به گزارش مشرق، روزهای ۲۵ و ۲۶ مهرماه، مشهد مقدس میزبان یک رویداد مهم بود. قرار بود «همایش بین‌المللی کتابخانه‌های عمومی و کسب و کارهای کوچک» در مشهد الرضا(ع) برگزار شود. شاید در نگاه اول، ارتباط کتابخانه‌های عمومی با کسب و کارهای کوچک کمی نامأنوس باشد و این سوال به ذهن خطور کند که: چه ارتباطی بین کتابخانه و کسب و کار وجود دارد؟ کتابخانه چه کمکی به این حوزه خواهد کرد؟
در وهله نخست باید بدانیم که این روزها کتابخانه‌ها در ایران، تنها به امانت دادن کتاب نمی‌پردازند، بلکه خدمات زیادی به اعضای خود ارائه می‌دهند. این خدمات نوین، تنها با اندک مبلغی که به عنوان حق عضویت توسط اعضا پرداخت می‌شود، در دسترس افراد است. بسیاری از کتابخانه‌ها دارای امکانات قابل توجهی هستند. کتابخانه‌ها برای رده‌های سنی گوناگون به ویژه کودک و نوجوان، طرح‌ها و برنامه‌های ویژه‌ای دارند. برای افراد دارای معلولیت (نابینا، ناشنوا، کم‌توان و ...) نیز خدمات برجسته‌ای ارائه می‌شود تا آنها هم بتوانند از امکانات کتابخانه‌ها استفاده کنند. اینجا قصد ندارم درباره خدمات کتابخانه‌ها در ایران صحبت کنم که نوشتن در این باره فرصتی دیگر می‌طلبد.
در دنیای امروز، کتابخانه‌ها به عنوان یک شبکه گسترده دارای نقش اجتماعی و کارکرد فرهنگی هستند. فعالیت ۳۷۴۶ باب کتابخانه در سراسر ایران، به ایفای هرچه بهتر این نقش اجتماعی کمک می‌کند. یکی از کارکردهای اجتماعی کتابخانه، حمایت از کسب و کارهای کوچک است. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در راستای حمایت از تحرک اجتماعی و تولید و اشتغال، برنامه‌ریزی مهمی در حوزه حمایت از کسب و کارهای کوچک انجام داده است که نمود آن را در همایش کتابخانه‌ها و کسب و کارهای کوچک شاهد بودیم.
از ساعت ۸ صبح روز ۲۵ مهرماه، برنامه با سخنرانی مسئولین فرهنگی و دست‌اندرکاران همایش افتتاح شد. سخنران ویژه این مراسم، دکتر محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود که به خاطر مشغله زیاد نتوانسته بود در این برنامه حاضر باشد و از طریق ارتباط تصویری به صورت زنده و برخط سخنرانی کرد. او طرح کتابخانه‌های عمومی و کسب و کارهای کوچک را حرکتی نو در حوزه اقتصاد عنوان کرد. یعقوبعلی نظری، استاندار خراسان رضوی، دیگر سخنران آئین افتتاحیه بود. او هم ابتکار نهاد در راه‌اندازی این طرح را ستود. یک نکته در سخنان استاندار خراسان رضوی برجسته بود و آن اشاره به عدم اتکای استان خراسان رضوی به اقتصاد نفتی بود. شاید یکی از علل انتخاب مشهد برای میزبانی از این همایش بزرگ و مهم، همین مسئله باشد. سپس مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از نقش کتابخانه‌ها در حمایت از اقتصاد خرد و پشتیبانی از کسب‌وکارهای کوچک سخن گفت.
دکور برنامه خیلی ساده اما جذاب طراحی شده بود. با استفاده از چهار قفسه فلزی با طبقات چوبی، نمادهای کسب و کارهای کوچک مثل کاموا، نخ و سوزن، چرخ خیاطی، تولیدات دست‌ساز، صنایع دستی و ... در کنار چند کتاب با موضوع کارآفرینی و تولید، می‌خواست موضوع همایش را به حضار یادآوری کند.
حضور مهمانان خارجی، اساتید دانشگاه، دانشجویان، کتابداران، مسئولین فرهنگی و اصحاب رسانه در این برنامه، بر غنای آن افزوده بود. میهمانان خارجی از کشورهای برزیل، مالزی، هند، ترکیه، روسیه و... در این برنامه حضور داشتند و قرار بود هر کدام به ارائه مقالات خود پیرامون موضوع همایش بپردازند. علاوه بر این، عده‌ای نیز به صورت برخط در برنامه حضور داشتند. این افراد هم شامل پژوهشگران ایرانی و محققان خارجی بود.
