آنها تجربه نکردم. ما با آقای ترامپ و اوباما هیچ تنشی تجربه نکردیم، بر عکس، ما در دیپلماسی تلفنی بسیار آرام بودیم، بسیار راحت بودیم و در مورد مسائل مختلف، تصمیم می‌گرفتیم اما متأسفانه با آقای بایدن، در این مدت ارتباط مستمر نداشته‌ایم. ما در اجلاس ناتو در مورد این مسائل، صحبت خواهیم کرد».
پیش تر رسانه های ترکیه و منابع دیپلماتیک آنکارا اعلام کرده بودند که مدت دیدار اردوغان و بایدن نیم ساعت خواهد بود و با احتساب تایم ترجمه، این زمان در حد ۱۵ دقیقه است و این نشان می دهد که در دیدار فشرده روسای جمهور ترکیه و آمریکا، به احتمال قوی، مجال چندانی برای چانه زنی و توضیحات مفصل وجود نخواهد داشت و باید یک دستور کار اجمالی و کپسولی وجود داشته باشد که بتوان به کمک آن، حال و هوای کنونی و آسمان ابری روابط دو کشور را تغییر داد. اما اظهارات برخی از تحلیل گران نزدیک به تیم اردوغان، نشان دهنده این است که امیدی به کسب یک نتیجه روشن، وجود ندارد.
ترکیه منتظر بهار روابط نیست
حسن بصری یالچن از تحلیل گران نزدیک به حزب عدالت و توسعه در روزنامه صباح در این مورد نوشته است: «باید این واقعیت را بپذیریم که مشکلات و تنش کنونی آمریکا و ترکیه، تنها معطوف به مساله ارامنه و اقدام جو بایدن در به رسمیت شناختن ادعای کشتار ارامنه نیست و لااقل ۱۰ اختلاف جدی داریم. بنابراین، حتی اگر به لطف ابتکار و تجارب دیپلماتیک اردوغان، دیدار با بایدن در اجلاس ناتو، دستاوردهای مثبت کمی داشته باشد، آمریکا باز هم به حفظ مواضع مبهم و تهاجمی خود ادامه خواهد داد. هیچ کس نباید انتظار بهار جدیدی بین آمریکا و ترکیه را داشته باشد».
پروفسور برهان الدین دوران عضو هیات مشاورین سیاست خارجی و امنیت ملی نهاد ریاست جمهوری ترکیه نیز در این مورد چنین نوشته است:«دیدارهای شرمن وزیر خارجه آمریکا در آنکارا نشان داد که مخالفت واشنگتن با خرید و نصب اس -۴۰۰ همچنان ادامه دارد. بسیاری از مشکلات مانند سامانه موشکی اس ۴۰۰، جنگنده اف ۳۵، حمایت آمریکا از ی.پ.گ و گولن، ممکن است حل نشود، اما می توان از بدتر شدن روابط جلوگیری کرد. ثانیاً، می تواند یک نشست نسبتاً دیپلماتیک باشد که در آن هر دو طرف تز خود را در مورد موضوعات مشکل ساز بیان کنند و ناراحتی خود را برای طرف مقابل ابراز کنند».
رمزگشایی از سفرها و دیدارهای بایدن
یکی از موضوعات مهمی که مورد توجه دستگاه دیپلماسی ترکیه قرار گرفته، توجه به این واقعیت است که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا، تمام قدرت و توان خود را بر روی موضوعات مرتبط با جهان غرب متمرکز کرده و به عبارتی روشن، کار چندانی به خاورمیانه، جهان عرب و ترکیه ندارد.
برنامه پیش رو بایدن نشان می دهد که تیم او، در تلاش است تا روابط بر باد رفته آمریکا با اروپا و ناتو را ترمیم کند و در عین حال، در برابر روسیه و چین نیز، با قدرت بیشتری به میدان بیاید.
به همین خاطر است که بایدن در روزهای پیش رو، ابتدا برای سفری دو روزه به انگلیس می رود تا در نشست جی ۷ شرکت کند و سپس برای دیدار با ملکه الیزابت مهمان کاخ باکینگهام شود، سپس در بروکسل با پادشاه و نخست وزیر بلژیک دیدار می کند و پس از حضور در نشست سران ناتو، از بلژیک به ژنو سوئیس می رود تا با ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیدار کند و پس از آن نیز دیداری با مقامات سوئیس خواهد داشت و دوباره به آمریکا بازخواهد گشت.
مرور اجمالی این برنامه سفر، نشان دهنده این است که در اولویت های سیاست خارجی تیم جو بایدن، دو سر فصل حیاتی همراهی با غرب و آمادگی در برابر روسیه و چین، اصلی ترین اهداف استراتژیک است و در این متن، جای چندانی برای همراهی و همنوایی با کشوری همچون ترکیه وجود ندارد.
در پایان باید به این موضوع اشاره کرد که در تاریخ ۲۰ ساله اقتدار حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، هیچگاه روابط آنکارا – واشنگتن، به این سطح از تنش و دوری نرسیده و شرایط موجود نشان می دهد که در سیاست خارجی ترکیه، تغییراتی به وجود آمده که برخی از آنها، دور از پیش بینی ها و خواسته های واقعی ترکیه بوده است.
به عنوان مثال، شواهد نشان می دهد که تیم اردوغان، پیش بینی روشن و دقیقی از واکنش های احتمالی آمریکا به چرخش آنکارا نسبت به مسکو نداشته است. در نتیجه دستگاه دیپلماسی ترکیه در این حوزه آن قدر پیش رفته که عملاً آمریکا به آن واکنش نشان داده است.
جالب اینجاست که دور شدن ترکیه از آمریکا، به معنی رفاقت عمیق و نزدیک با روسیه هم نیست و روسیه نیز در چند بزنگاه حساس، نشان داده که با وجود اهمیت منافع مشترک، هر جا که لازم باشد به اقدامات ترکیه واکنش نشان می دهد.
به عنوان مثال، دولت پوتین در ماه های گذشته، در برابر این اقدامات ترکیه موضع گرفته است:
۱.رویکرد ترکیه در قبال مخالفین سوری و سرنوشت ادلب.
۲.مشی سیاسی و نظامی ترکیه در لیبی.
۳.نگرش ترکیه به موازنات اوکراین، کریمه، تاتارها و دریای سیاه.
در نتیجه سیاست خارجی ترکیه در قبال دو قدرت آمریکا و روسیه، شباهت بسیاری به حرکت بر لبه شمشیر دارد و تلاش می کند تا خود را به طور همزمان به هر دو قدرت، نزدیک نگه دارد. اما شواهد موجود نشان دهنده این است که آمریکا، ناتو و اتحادیه اروپا، از این تصمیم ترکیه خشنود نیستند و حرکت بر این مرز باریک و حساس در تداوم راه برای ترکیه، چندان آسان نخواهد بود.