به گزارش مشرق، گام بعدی پس از همگرایی منطقه‌ای، شکستن دیوار مرزها و تشکیل بلوک‌های تجاری با کشورهای هدف است که زمینه‌ساز توسعه روابط تجاری و همگامی با فرایند جهانی‌شدن است و باز شدن اقتصاد کشورها نیز از مزایای آن در مرحله بعد خواهد بود. موضوع منطقه‌گرایی برای ایران از آنجا اهمیت دارد که سال‌ها تحت شدیدترین نظام تحریمی آمریکا و غرب قرار گرفته است.

بنابراین با توجه نبود چشم‌انداز مثبت برای رفع آنها، ایران درصدد است با بهره‌گیری از ظرفیت پیوندهای منطقه‌ای و توسعه روابط با کشورهای همسایه، تحریم‌ها را خنثی کند.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) از جمله پیوندهای اقتصادی منطقه‌ای است که ایران در تلاش است به عضویت آن درآید. اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان بین المللی برای ادغام اقتصاد منطقه‌ای است که شخصیت حقوقی بین‌المللی دارد.

هدف اصلی از ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا را باید تلاشی در مسیر تحقق پروژه همگرایی اوراسیا دانست که دستیابی به اهداف سیاسی را از مسیر اقتصاد دنبال می‌کند و به منظور نیل به این هدف، چهار سیاست «توسعه سازمانی، توسعه داخلی، توسعه از مسیر روابط دوجانبه و توسعه خارجی» را پیگیری می‌کند.به عبارت دیگر، تعمیق و گسترش از طریق ساختار سازمانی، دولت‌های عضو و شرکای خارجی را در دستور کار قرار داده است.

اهداف عمده اتحادیه اقتصادی اوراسیا بر اساس راهبرد تعیین شده عبارتند از:

۱) تسهیل تجارت، ایجاد بازار مشترک بین کشورهای عضو اتحادیه

۲) حذف تدریجی قوانین گمرکی در داخل اتحادیه

۳) برقرار تعرفه مشترک در میان کشورهای عضو

۴) هماهنگ‌سازی تشریفات گمرکی؛ جابه‌جایی آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات در مرزهای اوراسیا

۵) برقراری سیاست مشترک در زمینه انرژی، صنعت، کشاورزی و وسایل نقلیه

با توجه به شرایط کشورهای عضو اتحادیه و نیز شرایط ایران (به عنوان یکی از اقتصادهای پر قدرت منطقه خاورمیانه، داشتن منابع غنی معدنی و طبیعی و همچنین ذخایر فراوان نفت و گاز)، توسعه ارتباط ایران و کشورهای عضو به طور قطع موجب ارتقای تجارت منطقه‌ای و جهانی‌شده و کشورهای عضو می‌توانند بازارهای مناسبی در جذب صادرات ایران و تأمین نیازهای وارداتی ایران باشند.

با توجه به اهمیت پیوندهای تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در این گزارش ضمن مرور تاریخچه شکل‌گیری و توسعه این اتحادیه، به بررسی جایگاه جهانی این اتحادیه و موقعیت اقتصادی ایران نسبت به این اتحادیه پرداخته می‌شود.

پس از فروپاشی اتحادیه شوروی، یکپارچگی اوراسیایی با هدف ساخت چارچوب جدیدی برای همکاری میان کشورهای بازمانده از شوروی بنیان نهاده شد. مفهوم و نهادسازی مربوط به یکپارچگی اقتصادی اوراسیایی در طول دو دهه گذشته ظهور پیدا کرده است.

تلاش‌های متعددی در مدت دو دهه گذشته به وسیله دولت‌های مستقل مشترک‌المنافع انجام شده است تا یکپارچگی اقتصادی عمیق‌تری پدید آید. نتیجه این تلاش‌ها ایجاد اتحادیه اقتصادی اوراسیاست که در جدول زیر مهمترین رویدادها و تحولات تاریخی تشکیل آن فهرست شده است.

اکنون تعدادی از کشورها خواهان انعقاد قرارداد با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا برای ایجاد منطقه آزاد تجاری هستند. این اتحادیه به دنبال فراتر رفتن از فضای پس از شوروی است و تعدادی از کشورهای خارجی از جمله ایران علاقه‌مند به همکاری با این سازمان هستند.

در واقع اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهم ترین گروه‌بندی‌ها در همسایگی ایران است که دارای نقاط مشترک فرهنگی، سیاسی و ژئوپولیتیک با ایران بوده و از اهمیت ویژه‌ای برای این کشور برخوردار است. توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا یکی از مهمترین تجربه‌های جدی ایران در توافق با یک اتحادیه اقتصادی منطقه‌ای و یکی از کامل‌ترین و مفصل‌ترین موافقت‌نامه‌های تجاری ایران است.

ب) جایگاه اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اقتصاد جهانی

در این بخش به بررسی جایگاه اقتصادی اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اقتصاد جهانی از منظر چهار متغیر «جمعیت، تولید، صادرات و واردات» پرداخته می‌شود.

