به گزارش مشرق، خلیج فارس، آبراهی حائز اهمیت در منطقه خاورمیانه و آسیای غربی به شمار می رود. کشور های مهمی اعم از عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ایران، عراق، عمان، بحرین و قطر در اطراف خلیج فارس وجود دارند.

آبراهه خلیج فارس در سطح بین المللی به موجب برخورداری از منابع نفت و گاز به طرز چشمگیری اهمیت دارد. جزایر متعددی در خلیج فارس وجود دارند. مهم ترین جزایر خلیج فارس شامل جزیره خار;، جزیره لاوان، کیش، قشم، ابوموسی، بحرین، تنب بزرگ و تنب کوچک می شود. 

بیشتر بخوانید:
نکاتی که باید در سفر جاده‌ای با خودرو شخصی بدانید

یکی از جزایر مسکونی که در خلیج فارس قرار دارد ، جزیره خارک یا خارگ است. جزیره خارک در فاصله ۳۸ کیلومتری بندرگناوه، بخش خارگ در خلیج فارس تعبیه شده است و به عنوان توابع استان بوشهر محسوب می شود. 

این جزیره به موجب وجود شرکت های نفتی گسترده نظیر قلات قاره، پتروشیمی خارگ و شرکت پایانه های نفتی از اهمیت اقتصادی فراوانی بهره مند است. 

در لایه های زمین جزیره خارک به صورت ملایم تاقدیس وجود دارد. به صورت میانگین چین های لایه های سطحی جزیره ۱۰ الی ۱۵ درجه تخمین زده شده است. 

در بخش غربی جزیره، بلندی هایی اعم از کوه لشکری، کوه گردن اشتر، کوه تخت و کوه دیده بان مشهود است. در میان بلندی های مختلف غربی، بلند ترین نقطه جزیره خارک، کوه دیده بان با ارتفاع ۸۷ متر از سطح دریا است. در ادوار گذشته به منظور کمک به ناوبری در جزیره، یک فانوس دریایی کوچک بر روی کوه دیده بان تعبیه شده است.

طول جغرافیایی جزیره خارک (از شمال به جنوب) حدود ۸ کیلومتر مربع و عرض آن بالغ بر ۴ کیلومتر برآورد شده است. علاوه بر این، متوسط ارتفاع جزیره خارک از سطح دریا ۳ متر می باشد. بهتر است بدانید جزیره خارک از شهرداری بهره مند است. همچنین در بخش شمالی جزیره خارک، یک جزیره کوچک و کشیده با عنوان خارگو با عرض ۴۰۰ متری قرار دارد.

شاید جالب باشد بدانید که جلال آل احمد جزیرۀ خارک را با لقب دُر یتیم خلیج فارس خوانده است. شما هم اگر کنجکاو و مشتاق هستید بیشتر در مورد جزیرۀ خارک بخوانید و بدانید که چرا جلال آل احمد این جزیره را با این لقب خوانده است با میزبون همراه باشید چون میزبون قصد سفر به جزیرۀ خارک را دارد و قرار است از تمام اسرار این جزیره بنویسد.

جزیره خارک؛ از گذشته تا کنون 

قدمت تاریخی شکل گیری جزیره خارک بر اساس نقشه های اروپایی اقیانوس هند و خلیج فارس به سده ۱۶ میلادی باز می گردد.

در سال های آغازین ظهور، جزیره خارک به موجب پشتیبانی از ناخدایان و دریانوردان کشتی های بادبانی در طول دسترسی به بندر بصره اهمیت چشمگیری پیدا کرد.

علاوه بر این جزیره خارک در عرصه نظامی و بازرگانی انگلیس و هند کمک شایانی کرده است. اهالی جزیره خارک، با دین اسلام پیرو مذاهب شیعه و سنی هستند. به استناد از برخی روایان ۵۰ درصد جمعیت جزیره خارک شیعه و ۵۰ % جمعیت آن اهل سنت می باشند. 

معماری خانه های سنتی و مهندسی جزیره خارک

جزیره خارک از لحاظ شهرسازی از دو نوع ساخت و ساز مهندسی و سنتی بهره مند است. شهرسازی به روش سنتی در بخش شمال شرقی جزیره خارک مشهود است. این شیوه ساخت و ساز به وسیله اهالی بومی منطقه با بافت شهری فشرده و کوچه های باریک ساخته شده است. به طور معمول ساختمان های موجود در منطقه شمال شرق خارک یک طبقه با حیاط کوچک طراحی شده اند. 

قوانین جمهوری اسلامی ایران حاکی از آن دارد که اجازه ساخت و ساز در ضلع شرقی جزیره خارک به اهالی بومی محدود است و بخش های مختلف جزیره تحت نظارت و تسلط وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران و شرکت پایانه های نفتی ایران قرار دارد. 

در واقع شهر سازی در نواحی های مختلف جزیره خارک (به استثنا ضلغ شرقی) به وسیله شرکت پایانه های نفتی و بر اساس اصول مهندسی شکل می گیرد. 

