به گزارش مشرق، مسیر تحصیلی و در یک چشم‌انداز وسیع‌تر حتی سرنوشت و آینده شغلی بیش از یک‌میلیون دانش‌آموز کشور با انتخاب رشته تحصیلی آنها در پایان دوره متوسطه اول رقم می‌خورد.
به‌جرئت می‌توان گفت هدایت تحصیلی و انتخاب رشته از مهم‌ترین اتفاقاتی است که در طول دوران تحصیل در مدارس برای دانش‌آموزان رقم می‌خورد، وضعیتی که اگر به‌درستی از سوی آموزش‌وپرورش برای آن برنامه‌ریزی شود، آینده شغلی دانش‌آموزان را با موفقیت همراه می‌کند اما، آنچه امروز در بحث هدایت تحصیلی دانش‌آموزان رقم می‌خورد تا چه‌اندازه با این شاخص‌ها هماهنگ است؟ در انتخاب رشته تحصیلی مشاوره‌های تخصصی به دانش‌آموزان چه جایگاهی دارد تا در نهایت انتخاب آنها نه با اجبار آموزش‌وپرورش و خانواده و نه براساس یک تصمیم احساسی و هیجانی رقم بخورد؟
وضعیت بازار کار برخی رشته‌های گروه تجربی باعث شده است که گزینه اصلی بخش قابل‌توجهی از دانش‌آموزان انتخاب این رشته‌ها باشد، باید توجه داشت که آموزش‌وپرورش در گلوگاه و نقطه آغاز مسیر هدایت تحصیلی قرار دارد و اگر با برنامه‌ریزی دقیق به‌شیوه صحیح کار را انجام دهد دیگر شاهد تراکم بالای داوطلبان کنکور در گروه تجربی نخواهیم بود، اما چون این وزارتخانه در بحث هدایت تحصیلی پروتکل دقیقی ندارد و از همان دوره ابتدایی برنامه‌ریزی مدون برای شناسایی استعداد و علاقه دانش‌آموز در دست نیست نهایت این می‌شود که در پایان پایه نهم، بدون ارائه پرونده مشخصی از استعداد، توانایی و علائق دانش‌آموز با اجبار به او می‌گوییم که "باید به فلان رشته بروی!".
هنرستان‌ها مناسب‌ترین ظرفیت برای آموزش مهارت و کنترل تب ورود به رشته تجربی هستند اما، چرا به‌دلیل نبود امکانات یا نیروی انسانی کافی به چشم‌انداز تعیین‌شده برای هدایت دانش‌آموزان به رشته‌های فنی نرسیده‌ایم؟ یا، اساساً آموزش‌وپرورش چقدر توانسته است در گفتمان‌سازی این موضوع و تغییر نگرش خانواده‌ها به رشته‌های فنی و مهارتی موفق عمل کند؟
تکمیل ظرفیت در هنرستان‌ها
به‌نظر می‌رسد در تمام سال‌های اخیر صرف‌نظر از علایق و استعداد دانش‌آموزان و حتی در برخی مواقع نمرات آنها، معیار اصلی در انتخاب رشته دانش‌آموزان ظرفیت‌ها و امکانات در اختیار آموزش و پرورش است؛ هدف‌گذاری‌های انجام‌شده براساس برنامه‌های توسعه هدایت ۵۰ درصد دانش‌آموزان به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش را نشانه گرفته است اما هم‌اکنون این رقم در ۳۵ درصد متوقف مانده است آن هم به‌دلیل کمبود امکانات و ظرفیت موجود آموزش و پرورش؛ مسعود شکوهی مدیرکل تربیتی و مشاوره وزارت آموزش و پرورش تیر ۹۹ با اشاره به این موضوع گفت: «هم‌اکنون تعداد متقاضیان برای تحصیل در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای بیش از ظرفیت است و این برای ما هم قابل تأمل است و فشاری که برای تجربی و رشته‌های شاخه نظری وجود داشت الآن در فنی و حرفه‌ای وجود دارد، ۳۱ درصد دانش‌آموزان در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیل می‌کنند که طبق قانون باید به ۴۸ درصد برسد و فاصله با تکلیف قانون زیاد است اما برای همین تعداد اندک هم ظرفیت لازم نداریم».
ریاضی کم‌طرفدارترین رشته
هم‌اکنون ۹ درصد دانش‌آموزان در رشته ریاضی، ۲۴ درصد رشته تجربی، ۳۰ درصد علوم انسانی و ۳۵ درصد در شاخه فنی و حرفه‌ای و کاردانش تحصیل می‌کنند.
