به گزارش مشرق، به ته خط رسیده‌اند، همان افرادی که حتی خانواده‌هایشان هم قیدشان را زده و زندگیشان خلاصه شده در فندک، پایپ و نئشگی. به هیچ چیز جز مواد فکر نمی‌کنند، حتی به اینکه کجا بخوابند و در چه شرایطی شب را صبح کنند. فقط می‌خواهند یک گوشه بدون اینکه کسی با آن‌ها کاری داشته باشند مواد بکشند. هر موادی، حتی اگر پولشان ته کشیده و یا جنس موادشان هم مرغوب نباشد.
همین طرد شدن و بی‌پولی و اصرارشان بر مصرف مواد مخدر باعث شده، در گوشه و کنار شهر مشاهده شوند و به اصطلاح پاتوق کنند. از این‌رو، شوش، مولوی، دره فرحزاد، کنارگذر و میانه اتوبان‌هایی نظیر آزادگان و همت پاتوق معتادان متجاهری شده که اصطلاحاً به آن‌ها «معتادان ته‌خطی» هم می‌گویند. همان‌ها که اعتیادشان علنی و آشکارا شده، روزهای زندگی بدون مواد دیگر یادشان نیست و اصلاً نمی‌دانند دنیا بدون مصرف شیشه و هروئین چه شکلی است!
بررسی‌ها نشان می‌دهد، این آسیب اجتماعی به واسطه مشکلات خانوادگی و اقتصادی پررنگ‌تر شده و نیازمند ساماندهی و رسیدگی موثر و فوری است. آسیب اجتماعی که نه تنها سبب تخریب روح و جسم معتادان شده، بلکه چهره پایتخت را نیز تحت تأثیر قرار داده است.
رمزگشایی از ساماندهی بی‌اثر معتادان متجاهر در سنوات گذشته
نیروی انتظامی که وظیفه جمع آوری این معتادان را برعهده دارد، پس از جمع‌آوری و غربال، معتادان را تحویل مراکز نگهداری می‌دهند. عده‌ای که شرایط ورود به مراکز ماده ۱۶ (ترک اجباری) را نداشته باشند، رها می‌شوند و گروهی که شرایط مراکز را دارند، به مدت سه ماه نگهداری شده و بعد از آن ترخیص می‌شوند.
رها شدن معتادانی که شرایط لازم برای ورود به مراکز ماده ۱۶ را ندارند از یک سو و ترخیص معتادان متجاهر از مراکز نگهداری پس سه ماه از سوی دیگر، باعث شده، جمع‌آوری معتادان متجاهر توسط فرماندهی انتظامی به نوعی بی‌فایده باشد. پلیس هم همواره کمبود ظرفیت مراکز نگهداری را عامل رهاشدگی معتادان متجاهر در شهر و بی‌نتیجه ماندن جمع‌آوری‌ها عنوان می‌کرد.
اهمیت تأمین زیرساخت‌ها برای ساماندهی معتادان متجاهر
در همین رابطه، سردار مهدی حاجیان سخنگوی فرماندهی انتظامی کشور چندی پیش در نشست خبری، جمع‌آوری معتادان متجاهر را اقدامی کم‌دردسر برای پلیس خواند و اعلام کرد: فرمانده انتظامی کل کشور دستور سراسری مبنی بر جمع‌آوری معتادان متجاهر توسط پلیس، صادر کرده؛ البته سازمان‌های متخلفی در این زمینه نقش دارند که باید به وظایف خود عمل و زیرساخت‌ها را تأمین کنند.
بر این اساس، نبود زیرساخت‌های لازم برای نگهداری و درمان معتادان متجاهر، عامل اصلی بی‌نتیجه ماندن پرونده ساماندهی معتادان متجاهر در تهران شده بود و نه تنها اقدامات دستگاه‌های مختلف برای رفع این معضل نتیجه نمی‌داد، بلکه دورِ باطلِ جمع‌آوری و رهاشدگی مجدد این آسیب دیدگان اجتماعی، باعث افزایش تعدادشان در سطح شهر شده بود.
۳ برابر شدن شمار معتادان خیابانی در ۱۰ سال گذشته
به تازگی دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران، گفت: ۱۰ سال گذشته، تعداد معتادان متجاهر تهران حداکثر هفت هزار نفر بود، اما درحال حاضر ۲۱ هزار معتاد متجاهر داریم.۱۰ سال گذشته، تعداد معتادان متجاهر تهران حداکثر هفت هزار نفر بود، اما درحال حاضر ۲۱ هزار معتاد متجاهر داریم.
