سرویس سیاست مشرق- سال ۱۳۹۲ حسن روحانی پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری در اولین سفر دیپلماتیک خود به قرقیزستان سفرکرده تا در نشست سازمان همکاری‌های شانگهای شرکت کند؛ آن روزها رئیس‌جمهور وقت گمان می‌کرد که کلید حل مشکلات بین‌المللی ایران در دست آمریکایی‌ها است؛ او به‌وضوح اعلام کرده بود که باید به سراغ خانه کدخدا رفت. برخی از مدیران وزارت خارجه در شرح آن روزهای دولت می‌گویند: «آقای رئیس‌جمهور پایش در شرق و دلش در غرب بود».
از آن روز بیش از هشت سال گذشته و رؤیاهای روحانی نقش بر آب شد؛ سیاست ارتباط با آمریکا و همکاری با اروپا حتی نتوانست در موارد ضروری چون واردات واکسن و دارو به‌درستی عمل کرده و تنها دستاورد آن‌همه هیاهو فقط چندتخته پتو، کانال مالی بی‌فرجام اینستکس و درنهایت عکس یادگاری سفیر سوئیس در تهران با چند داروی تاریخ‌مصرف گذشته بود.
به نظر با پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات راهبردهای جمهوری اسلامی ایران در ارتباطات دیپلماتیک با تغییرات اساسی روبرو خواهد شد. به طرز جالب‌توجهی رئیسی نیز مانند روحانی اولین سفر خارج از کشور خود را با حضور در دوشنبه پایتخت تاجیکستان و به مناسبت برگزاری اجلاس شانگهای آغاز می‌کند. اما این بار در تیم دیپلماتیک ایران نه خبری از توهم رابطه با غرب است و نه تصورات غیرواقع بینانه از ارتباط با کشورهای بلوک شرق. جمهوری اسلامی ایران با تکیه‌بر مؤلفه‌های قدرت درونی و نگاهی روشن نسبت به همکاری با همسایگان به پنجره سیاست خارجی نگریسته و به دنبال آن است که از حداقل ظرفیت‌های موجود؛ حداکثر بهره‌برداری را انجام دهد.
برخی رسانه‌ها در روزهای اخیر خبر از قطعیت تغییر وضعیت ایران در سامان همکاری‌های شانگهای داده‌اند. به نظر می‌رسد به‌زودی وضعیت ایران در این سازمان مؤثر منطقه‌ای از عضو ناظر به دائم تغییر خواهد کرد؛ هرچند قرار است در اجلاس پیشروی سران کشورهای عضو این سازمان در خصوص آغاز پذیرش ایران در سازمان همکاری شانگهای تصمیم‌گیری گردد، اما با عنایت به اینکه روند پذیرش در این سازمان یک مرحله‌ای نیست و رویه خاصی در اسناد آن پیش‌بینی‌شده است، ایران آمادگی کامل خود را برای آغاز روند مذاکره برای توافق بر سر اسنادی که بر اساس آن‌ها ایران به چارچوب قانونی و قراردادی سازمان همکاری شانگهای ملحق می‌شود، اعلام کند.
رئیس‌جمهور کشورمان در جریان این سفر می‌تواند با تصویرسازی از یک دیپلماسی متوازن و یکپارچه جامع، اعتمادسازی لازم را برای تکمیل عضویت دائم ایران در سال‌های پیشروی سیاست خارجی دولت سیزدهم را فراهم کند.
در مقابل تهدیدات آمریکا، همکاری بیشتر ایران با متحدان شرقی در قالب سازمان همکاری شانگهای ضرورت دارد، اما نکته مهم آن است که ایران قصد تسری دادن مسائل دوجانبه خود با آمریکا به اعضای سازمان همکاری شانگهای را ندارد و فقط تهدیدات مشترک ناشی از یک‌جانبه‌گرایی آمریکا در نظام بین‌الملل و تأمین امنیت منطقه‌ای را در سرلوحه اهداف خود در جریان همکاری با این سازمان را در برنامه دارد.
شعیب بهمن کارشناس روابط آسیای میانه و حوزه قفقاز درباره سفر رئیس جمهور به دوشنبه به «مشرق» می‌گوید: عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای یک بازی برد – برد است، اضافه شدن ایران به آن سازمان هم برای تهران و هم برای کشورهای عضو یک مزیت بزرگ استراتژیک ایجاد می‌کند.
