به گزارش مشرق، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی را بیشتر با تفسیر المیزان می‌شناسیم. او در محافل علمی‌جهان اسلام و بیرون مرزها با اندیشه‌های فلسفی‌اش شناخته می‌شود. شاگردان بسیاری تربیت کرده که هر یک در نظام فکری و اجتماعی ایران تاثیرگذار بوده‌اند. از این رو علامه‌طباطبایی را نه به عنوان مفسری عزلت‌نشین یا اندیشمندی فلسفه‌پژوه که به عنوان استاد و صاحب‌اندیشه‌ای انسان‌پرور و جامعه‌ساز باید شناخت. با این رویکرد، افکار علامه مرزهای قم و ایران را درنوردید و با هانری کربن به غرب سفر کرد.
بیشتر بخوانید:
تفاوت سلوک عرفانی و طی طریق اساتید عرفانی
امروز چهلمین سالروز درگذشت علامه‌طباطبایی است که در اسفند ۱۲۸۱ در تبریز به دنیا آمد و ۲۴ آبان ۱۳۶۰ در قم به سرای باقی شتافت. از شاگردان برجسته ایشان می‌توان به حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای، شهید مرتضی مطهری، شهید دکتر سیدمحمد بهشتی، آیت‌ا... عزیزا... خوشوقت، آیت‌ا...ناصر مکارم شیرازی، آیت‌ا... عبدا... جوادی عاملی، آیت‌ا... حسن‌زاده عاملی، آیت‌ا... علی اکبر هاشمی رفسنجانی، آیت‌ا... محمدرضا مهدوی کنی و آیت‌ا... محمدتقی مصباح یزدی اشاره کرد. طیف متنوع و گسترده شاگردا ن وی که هرکدام به چهره های مهم و تأثیرگذاری در شاخه های مختلف علوم اسلامی تبدیل شدند و در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی جامعه امروز ایران، نقشی اساسی بازی کردند، نشانگر تأثیر بزرگی است که استاد بر شاگردانش گذاشت.
تفسیر المیزان، نهایه‌الحکمه، شیعه در اسلام و اصول فلسفه و روش رئالیسم از آثار این نابغه علوم‌اسلامی است. علامه با نگارش المیزان، راهی جدید و فصلی مهم در تفسیرنگاری بر قرآن کریم باز کرد که تا پیش از وی چنین تفسیر جامع و مهمی بر قرآن نگاشته نشده بود و شاید تا سال‌ها هم کسی نتواند آن را تکرار کند. تفسیری که نشان دهنده احاطه بی مانند استاد بر عرفان ، فلسفه و نیز فقه و کلام اسلامی است.
در همین رابطه روزنامه جام جم گفت‌وگویی با آیت‌ا... دکتر احمد بهشتی؛ عضو مجلس خبرگان رهبری، پژوهشگر فلسفه، مدرس حوزه علمیه و دانشگاه و از شاگردان علامه‌طباطبایی(ره) انجام داده است که بخش‌های مهم آن در ادامه می‌آید.
علامه‌طباطبایی فردی جامع در علوم عقلی و نقلی بود
- مرحوم علامه‌طباطبایی فردی جامع درعلوم عقلی و نقلی بود. در علوم‌عقلی تنها متخصص در فلسفه نبود، بلکه تبحری ویژه در ریاضیات داشت. در مدتی که در نجف تحصیل می‌کرد نزد استادان برجسته‌ای علوم عقلی را فرا گرفت.
- همچنین در فراگیری علوم نقلی استادان بزرگی را دیده بود و از آنها فراگرفته بود. از این جهت علامه فردی جامع در علوم عقلی و نقلی بود و به همین دلیل شاگردان وی نیز تا حد زیادی از جامعیت علمی‌برخوردار بودند. استاد شهیدمطهری، نمونه‌ای از شاگردان مبرز علامه است که جامع علوم مختلف بود.
علامه در هر حوزه‌ای گام برداشت، سرآمد همه شد
- علامه در هر حوزه‌ای گام برداشت، سرآمد همه شد. در تفسیر قرآن، پدیده علمی مانند المیزان را تالیف کرد. در تدریس، شخصیتی مانند مطهری را تحویل جامعه داد، من رساله دکتری‌ام را در دانشگاه‌تهران با راهنمایی شهیدمطهری نوشتم و تسلط ایشان را در حوزه فلسفه شاهد بودم. در فلسفه وارد شد، سرآمد دیگران بود.