در طی افزایش میزان جمعیت جزیره خارک، ساخت و ساز به صورت آپارتمانی رواج یافته است. میان خانه های آپارتمانی با آب و هوای گرم جزیره تضاد وجود دارد. 

در ساخت و ساز های قدیمی شهر خارگ خانه های ویلایی بی نظیر با دو طرح کارگری و کارمندی مشهود است. در بخش جلویی ویلا های کارگری یک حیاط کوچک قرار دارد و در بخش پشت ساختمان حیاط بزرگ تری نسبت به حیاط جلویی تعبیه شده است. خانه های کارگری به هم متصل هستند و در حد فاصل حیاط های پشتی آن ها یک کوچه باریک طراحی شده است. 

در مقابل، ویلا های کارمندی از یک محوطه بزرگ بهره مند هستند و به گاراژ اختصاصی و خانه مستخدم مجهز می باشند. 

اکثر خانه های ویلایی موجود در جزیره خارک به دوره انگلیسی ها تعلق دارند. 

مرکز امور تجاری جزیره خارک 

در سطح شهر خارگ یک میدان طولانی و کشیده قابل رویت است. اطراف میدان پوشیده از مغازه های مایحتاج اهالی منطقه اعم از بوتیک لباس و مغازه های خوار بار فروشی می باشد.

مرکز میدان به وسیله جدول بندی و فضای سبز مزین شده است. این میدان به عنوان مرکز امور تجاری جزیره شناخته شده است و با پیاده روی های مسقف از طاق نصرت و ستون های متعدد برخوردار می باشد. 

اهمیت اقتصادی صنعت نفت جزیره خارک 

یکی از پایانه های مهم صادرات نفت جهان در جزیره خارک قرار دارد. در طی جنگ تحمیلی عراق به ایران حدود ۹۰ % از صادرات نفت ایران از طریق جزیره خارک شکل می گرفته است. بدین ترتیب دولت عراق به وسیله نیروی هوایی و به منظور تخریب جزیره حدود ۲۸۰۰ حمله را به خارک تحمیل کرد. 

یک افسر مهندسی سلطنتی انگلیس به نام کاپتن تامسون، در سال ۱۹۱۶ میلادی خط آهنی را از بقعه پیر عملدار تا اسکله جزیره احداث کرد. هدف از طراحی خط آهن حمل سنگ از اطراف مقبره علمدار در خارگ بوده است تا در زیر سازی مخزن های پالایشگاه نفت آبادان و زیر سازی راه آهن بصره به بغداد مورد استفاده قرار بگیرند. 

شرکت های نفتی اعم از شرکت ملی نفتکش ایران، پایانه های نفتی، صنایع پتروشیمی و نفت فلات قاره از اکثر اراضی جزایر خارک استفاده خدماتی و صنعتی دارند. 

بهتر است بدانید نیروگاه گازی جزیره خارگ، منبع تأمین کننده انرژی جزیره خارک است. 

ویژگی های طبیعی جزیره خارک

جزیره خارک متشکل از گونه های مختلف آبزیان و نرم تنان است. در اعماق جزیره فسیل هایی از  اندام مرجان ها، نرم تنان و دو کفه ای ها مشهود است. 

گزارش های زمین شناسان بیانگر آن است که ضخامت لایه های سطحی خاک جزیره خارک معادل ۲۰ سانتی متر الی ۵ متر است. لایه های زیرین خاک جزیره نسبت به لایه های سطحی نرم تر می باشند و در برابر جریان آب از بین می روند.

آب موجود در جزیره خارک شیرین است. در ادوار گذشته اقدامات گسترده ای در خصوص جمع آوری آب جزیره صورت گرفته است. 

ویژگی های آب و هوایی جزیره خارک از رشد درخت و گیاه های مختلف جلوگیری می کند. گسترده ترین پوشش گیاهی جزیره خارک درخت های لور یا لیل یا انجیر معابد هستند. این نوع درخت با تنه ای تنومند، سایه های وسیعی را تشکیل می دهد. 

ریشه های درخت لور یا لیل یا انجیر هوازی است. منظور از هوازی رشد ریشه به سمت تنه درخت است. 

علاوه بر این، رشدگیاه هایی اعم از استخودوس، کهور، مورخش و نخل زیبایی منحصر به فردی به جزیره خارک بخشیده است. 

گونه های حیوانی منحصر به فردی در جزیره خارک قابل مشاهده هستند. از جمله ساکنین دائمی جانوری جزیره می توان به آهو و مار های سمی اشاره کرد. طول مار های سمی جزیره حدود یک متر و نیم برآورد شده است. 

جاذبه های تاریخی و قدیمی در جزیره خارک 

جزیره خارک در طول تاریخ کانون توجه مورخ های اروپایی، رومی، ایرانی و یونانی بوده است. یکی از مورخ های یونانی به نام استاربون، عنوان جزیره خارک را ایکاره و ایکاریا انتخاب کرده است.