مصطفی هادی‌زاده با اشاره به اینکه برخی از معتادانی که در سطح شهر مشاهده می‌کنیم، معتاد متجاهر محسوب می‌شوند، اما امکان پذیرش آن‌ها در مراکز ماده ۱۶ وجود ندارد، ادامه داد: بیش از چهار هزار نفر شامل افراد بالای ۶۵ سال، دارای زخم باز، زیر ۱۸ سال، زنان باردار، معلولان جسمی و حرکتی، ترنس‌ها، بیماران روانی و ... هستند که نمی‌توانند وارد مراکز ماده ۱۶ شوند. وقتی پلیس در طرح‌ها معتادان متجاهر را جمع‌آوری می‌کند، بعد از غربالگری که بهزیستی انجام می‌دهد از ورود این افراد به مراکز ماده ۱۶ جلوگیری می‌شود و به گرمخانه‌ها و سامان‌سراها جهت اقامت موقت منتقل می‌شوند؛ اما گرمخانه نیز شرایط نگهداری از این افراد را ندارد.
چاره‌اندیشی برای منع پذیرشی‌ها
معتادان منع پذیرشی، اصطلاحاً به معتادان متجاهری گفته می‌شود که شرایط حضور در مراکز ماده ۱۶ را ندارند و قوانین این مراکز از ورود این افراد جلوگیری می‌کند. اما باید این افراد همچنان بدون هیچ فکری در پاتوق‌ها رها می‌ماندند و اقدامی برای آن‌ها صورت نمی‌گرفت؟
بعد از آنکه مدیریت شهری جدید و شورای ششم پایتخت بر سرکار آمدند، ورود شهرداری به رفع معضلات اجتماعی به یکی از مهم‌ترین دغدغه و برنامه‌های مدیران شهری مبدل شد و اعضای شورا بر اینکه شهرداری در دوره جدید باید در کنار سایر دستگاه‌های مسئول، برای آسیب‌های اجتماعی شهر چاره‌اندیشی کند، تاکید داشتند.
از این‌رو، اولین قرارگاهی که در شهرداری تهران ایجاد شد، قرارگاه اجتماعی بود. تمام دستگاه‌ها اعم از بهزیستی، استانداری، فرمانداری، پلیس، سازمان زندان‌ها، کمیته امداد، ستاد مبارزه با مواد مخدر و ... در این قرارگاه کنار یکدیگر جمع شدند و موضوع ساماندهی معتادان متجاهر در اولویت برنامه‌های این قرارگاه قرار گرفت.
حال پس از ۶ ماه که از آغاز به کار این قرارگاه می‌گذرد، نه تنها ظرفیت مراکز نگهداری از معتادان متجاهر افزوده شده بلکه برای معتادان منع پذیرشی که در هیچ مراکز ماده ۱۶ برایشان جایی نبود، مراکز تخصصی راه اندازی شده است. این درحالی است که در طول سال‌های گذشته نه مراکز تخصصی برای این افراد راه‌اندازی شده و نه حتی ظرفیت عمومی مراکز ماده ۱۶ اضافه شده بود.
جزییات راه‌اندازی یاورشهرها در پایتخت
بررسی‌ها نشان می‌دهد، مدیران فعلی شهری حل معضل اعتیاد در پایتخت را جزو وظایف خود دانسته، آن را نوعی زیست شهری قلمداد نمی‌کردند و اقدام به راه‌اندازی مراکز مخصوص معتادان منع پذیرشی با وجود تنگنای مالی کردند.
بر این اساس، از زمان شکل‌گیری قرارگاه اجتماعی یعنی حدود ۶ ماه قبل تاکنون، ۶ یاور شهر توسط شهرداری تهران راه‌اندازی شده که اختصاص به معتادان متجاهر با شرایط خاص دارد. یاور شهر ۱ با ظرفیت ۵۰۰ نفر برای معتادان متجاهر بالای ۶۵ سال، یاور شهر دو با ظرفیت ۲۰۰ نفر برای معتادان متجاهر زیر ۱۸ سال، یاور شهر سه با ظرفیت ۱۵۰ نفر برای معتادان متجاهر دارای زخم باز، یاور شهر ۴ و ۶ با ظرفیت هزار نفر ویژه مردان و یاور شهر پنج با ظرفیت ۲۰۰ نفر ویژه زنان معتاد متجاهر عملیاتی شد.