خانم ویکی مک‌دونالد، رئیس فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری یا همان ایفلا هم در این مراسم به صورت برخط سخنرانی کرد. نهاد کتابخانه‌های عمومی ایران چند سالی است که دوباره به عضویت ایفلا درآمده است. رئیس ایفلا متناسب با موضوع برنامه به نقش کتابخانه‌ها در توسعه پایدار اشاره کرد. ابتکار نهاد کتابخانه‌های ایران در حمایت از کسب و کارهای خرد، تحسین او را نیز برانگیخته بود.
بعد از مراسم آغازین، پژوهشگران و محققین به ارائه مقالات خود پرداختند. طبق برنامه‌ریزی، روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه، ۲۵ و ۲۶ مهر، مقالات ارائه و داوری می‌شد و از ساعت ۱۵ روز چهارشنبه مراسم اختتامیه برگزار می‌گردید. همایش طوری برنامه ریزی شده بود که بعد از ارائه هر مقاله توسط دانشجویان و اساتید و پژوهشگران، یک کتابدار یا صاحب کسب و کار، به ارائه تجربیاتش می‌پرداخت. این سبک از ارائه، هم توازن برنامه‌ها را حفظ می‌کرد، هم مانع از یک‌نواختی برنامه‌ها می‌شد و هم پس از ارائه متن علمی و تئوریک، شاهد عینی هم از تجربیاتش در آن حوزه سخن می‌گفت. خلاصه هم فال بود و هم تماشا.
یکی از مقاله‌ها درباره نقش کتابخانه‌های روستایی در توسعه کسب و کار در روستا بود. برایم جالب بود که براساس اطلاعات این مقاله، با کمک کتابخانه، در روستای ویان واقع در استان همدان، حرفه خیاطی توسعه یافت و «کارگر» به «کارآفرین» تبدیل شد. سپس مستند کوتاهی از یک جوان کارآفرین در روستای ویان پخش شد. او از نقش کتابخانه روستایش در توسعه کسب و کارش گفت. نتیجه حیرت‌انگیز بود. با کمک کتابخانه و با همت جوانان روستا، پدیده مهاجرت معکوس از شهر به روستا شکل گرفته بود و بسیاری از جوانان که برای یافتن شغل به شهرها مهاجرت کرده‌بودند، به زادگاهشان در روستای ویان بازگشتند. این همان وظیفه اجتماعی کتابخانه است که به بهترین شکل در روستای ویان اتفاق افتاده بود.
مقالات دیگر توسط نویسندگان ایرانی و خارجی ارائه شد. محور اصلی مباحث، آسیب‌شناسی علمی درباره موانع تولید در اقتصاد خرد، توسعه مهارت‌های حرفه‌ای با کمک کتابخانه، اشتغال‌زایی در روستا، ایده‌های کسب و کار، نقش کتابخانه در توسعه کسب و کارهای کوچک و ... بود.
یک کتابدار از احیای حرفه «سوزن‌دوزی» در یکی از روستاهای سیستان و بلوچستان سخن گفت. با کمک کتابخانه، این حرفه سنتی دوباره احیا شده و برای بانوان روستا ایجاد اشتغال شده بود. کتابدار کتابخانه روستای قاسم‌آباد در سیستان و بلوچستان از رشد کسب و کارهای خرد در روستایش گفت. با کمک کتابخانه و به همت این کتابدار، زنان روستا توانسته بودند محصولات دست‌ساز خود را برای فروش به مناطق شهری ارسال کنند. وقتی گفت حتی محصولات روستائیان برای عرضه به شهر لیسبون پرتغال ارسال شده است، حاضرین به وجد آمدند.
همزمان با این همایش، در کتابخانه مرکزی مشهد، بازارچه‌ای برای تبلیغ و معرفی تولیدات و صنایع دستی تشکیل شده بود که حضار از آن بازارچه هم بازدید کردند.
واقعیت این است که کتابخانه با حمایت از کسب و کارهای کوچک، مهاجرت روستائیان به شهر را به میزان قابل توجهی کاسته است و برنامه‌های کتابخانه در حوزه کسب و کار در مناطق محروم، با استقبال مردم مواجه شده است. حالا کتابخانه به عنوان یک پایگاه اجتماعی، نقش مهمی در سراسر کشور به ویژه در روستاها ایفا می‌کند.