- علامه‌طباطبایی می‌خواست افرادی تربیت کند که تک‌بعدی نباشند که فقط در علوم عقلی تبحر داشته باشند یا علوم نقلی. استاد مفسری عارف و فیلسوفی فقیه بود: آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری.
- مرحوم علامه در اخلاق الهی نیز نمونه‌ای بی‌بدیل بود. من معتقدم استاد مزین به اخلاق نبوی بود، ممکن است کسی اخلاق عرفی سکولار داشته باشد اما علامه اخلاق نبوی الهی داشت. اخلاقی فراتر از اخلاق عرفی. این ویژگی علامه در روابط‌سیاسی و اجتماعی ایشان تاثیر بسزایی داشت.
ویژگی‌های شاگردپروری علامه
- نکته‌ای که باید در خصوص شاگردپروری علامه به آن توجه کرد، توجه به مسائل ذوقی و استعداد افراد بود. استاد قبل از آن‌که به اندیشه و تفکر افراد تمرکز کند به استعداد آنها توجه می‌کرد. ممکن است فردی استعداد مباحث عقلی را نداشته باشد بنابراین فلسفه آموختن او اشتباه است.
- به هرحال علوم عقلی استعداد خاصی می‌طلبد. ابن‌سینا در وصیت‌نامه‌ای که در آخر کتاب اشارات دارد توصیه می‌کند به هر کسی مسائل عقلی درس ندهید و افراد را از دو جهت امتحان کنید؛ استعداد و تقوی. اگر کسی این دو ویژگی را داشت به او فلسفه تدریس کنید.
- استاد باید کشف کند شاگرد استعداد دارد یا نه. باید روانکاوری و روان‌شناسی کند و بعد کشف‌کردن زمینه‌های عقلی و ذوقی، می‌تواند به پرورش استعداد فرد بپردازد. علامه به این مساله حساس بود و تاکید می‌کرد مثلا کسانی که استعداد عقلی دارند اشارات ابن سینا درس بدهد. یا اگر کسی استعداد ذوقی دارد را در مسیر درست هدایت کند تا منحرف نشود.
نگاه به چهره علامه روحیه‌بخش بود/ مهم‌ترین دستاورد من از شاگردی در محضر علامه
- روایتی داریم که«نظر به صورت مومن عبادت است». نگاه کردن به ایشان به انسان روحیه می‌داد. علامه با آن حالت تواضع و فروتنی که داشت افراد را به خود جذب می‌کرد. هرگز به کسی خیره نگاه نمی‌کرد.
- رفتار علامه برای شاگردان مستعد، الهام‌بخش بود. ممکن بود ۵۰۰نفر در کلاس ایشان شرکت کننند و این طور نبود که علامه به همه به یک شکل نگاه کند و ایشان می‌دانست چه کسانی از استعداد عقلی و ذوقی برخوردارند؛ لذا ایشان جلسات عمومی و خصوصی داشت و چه بسا کسانی را که استعدادی ویژه داشتند، در محفل خصوصی می‌پذیرفت.
- بهترین و مهم‌ترین دستاورد من از شاگردی در محضر علامه عشق به حقیقت بود. این درس را نه از کلمات و نوشته‌ها که از اخلاق و حالات روحی و معنوی ایشان آموختم.
جامعه ما برای ترقی نیازمند بازخوانی اندیشه‌های علامه است
- جامعه ما اگر طالب رشد فرهنگی و علمی باشد باید از علمای بزرگ و برجسته چه حوزوی و چه دانشگاهی بهره‌مند شود.
- هرجامعه‌ای برای رشد فرهنگی و علمی نیازمند اندیشه‌های ناب و افراد فرهیخته فرهنگی است. نباید بین فرهیختگان حوزه و دانشگاه تفاوتی قائل شد؛ چون بین حوزه و دانشگاه فاصله‌ای نیست و همه به دنبال یک هدف مشترک هستند.
- علامه‌طباطبایی(ره) یکی از این چهره‌های فرهنگی و علمی بود که جامعه ما برای ترقی نیازمند بازخوانی اندیشه‌های اوست.
- اگر اندیشمندان و مسؤولان کشور به دنبال توسعه فرهنگی و علمی‌هستند باید در یک حرکت جدی و جهادی به فکر تربیت علامه‌طباطبایی‌ها، خمینی‌ها و مطهری‌ها در حوزه و دانشگاه باشند.