به گزارش مشرق، سال ها پیش که تازه ازدواج کرده بودم و هنوز بچه نداشتیم خاطرم می آید که با چند خانواده از دوستانمان به سفری چند روزه رفتیم که این خانواده ها هر کدام یک یا دو بچه داشتند. یکی از این خانواده ها دختر بچه شش ساله ای داشت که هنوز رفتارش در خاطرم مانده چرا که مدام برای خواسته های نامعقول مختلف خود فریاد می‌کشید و می‌توانست برای رسیدن به خواسته اش ساعت‌ها گریه کند، حتی یادم است به خاطر گریه هایش به او بی توجهی کردند اما او توانست تا چندین ساعت جیغ بزند و گریه کند و همه را مات و مبهوت کند.
پس از سال‌ها که دو مرتبه این دختر بچه را که البته بزرگتر شده بود و به مدرسه می رفت، دیدم به شدت تحت تأثیر رفتار و کردارش قرار گرفتم چرا که هیچ شباهتی به آن دختر لجبازی که قبلا دیده بودم، نداشت. رفتار و حرکاتش بسیار سنجیده و موقر شده بود و برایم جای سوال داشت که چطور این دختر این اندازه تغییر کرده است؟ آیا واقعا می توان لجبازی کودکان را درمان کرد؟
لجبازی کودکان می تواند علل متعدد داشته باشد از محیط نامناسب خانواده تا نازپروردگی، سرزنش و انتقاد از کودک، فشارهای خانواده، مشکلات جسمی و روانی تا جلب توجه و برخی اختلالات مثل اختلال نافرمانی ـ مقابله جویانه، سندروم داون، کودک آزاری و اختلال بیش فعالی ـ نقص توجه و همچنین مشکلات دیگری مثل استرس های زیاد، بی توجهی یا انتظارات زیاد والدین از بچه ها و در نهایت اینکه طبق گفته محققان لجبازی بین پسران بیش از دختران است.
برخی علل فیزیولوژیک مثل کشیدن سیگار و مواد مخدر در دوران بارداری مادر و مصرف الکل نیز در این زمینه ایجاد خلق و خوی لجبازی در بچه‌ها اثرگذار است.
حال برای خانواده ای که به هر دلیلی دارای فرزند لجبازی هستند که نمی‌توانند او را زیاد به میهمانی ها یا جمع‌های مختلف ببرند، با دوستانش تنها بگذارند .چرا که سایرین را دچار اذیت می‌کند و همینطور لجبازی اش بر رفتار دیگر اعضای خانواده نیز اثرگذار است، چه کارهایی لازم است تا بتوانند این حالت های کودک را اصلاح کنند.
۱-هماهنگی پدر و مادر در فرزندپروری
سپیده بشول، روانشناس کودک در این باره می‌گوید: «در بین پدر و مادرها زیاد دیده می شود که در زمینه تربیتی پدر یک سازی می‌زند و مادر ساز دیگری. بچه گریه می‌کند، مادر می‌گوید به لجبازی اش بی توجهی کنیم اما پدر او را در آغوش می‌گیرد و به خواسته اش تن می‌دهد یا بالعکس این دیده می شود. چنین چیزی جز افزایش لجبازی کودک به منظور رسیدن به خواسته اش نتیجه دیگری ندارد. در واقع پدر و مادر هر روش تربیتی که می خواهند داشته باشند در بهترین حالت باید با هم هماهنگ باشد تا بچه در جبهه یک طرف آنها قرار نگیرد و دیگری را دچار عذاب کند و در نهایت نیز خودش به ورطه لجبازی بیافتد.»
۲-پاسخگویی به نیاز کودک
بشول دراین باره نیز توضیح می دهد: «باید نیازهای کودکان به فراخور سنشان مورد توجه قرار بگیرد مثلا نیاز یک نوزاد به پاسخگویی با نیاز یک کودک هشت ساله متفاوت است قطعا نیاز یک نوزاد دو ساله باید همان لحظه برآورده شود حال اگر تشنه است، جایش را خیس کرده یا هر مشکل دیگری که دارد نباید عقب بیافتد که بچه عنق و بداخلاق شود و احساس کند که به او بی توجهی می شود اما برای بچه های سنین بالاتر بهتر است که آموزش صبر از سوی والدین داده شود بااین حال در زمینه نیازهای ضروری بهتر است که همان لحظه پاسخگویی از سوی پدر و مادر صورت بگیرد. مثلا مادر در حال گفت وگو با یک دوستش پشت تلفن است ، دو ساعت هم به طور انجامیده ، بچه مشکلی دارد، مدام مادرش را صدا می کند اما مادر به او می گوید که صبر کند. قطعا این بچه با هر مشکلی کارش به لجبازی می کشد و شروع به تخریب وسایل اتاقش یا هر چیز دیگری می‌کند تا توجه مادرش را جلب کند.»
۳-به کودکان حق انتخاب دهیم
بشول می‌گوید: « بسیار دیده شده که پدر و مادرها به بچه ای سنین مدرسه شان نیز هیچ انتخابی برای رفتن به گردش و تفریح، زمان انجام تکالیف، غذا خوردن یا کارهای دیگری نمی دهند زمانی هم که بچه ها اعتراضشان را با لجبازی نشان می دهند، آنها را شماتت می کنند. بهتر است گاهی فضا را هم برای انتخاب کردن بچه ها باز بگذاریم حتی اگر یک بچه ای می خواهد روی دیوار نقاشی بکشد، به جای مقابله با او، دیوارها را پر از کاغذ سفید بکنیم و به او حق انتخاب نقاشی کشیدن بدهیم.»