در بحث الزام دانش‌آموزان به انتخاب رشته، صحبت‌های پدری که از این اجبار سخن می‌گوید، بدین شرح است: «دخترم امسال باید انتخاب رشته کند، معدلش ۱۹.۹۰ است و می‌خواهد رشته انسانی را انتخاب کند اما در فرم انتخاب رشته، اولویت نخست را برای او رشته ریاضی و کاردانش تعیین کرده‌اند و رشته انسانی اولویت دوم است, این در حالی است که دخترم نمره لازم برای ورود به رشته انسانی را کسب کرده است. دخترم در پایه نهم که نمراتش ضریب سه دارد در دروس عربی، مطالعات اجتماعی و قرائت فارسی نمره ۲۰ و درس املای فارسی نمره ۱۹ را کسب کرده است در پایه هفتم و هشتم نیز در این دروس نمره بالای ۱۷ دارد.
این پدر گفت: بارها به آموزش و پرورش مراجعه کردم اما توجهی به علایق و حتی نمرات دانش‌آموز ندارند و ملاک اصلی برای انتخاب رشته ظرفیت دراختیار آموزش و پرورش است، به‌دلیل اینکه استقبال دانش‌آموزان از رشته ریاضی و کاردانش کمرنگ است اولویت نخست را برای بیشتر آنها، این دو رشته قرار می‌دهند؛ اگر ظرفیت تکمیل شود و اجازه ندهند دخترم به رشته انسانی برود، ناچارم او را در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنم چون این مدارس برای ثبت‌نام در رشته دلخواه دانش‌آموز محدودیتی اعمال نمی‌کنند.»
فرم هدایت تحصیلی این دانش‌آموز در تصویر زیر قابل مشاهده است:
مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کنید
نکته جالب‌تر این است که در فرم انتخاب رشته دانش‌آموزان ذکر شده است؛ تمام دانش‌آموزان دارای اولویت (الف) و (ب) در صورت دارا بودن شرایط خاص مدارس غیردولتی می‌توانند بدون هیچ محدودیت زمانی نسبت به ثبت‌نام در زمینه رشته مورد نظر خود اقدام کنند؛ ثبت‌نام دانش‌آموزان در رشته‌های مورد علاقه توسط مدارس غیردولتی، سال گذشته از سوی وزارت آموزش و پرورش در مطلبی با عنوان پاسخ به ۱۰ سؤال دانش‌آموزان درباره انتخاب رشته تحصیلی مورد اشاره قرار گرفته و دراین‌باره گفته بودند: دانش‌آموزانی که علاقه‌مند هستند در مدارس غیردولتی ثبت‌نام کنند همانند دانش‌آموزان مدارس دولتی باید در امتحان تعیین رشته شرکت کنند ولی در مورد مدارس غیردولتی اولویت زمان‌بندی ثبت‌نام یعنی الف یا ب اجرا نمی‌شود.
در تصویر زیر نیز حداقل نمره لازم برای ثبت‌نام در رشته‌های شاخه نظری قابل مشاهده است:
تغییر رشته برای ورود به دانشگاه ممنوع!
الزام دانش‌آموزان به انتخاب رشته تحصیلی که علاقه‌ای به آن ندارند صرف‌نظر از تبعات روحی و روانی که برای آنها رقم می‌زند در آینده می‌تواند هزینه‌های سنگین‌تری را برای کشور رقم بزند از سوی دیگر طبق تبصره ماده ۴ سیاست‌های کنکور شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، از سال ۱۴۰۴ به بعد هر متقاضی در هر گروه آزمایشی باید دارای سوابق تحصیلی مرتبط و کامل در گروه آزمایشی که متقاضی پذیرش در آن است، مطابق نظام آموزشی جدید آموزش و پرورش (نظام ۶.۳.۳) باشد.
در این صورت اولاً هر کسی که سوابق تحصیلی مطابق نظام ۶.۳.۳ نداشته باشد، نخواهد توانست در کنکور سراسری شرکت کند! ثانیاً شرکت در کنکور سراسری متناسب با رشته دیپلم خواهد شد و به‌عنوان مثال فرد با داشتن دیپلم تجربی نمی‌تواند در گروه علوم ریاضی کنکور سراسری شرکت کند و دانش‌آموزان مجبورند بر اساس هدایت تحصیلی که در پایان پایه نهم برای آنها انجام شده است، در کنکور سراسری شرکت کنند.
حال اگر در پایه نهم نیز با تحمیل اجبار از سوی آموزش و پرورش ناچار به انتخاب رشته تحصیلی شده باشند و در ورود به دانشگاه نیز اجازه تغییر این رشته را نداشته باشند، چه بر سر این فرد به‌لحاظ آینده شغلی خواهد آمد؟
به‌نظر می‌رسد تصمیم‌گیری درباره چنین مسائلی باید با لحاظ کردن نظرات ذی‌نفعان باشد و تصمیم‌گیری کارشناسان پشت درهای بسته، در آینده کشور و جوانان را با چالش‌های جدی مواجه خواهد ساخت.