_ در پایان سال ۲۰۲۲ جمعیت کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۱۸۲ میلیون نفر است که سهم ۲.۴ درصدی از جمعیت ۸ میلیاردی دنیا دارد. روسیه با ۱۴۴ میلیون نفر سهم ۷۹ درصدی از جمعیت این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت جمعیتی این اتحادیه نسبت به جمعیت جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند کاهشی داشته است.

_ در پایان سال ۲۰۲۲ تولید کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۲۵۶۴ میلیارد دلار است که سهم ۲.۵ درصدی از تولید ۱۰۰ هزار میلیارد دلاری دنیا دارد. روسیه با ۲۲۴۰ میلیارد دلار سهم ۸۷ درصدی از تولید این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت تولید این اتحادیه نسبت به تولید جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند نوسانی و افزایشی داشته است.

_ در پایان سال ۲۰۲۱ صادرات کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۶۷۳ میلیارد دلار است که سهم ۲.۴ درصدی از صادرات ۲۸ هزار میلیارد دلاری دنیا دارد. روسیه با ۵۵۰ میلیارد دلار سهم ۸۲ درصدی از صادرات این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت صادرات این اتحادیه نسبت به صادرات جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند نوسانی و بدون تغییر داشته است.

_ در پایان سال ۲۰۲۱ واردات کشورهای عضو اوراسیا نزدیک به ۴۸۴ میلیارد دلار است که سهم ۱.۸ درصدی از واردات ۲۷ هزار میلیارد دلاری دنیا دارد. روسیه با ۳۸۰ میلیارد دلار سهم ۷۸ درصدی از واردات این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. روند نسبت واردات این اتحادیه نسبت به واردات جهان از زمان مطرح شدن ایده شکل‌گیری (۱۹۹۴) تا کنون روند نوسانی و بدون تغییر داشته است.

ج) وضعیت اقتصادی ایران در مقایسه با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا

در این بخش به بررسی و مقایسه اقتصاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از منظر چهار متغیر «جمعیت، تولید، صادرات و واردات» پرداخته می‌شود.

_ در پایان سال ۲۰۲۲، ایران با جمعیت ۸۹ میلیون نفری، سهم ۴۹ درصدی از جمعیت اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد؛ در واقع با اضافه‌شدن ایران به این اتحادیه ظرفیت جمعیتی آن به میزان ۴۹ درصد افزایش خواهد یافت.

_ در پایان سال ۲۰۲۲، ایران با تولید ۳۸۹ میلیارد دلاری، سهم ۱۵.۲ درصدی از تولید اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد؛ با اضافه‌شدن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ظرفیت تولیدی آن افزایش ۱۵ درصدی خواهد داشت.

_ در پایان سال ۲۰۲۱، ایران با صادرات ۸۲ میلیارد دلاری، سهم ۱۲.۲ درصدی از صادرات اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد. با اضافه‌شدن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ظرفیت صادراتی آن افزایش ۱۲.۲ درصدی خواهد داشت.

_ در پایان سال ۲۰۲۱، ایران با واردات ۷۷ میلیارد دلاری، سهم ۱۶ درصدی از واردات اتحادیه اقتصادی اوراسیا دارد. در واقع با اضافه‌شدن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ظرفیت تولیدی آن افزایش ۱۶ درصدی خواهد داشت.

د) جمع‌بندی

اتحادیه اقتصادی اوراسیا، یک اتحادیه اقتصادی میان‌ دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است. هدف این اتحادیه، ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازار مشترک و دستیابی به حرکت آزاد کالا، سرمایه، خدمات و مردم در بازار واحد کشورهای عضو، کاهش قیمت کالاها با کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل مواد خام، ترویج رقابت سالم در بازار مشترک، سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی، فناوری و حمل‌ونقل اعلام شده است.

اکنون پس از حدود ۶ سال مذاکره، نخستین توافق‌نامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا در آستانه تحقق است. از لحاظ متغیرهای مورد بررسی (جمعیت، تولید، صادرات و واردات) اتحادیه اقتصادی اوراسیا به طور کامل تحت سلطه روسیه قرار دارد.

با اضافه‌شدن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، ظرفیت‌های جمعیتی (۱۹ درصدی)، تولیدی (۱۵.۲ درصدی)، صادراتی (۱۲.۲ درصدی) و وارداتی (۱۶ درصدی) افزایش خواهد یافت، از طرف دیگر بر ظرفیت‌های اقتصادی ایران نیز افزوده خواهد شد.

در واقع با ظرفیت‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران، انتظار می‌رود با عضویت کشورمان در این اتحادیه، می‌توان انتظار افزایش پیوندهای منطقه‌ای ایران با کشورهای همسایه، کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری اقتصاد ملی در مواجهه با تحریم‌های اقتصادی را داشت. علاوه براین، قدرت چانه‌زنی کشور در مواجهه با کشورهای غربی در موضوع‌های محل مذاکره و مناقشه مانند برنامه هسته‌ای خواهد شد.

در پایان نیز هزینه تحریم را برای کشورهای تحریم‌کننده افزایش خواهد داد. علاوه بر این، منجر به ایجاد شکاف در ساختار تحریم‌های اقتصادی به دلیل فقدان همراهی کشورهای عضو پیمان‌های مشترک خواهد شد.

پایان پیام/ت