۴- اثر جایگزین ها
برای بچه‌هایی که مدام به دلائل مختلف معقول و غیر معقول جیغ می‌کشند و گریه می‌کنند، می‌توان راهکارهایی جایگزین ارائه داد مثلا به جای تهدید بچه که اگر جیغ بزنی، کتک می‌خوری یا مسائل دیگر، از جملات خبری استفاده کنیم و مثلا به او حق انتخاب دهیم که: « الان زمان این است که یا غذایمان را بخوریم یا اتاق را مرتب کنیم، کدام را انتخاب میکنی؟ اگر گریه کنی من متوجه انتخابت نمی‌شوم؟ پس حرف بزن تا یک راه را انتخاب کنیم.»
*تنظیم زمان برای فعالیت های کودک
کودکان نیاز به زمان بندی درست برای خواب، بیداری، غذا خوردن و تفریح و بازی دارند. گاه دیده می‌شود والدین بدون توجه به این زمان ها هر کاری که خودشان دوست دارند، می‌کنند مثلا طبق برنامه خودشان ساعت خواب یا غذای بچه را تغییر می کنند و همین بر روحیه و خلق و خوی بچه اثر می گذارد. بهتر است هر جا که هستیم این برنامه ها را به طورمنظم در نظر داشته باشیم.
*گوش دادن فعال در کنار گفت وگوی صحیح
بشول می افزاید: «خیلی وقت ها پیش می آید که بچه ها مثلا به خاطر مشکل پیدا کردن با یک دوست یا هر چیز دیگری در منزل جیغ می زنند و لجبازی می کنند یا اینکه بدون اینکه حرفی بزنند مدام بداخلاقی می کنند و بهانه می‌تراشند. اینطور مواقع به جای اینکه والدین عصبانی شوند بهتر است که وارد گفت وگو با کودک شوند بچه هر چقدر هم که کوچک باشد مثلا دو سال، می تواند این را درک کند و آرام بگیرد.
مثلا کودک شما در حال گریه کردن بی دلیل است. شما به جای واکنش عصبی سراغ او می روید، نوازشش می کنید و می‌گویید: «عزیزم گرسنه ای برایت غذا بیاورم؟ می خوای با هم بازی کنیم یا بریم بخوابیم؟» برای بچه های بالای چهار سال می توان درباره رفتارشان با آنها صحبت کرد و تذکر هم داد مثلا اگر در جمع دست به رفتارهای لجبازی می‌زند، او را کناری ببرید و با او صحبت کنید که این رفتارش درست نیست و علتش چیست، در مرحله بعد به او در منزل تذکر بدهید یا اینکه از حقوقش مثل دیدن تلویزیون او را یک روز محروم کنید یا مثلا فوتبال نمی تواند امروز بازی کند تا بدان که لجبازی کار درستی نیست یا اگر به او قول داده اید که فلان بازی را برایش در این ماه بخرید، این را به ماه دیگر موکول کنید و علتش را هم برایش توضیح دهید.
*تنبیه بدنی ممنوع
اما تنبیه بدنی در این مسیر اصلا چاره نیست. چرا که تنها باعث می شود بچه نسبت به تنبیه اثرش را از دست بدهد و هر چقدر که بیشتر تنبیه شود، بی توجه تر و البته لجباز تر شود چرا که با تنبیه بدنی کودک متوجه اشتباهش نمی‌شود.
با همه مسائلی که طرح شد اگر دقت کنیم همیشه کودکان مقصر لجبازی شان نیستند گاهی خود والدین با اشتباهات یا بی توجهی‌شان به لجبازی بچه ها دامن می زنند. برخی بچه ها هم اصلا لجباز نیستند فقط کنجکاوی زیاد دارند یا یک واکنش نسبت به دیگران باعث می شود که انگ لجبازی بخورند و همین باعث می شود که بیشتر روی موضوعات مختلف از آن پس پافشاری کنند.
*لجبازی در جمع را چه کنیم
بشول درباره لجبازی بچه ها در جمع نیز می‌گوید: «بسیاری از بچه ها به دلیل هوش زیادی که دارند در جمع به دلائل مختلف مثل اینکه والدین نمی توانند آنها را سرزنش کنند یا خواسته شان را رد کنند یا مثلا در فروشگاه و مراکز عمومی دست به لجبازی برای رسیدن به خواسته هایشان می زنند.
اینطور مواقع فشار زیادی به والدین از سوی دیگران وارد می‌شود و دیگران ممکن است که پدر و مادر را نقد کنند که چرا بچه را تحت فشار قرار می دهند، بهترین حالت این است که در جمع اصلا عصبانی یا پرخاشگر نشوید تا بچه ها رفتار بدتری داشته باشند. از او در مقابل دیگران تعریف کنید و رفتار خوبی با او داشته باشید حتی اگر لجبازی کرده و همینطور زیاد بکن نکن برایش نداشته باشید. همین ها باعث می شود که کودک لجبازی اش را کم کند و رفتار معمول از سر بگیرد.
نکته دیگر اگر برای کودک در سنین مدرسه حد و حدود تعیین کرده اید، پای قوانین خودتان بایستید و اگر با لجبازی کودک خواست به اهدافش برسد، هرگز کوتاه نیایید تا متوجه شود که نمی تواند در این زمینه ها قوانین شما را زیرپا بگذارد.»