در ادامه بخش‌های مهم این گفتگو را می‌خوانید:
همکاری‌های منطقه‌ای فشار غربی‌ها را شکست
عضویت ایران شانگهای: بازی برد- برد هم برای ایران هم برای اعضاء
شعیب بهمن در تشریح نتایج واقع بینانه از عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای می‌گوید:سازمان شانگهای بر اساس همکاری‌های چندجانبه امنیتی؛ اقتصادی و فرهنگی تشکیل‌شده است؛ سازمان شانگهای شبیه سازمان امنیتی چون ناتو یا سازمان اقتصادی چون اکو نیست؛ این سازمان در سال‌های گذشته تلاش کرده همه جوانب منطقه‌ای و بین‌المللی را موردتوجه قرار دهد. مشارکت ایران می‌تواند تسهیل‌کننده توافقات دوجانبه با کشورهای منطقه شود. وقتی قرار است توافق دوجانبه با کشوری انجام دهیم نیاز به طراحی پیش‌زمینه و ظرفیت‌سازی دارد؛ اما همکاری در قالب سازمان باعث می‌شود بخشی از میسر همکاری از قبل طی شده و مناسبات به هم گره بخورد. این اتفاق زمینه را برای همکاری بالا می‌برد.
با توجه به استعدادهای اقتصادی که در کشورهای عضو شانگهای وجود دارد و نیز ظرفیت‌ها؛ توانایی‌ها و مزیت‌های اقتصادی؛ سیاسی و امنیتی که در ایران وجود دارد، توسعه مناسبات می‌تواند تأمین‌کننده منافع همه طرفین باشد. کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند بازاری مناسب برای کالاهای ایران باشد. از سویی در بستر شانگهای میزان همکاری‌های ایران با روسیه و چین بالا می‌رود. از سویی موقعیت جغرافیایی ایران فرصتی مناسب برای ترانزیت کالا و حمل نقل آن برای کشورهای حوزه شانگهای ایجادمی کند. عضویت ایران هم برای ایران و هم برای کشورهای عضو یک مزیت به شمار می‌رود.
در اجلاس دوشنبه عضویت ایران در شانگهای قطعی نشده است.
کارشناس مسائل منطقه درباره احتمال عضویت ایران در سازمان شانگهای در نشست شهر دوشنبه گفت: با توجه به رایزنی‌ها صورت گرفته احتمال عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای بالا است؛ اما این موضوع قطعی نشده است. باید منتظر ماند تا اجلاس تشکیل‌شده و نتیجه رأی‌گیری مشخص شود.
سازوکار سازمان شانگهای به این‌گونه است که حتی اگر یک کشور نیز مخالف عضویت کشوری جدید در آن باشد؛ عضویت دائم موردپذیرش واقع نمی‌شود. در شانگهای نیاز به اجماع همه‌جانبه است؛ البته رایزنی‌های خوبی صورت گرفته است. عضویت در سطح ناظر در سازمان همکاری‌های شانگهای به معنای آن است که تنها می‌توان روی اقدامات سایر کشورها از دور نظر داشت؛ اما در عضویت دائم سطح همکاری‌ها و تعهدات بالا می‌رود. عضویت ایران در این سازمان گامی مؤثر در افزایش و توسعه همکاری‌های بین‌المللی است.
از داخل برخی نمی‌خواستند ایران عضو سازمان شانگهای شود
شعیب بهمن درباره دلایل عدم عضویت ایران در سال های گذشته گفت:در سال‌های گذشته برخی کشورها برای عضویت ایران در شانگهای کارشکنی می‌کردند؛ اما مسئله مهم‌تر در عدم پیوستن ایران به سازمان شانگهای آن بود که در داخل اقدام قابل‌توجه و روشنی صورت نگرفته بود؛ به عبارتی بهتر برخی دولت‌های میلی به عضویت در این سازمان استراتژیک نداشتند.
وزارت امور خارجه رایزنی مهمی قبل از آغاز اجلاس انجام نداده و صرفاً مسئله عضویت ایران در بحبوحه روزهای آغازین آن پیگیری می‌شد. وضعیت دیپلماتیک ایران به‌گونه‌ای بود که هرسال قبل از آغاز این نشست مسئله عضویت ایران در رسانه‌ها و محافل سیاسی مطرح‌شده و پس از برگزاری به دست فراموشی سپرده می‌شد.
با تغییر دولت و نگرش آقای رئیسی در تقویت سیاست نگاه به شرق؛ هم رایزنی‌ها جدی شده و هم پیام به کشورهای قدرتمند در آن سازمان(روسیه و چین) ارسال شده که نگاه تهران به سازمان همکاری‌های شانگهای دیگر تاکتیکی نیست و ما توجه استراتژیک به آن داریم.
عضویت ایران در شانگهای بر توافق ۲۵ ساله مؤثر است
کارشناس آسیای میانه درباره اثرات همکاری در سازمان شانگهای در اجرای توافق ۲۵ ساله با چین گفت: عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای بر قرارداد ۲۵ ساله با چین مؤثر است، پیش‌ازاین تصور چینی‌ها نسبت به ایران بدان گونه بود که تهران براثر ضرورت و تاکتیک با پکن ارتباط برقرار می‌کند (روس‌ها نیز چنین تصوری دارند) اما توافق ۲۵ ساله سطح همکاری‌های دوجانبه را راهبردی کرده و عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای و حضور جدی ایران می‌تواند چالش‌های اجرایی توافق را برداشته و زمینه‌ای برای توسعه روابط دو کشور باشد.