در زمان تنفس، حضار دور هم جمع می‌شدند و تبادل نظر می‌کردند. هر یک از تجربیات خودشان در محل خدمت خود می‌گفتند. در حاشیه برنامه با علی فوات کارتال رئیس انجمن کتابخانه‌های ترکیه صحبت کردم. نتوانست حیرتش را از گستره کتابخانه‌ها در ایران پنهان کند. گفت کتابخانه‌های ایران وظیفه اصلی یک کتابخانه را که تحول سبک زندگی انسان‌هاست به خوبی انجام می‌دهند. بعد با هم از حس و حالش درباره ایران و راجع‌به قضایای غزه و جنایت‌های رژیم صهیونیستی صحبت کردیم. گفت رژیم صهیونیستی یک رژیم کودک‌کش است. برایش خیلی جالب بود که مردم ایران بلافاصله بعد از این جنایت، به خیابان‌ها آمدند و از مردم فلسطین حمایت کردند. از تجمع کودکان مشهدی در حمایت از کودکان فلسطین با تلفن همراهش فیلم گرفته و در صفحه شخصی‌اش منتشر کرده بود.
ساعت ۱۵ روز چهارشنبه ۲۶ مهر، آئین اختتامیه، تحت تاثیر جنایت رژیم غاصب صهیونیستی در حمله به بیمارستان المعمدانی غزه و شهادت صدها کودک و هزاران غیرنظامی شروع شد. گوشه سن، پرچم سیاه به نشانه عزا به دکور اضافه شده بود. قاری آیات نخست سوره مبارکه اسراء را قرائت کرد. این آیات اشاره به تقدس مسجد الاقصی دارد و برای حضار تداعی کننده اهمیت این ارض مقدس است.
سخنرانان هم در ابتدای صحبت‌هایشان خشمشان را نسبت به جنایت‌های اسرائیل اعلام کردند. دبیرکل نهاد، حامل پیام آیت‌الله دکتر رئیسی رئیس‌جمهور کشورمان بود. آیت‌الله رئیسی پیشگامی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در توسعه کسب و کارهای کوچک را ستودند. به تعبیر ایشان، کتابخانه‌ها به دلیل برخورداری از شبکه گسترده و منسجم، فرصتی برای ارائه خدمت و ارتقاء سرمایه اجتماعی برای «همه مردم» است. رئیس‌جمهور در این پیام تاکید کرده بودند که نقش کتابخانه های عمومی در فضای کسب‌وکار، یکی از مواردی است که به منظور کمک به تحقق سیاست‌های کلان اقتصادی کشور اتخاذ شده و توانسته است با طراحی مناسب و انجام فعالیت‌های علمی و عملیاتی، خدمات ارزشمندی را به فعالان کسب‌وکار ارائه کند. فرشاد مهدی‌پور، معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از دیگر سخنرانان آئین اختتامیه بودند.
طبق توضیحات مسئولین همایش، نقش کتابخانه در توسعه کسب و کارها، فقط محدود به تامین ملزومات علمی نیست. برگزاری کارگاه‌ها، حمایت از تولیدکننده‌ها، معرفی کارآفرینان به نهادهای حامی، اختصاص کارگاه برای توسعه کسب و کار و ... تنها برخی از این فعالیت‌هاست.
خانم دکتر انسیه خزعلی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده هم دیگر سخنران مراسم اختتامیه بود. او صحبت‌هایش را با ذکر فجایع غزه و جنایت‌های رژیم غاصب صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی شروع کرد. در خلال صحبت‌ها، هم خود ایشان اشک ریختند و هم بغض حضار ترکید. خانم خزعلی سپس با تقدیر از عملکرد نهاد کتابخانه‌ها، از ابتکار این نهاد در موضوع حمایت از کسب و کارهای کوچک تقدیر کرد و گفت کتابخانه‌های عمومی نقش مهمی در حفظ جمعیت روستایی، آگاهی رسانی و مهارت آموزی برای کار دارند.
خانم اعظم صنعت‌جو دبیر علمی همایش هم از ارائه و بررسی ۲۵ مقاله طی دو روز خبر داد و گفت مقالات برگزیده به زودی در نشریات معتبر به چاپ خواهند رسید.
سپس نوبت به تقدیر از برگزیدگان رسید. در این بخش، مقالات برگزیده شناخته شد و ضمنا از کتابداران فعال در حوزه حمایت از کسب و کارهای کوچک نیز تقدیر به عمل آمد.
این بخش پایانی همایش بود، اما تازه شروع راه است. قرار است در سال‌های بعد، شنیدنی‌های زیادی درباره نقش کتابخانه‌ها در توسعه کسب و کارهای کوچک بشنویم. همه چیز حکایت از آن دارد که کتابخانه‌های عمومی به عنوان یک پایگاه فرهنگی، به کمک اقتصاد آمده است تا علاوه بر حمایت از تولید، نقش اجتماعی خود را پررنگ‌تر کند.
*محمد فضلی‌پور