علاوه بر این، یکی دیگر از مورخ های رومی از جزیره خارک به نام بلین یاد کرده است. وجود آراء های گسترده درباره جزیره خارک حاکی از اهمیت این جزیره شگفت انگیز در ادوار مختلف دارد.  

سنگ نبشته هخامنشی

در جزیره خارک، سنگ نبشته ای به زبان پارسی باستان و به خط میخی وجود دارد که متعلق به دوره باستان می باشد. این سنگ نبشته بر روی یک صخره مرجانی  با طول و عرض ۳۰ سانتی متری کنده شده است. 

عده ای از کاووش گران بر این باور هستند که قدمت تاریخی کتیبه یا سنگ نبشته به دوره هخامنشیان مصادف با ۲۴۰۰ سال قبل باز می گردد. 

سنگ نبشته هخامنشی، قدیمی ترین سندی است که نام خلیج فارس در آن قید شده است.

در سال ۱۳۸۷ عده ای به صورت ناشناس شکاف عمیقی را در کتیبه هخامنشی به وجود آوردند. به گونه ای که حدود ۷۰ درصد از کتیبه تخریب شده است.

گور دلمن 

در کوهستان بزرگ جزیره خارک دو تکه سنگ به صورت ضربدری وجود دارد. نظریه های مختلفی درباره تکه سنگ های جزیره خارک ارائه شده است. 

اهالی جزیره تکه سنگ ها را به دو خواهران می شناسند. ساکنین خارک بر این باور هستند که در قدیم الایام، دو خواهر از خداوند خواستار رهایی از بند اجنبی ها بودند که به صورت آنی به دو تکه سنگ مبدل شده اند. 

یک مورخ به نام گریشمن ادعا می کند تکه سنگ های کوهستان، گور دلمن هستند. طبق نظریه گریشمن قدمت تاریخی تکه سنگ ها به دوره قبل از میلاد مسیح باز می گردد.

امامزاده میرمحمد حنفیه 

در بخش جنوب غربی جزیره خارک، آرامگاه امامزاده میرمحمد حنفیه قرار دارد. ساختمان این امامزاده متشکل از خشت و کاهگل است. فضای داخلی امامزاده نیز به وسیله کاشی کاری های ستاره ای هشت ضلعی مربوط به عهد مغول مزین شده است. 

دیرینگی امامزاده میرمحمد حنفیه به سال ۷۳۸ هجری قمری به دوره حکمرانی سلسله سلجوقیان در ایران باز می گردد. بر فراز ساختمان امامزاده دو گنبد بزرگ و کوچک با معماری مضرس و مدور طراحی شده است. 

در داخل بقعه میرمحمد حنفیه کتیبه ای قرار دارد که امامزاده میرمحمد حنفیه را به عنوان یکی از فرزند های امیرالمومنین علی (ع) معرفی می نماید. 

امامزاده میر محمد حنفیه به عنوان یک یادگار از صدر اسلام به شمار می رود این عمارت به شماره ی ۲۲۰۵ در لیست فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. 

از سری جاذبه های تاریخی موجود در جزیره خارک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• باغ هلندی ها

• گورستان اسلامی 

• گورستان مسیحی 

• گورستان پیش اسلامی 

• بقعه میر محمد 

• قلعه هندی ها واقع در شمال خاوری جزیره خارک 

• قبر ابوبکر

• دخمه ها 

• امامزاده میرارم مزین به نقوش اسلیمی و طرح سرو کنده کاری

• قبر دیده بان 

• کلیسا نسطوریان 

• دو خواهرون 

• کره انگیز ها 

• آتشکده ساسانی 

• گور معبد های پالمیران

مناسب ترین زمان برای سفر به جزیره خارک 

مهم ترین مشخصه آب و هوایی در جزیره خارک وجود رطوبت و آب و هوای شرجی، فاقد بارندگی است. میزان دمای هوا در این منطقه از ماه های پایانی سال افزایش پیدا می کند و حدود ۸ ماه کامل منطقه را در یک موقعیت شرجی قرار می دهد. 

در فصل های مختلف سال درجه حرارت از ۴ الی ۴۶ درجه سانتی گراد متغیر است. 

با فرا رسیدن فصل پاییز به خصوص آذر ماه، باران های پاییزی شکل می گیرند و سبب ارتقا کفیت هوا می شوند. 

شایان توجه است به صورت میانگین دمای هوای جزیره خارک در فصل تابستان ۳۲,۶ درجه و در فصل زمستان حدود ۷ درجه سانتی گراد می باشد. 

بدین ترتیب مناسب ترین زمان برای سفر به جزیره خارگ از منظر آب و هوایی، فصل پاییز (آذر) است. 

مسیر دسترسی به جزیره خارک

جزیره خارک از منظر تقسیمات کشوری جزو توابع استان بوشهر تلقی می شود. این جزیره در ۳۵ کیلومتری بندر گناوه، ۷۶ کیلومتری شمال غربی بوشهر و ۳۰ کیلومتری بندر ریگ قرار دارد.