یاورشهرهای پایتخت در خدمت بزرگترین دایره منع پذیرشی
معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران درباره راه‌اندازی یاورشهرها توسط شهرداری تهران برای معتادان منع پذیرشی، اظهار کرد: از زمان شکل‌گیری قرارگاه اجتماعی یعنی حدود ۶ ماه قبل تاکنون، ۶ یاور شهر توسط شهرداری تهران راه‌اندازی شده که اختصاص به معتادان متجاهر با شرایط خاص دارد، بزرگترین دایره منع پذیرشی‌ها در تهران را در مراکزی که راه‌اندازی کردیم، پوشش دادیم. البته هنوز دایره‌های کوچک‌تر و کم جمعیت‌تری مانند ترنس‌ها، معلولان و ... داریم که سعی خواهیم کرد، در همین مراکز منع پذیرشی که راه اندازی شده این افراد را نیز پذیرش کنیم.
محمد امین توکلی زاده ادامه داد: در مرکز ویژه بانوان، بخش مادر و کودک راه‌اندازی می‌شود تا زنان معتاد دارای فرزند خردسال (که تعدادشان محدود است) را نیز بتوانیم پذیرش کنیم.
توکلی زاده بیان کرد: بزرگترین دایره منع پذیرشی‌ها شامل کبر سنی‌ها بودند؛ یعنی معتادان متجاهر بالای ۶۵ سال، که برایشان مرکز تخصصی با ظرفیت مناسب راه اندازی شد. همچنین، معتادان متجاهر دارای زخم باز، آمار بالایی داشتند و درمان این گروه بسیار سخت و پیچیده است؛ چراکه نه بیمارستان‌ها و نه مراکز ماده ۱۶ این افراد را پذیرش نمی‌کنند. اما درحال حاضر علوم پزشکی وارد عمل شده و با شهرداری قرارداد بسته‌اند. مقرر شده، این افراد بیمه سلامت شوند و چند بیمارستان را به ما اعلام کردند که می‌توانیم این معتادان را برای درمان زخم بازشان منتقل کنیم.
معاون شهردار تهران درباره زنان معتاد متجاهر، تصریح کرد: شهرداری تهران پیشتر با همکاری سپاه یک مرکز ویژه زنان معتاد متجاهر راه اندازی کرد، اما همچنان نیاز به ظرفیت برای بانوان داشتیم به همین منظور یک مرکز دیگر مخصوص زنان را راه‌اندازی شد.
وی اضافه کرد: موضوع دیگر، معتادان متجاهر نوجوان بود این افراد زیر ۱۸ سال هستند و به دلیل صغر سنی آنان را نمی‌توانستیم در مراکز ماده ۱۶ ببریم. به همین منظور یک مرکز تخصصی نیز برای این گروه از معتادان راه اندازی کردیم.
توکلی‌زاده درباره معتادان متجاهر دارای اختلالات روانی، گفت: شهرداری تهران با بهزیستی یک توافقی را انجام داده و قرار شد پس از آنکه بخش درمان اعتیاد این گروه از معتادان در مراکز شهرداری پایان یافت و اقدامات لازم برای سم زدایی و درمان صورت گرفت، آنان را تحویل سازمان بهزیستی دهیم تا درخصوص درمان اختلالات روانی افراد، بهزیستی اقدامات لازم را انجام دهد.
معاون شهردار تهران افزود: یک مرکز تخصصی در جاجرود را به زودی راه‌اندازی می‌کنیم. این محل سابق برای شرکت اتوبوسرانی بوده است. می‌توانیم بیش از ۳ هزار معتاد متجاهر را بعد از راه اندازی، در مرکز جاجرود پذیرش کنیم. وقتی به بهره‌برداری برسد، ظرفیت لازم برای تمام معتادان متجاهر منع پذیرشی در تهران ایجاد می‌شود.
یاورشهرها؛ خدمت به شهر؛ احیای جسم و روان معتادان
بر اساس آنچه مطرح شد، معتادان منع پذیرشی یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها درپابرجا ماندن موضوع ساماندهی معتادان متجاهر بود. بی توجهی برای درمان و نگهداری این گروه از معتادان در طول سال‌های گذشته، باعث پیچیده‌تر شدن رفع این معضل در تهران شده بود. هر روز چهره پایتخت با جولان گسترده این معتادان در ملاء عام، خراب‌تر می‌شد.
بر این اساس، راه اندازی یاورشهرهای تخصصی برای درمان اعتیاد معتادان منع پذیرشی، یک اتفاق مبارک است که توسط مدیران سابق دولتی و شهری پشت گوش افتاده بود. حالا راه اندازی این مراکز، نه تنها وجهه و چهره شهر را ترمیم می‌کند، بلکه ظرفیت احیای جان و مال و روان معتادان رها شده را دارد. مراکزی که به واسطه دغدغه کادر جدید مدیریت شهری برای ساماندهی اوضاع معتادان متجاهر، بروز و ظهور پیدا کردند.