به گزارش مشرق، دور اول مناظرات میان کاندیداهای ریاست‌جمهوری برای راهیابی به پاستور در حالی به پایان رسید که نتیجه آن برگزاری مجدد انتخابات و ازسرگیری مناظرات میان مسعود پزشکیان، کاندیدای حزب اصلاحات و سعید جلیلی، کاندیدای جبهه انقلاب بود. حالا قرار است این دوئل در حالی برگزار شود که علاوه‌بر مردم، کارشناسان اقتصادی هم نسبت به برنامه دقیق و روشن و رویکرد صریح اقتصادی و همچنین منظومه فکری اقتصادی کاندیداها اطلاعات کمتری دارند.
عملا کاندیداها موفق نشدند در جمعا ۱۶ ساعت زمانی که روی آنتن زنده صداوسیما بودند، برنامه اقتصادی خود را به زبان ساده و روشن ارائه دهند.
کارشناسان درخواست کردند کاندیداهای ریاست‌جمهوری مشخصا بگویند می‌خواهند چه کار کند؟ قرار است چه سیاست‌هایی را در حوزه سیاست‌های پولی، مالی و صنعتی دنبال کنند؟ در کوتاه‌مدت، یعنی تا پایان سال چه اقداماتی را برای بهبود اقتصاد در دستورکار خود دارند؟ یکی از کارشناسان پیشنهاد کرد در مناظرات دور دوم یکی از جلسات با کاندیداها و سه جلسه دیگر با معاون‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی برگزار شود تا بتوان به شاکله اصلی برنامه‌های آنها پی برد.
روزنامه «فرهیختگان» در همین خصوص با سعید لیلاز اقتصاددان، وحید شقاقی‌شهری اقتصاددان، مجید شاکری پژوهشگر مالیه حکمرانی، علی ملک‌زاده پژوهشگر اقتصادی و شایان فخاری کارشناس حوزه رسانه گفت‌وگو کرده است.
کاندیداها صریح حرف بزنند
سعید لیلاز، اقتصاددان پیرامون برگزاری دور دوم مناظره‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری دولت چهاردهم اظهار داشت: «کاندیداهای محترم ریاست‌جمهوری باید روشن‌تر و صریح‌تر بگویند می‌خواهند چه کار کنند؟ به‌خصوص باید مشخصا بگویند برنامه کوتاه‌مدت آنها از شهریورماه که وارد ساختمان ریاست‌جمهوری می‌شوند و قدرت را به دست می‌گیرند، تا هفت ماه بعد که پایان سال است، چیست؟ نتایج دور اول انتخابات نشان داد ۶۰ درصد عدم مشارکت داشتیم. اگر ما فرض کنیم حتی نیمی از ۴۰ میلیون نفری که در انتخابات شرکت نکردند، هیچ‌گاه شرکت نمی‌کردند، ما ۲۰ میلیون غایب در انتخابات داریم. این عدد قابل‌توجه است و علامت روشنی برای نظام جمهوری اسلامی و کاندیداهاست. مرحوم رئیسی کارهای مهمی در زمینه بهبود عملکرد اقتصاد ایران انجام داد. دو عامل اصلی در موفقیت نسبی مرحوم رئیسی نقش داشت؛ جنگ اوکراین و یک‌دست شدن قدرت. تمام نیروهایی که در داخل حاکمیت در دولت روحانی کم‌کاری می‌کردند در دولت سیزدهم به عامل هل‌دهنده تبدیل شدند. مثلا در زمینه تسهیل فضای کسب‌وکار که مرحوم رئیسی بر آن تاکید داشت و توانست در مدت کوتاهی بسیاری از موارد و موانع را حذف کند، بدون همکاری حاکمیت غیرممکن بود. حذف گواهی عدم سوءپیشینه از گرفتن انواع مجوزها از جمله مجوز واردات و صادرات یا مجوز مدیرعاملی جزء موانع بزرگ تسهیل فضای کسب‌وکار بود. این امور بدون همکاری نیروی انتظامی غیرممکن بود؛ نماینده این نهاد در دوره‌های قبلی حتی در جلسات در دولت دوازدهم شرکت نمی‌کرد. در نتیجه رئیس‌جمهور دولت سیزدهم موفقیت نسبی در اقتصاد کلان به دست آورد و بسیاری از شاخص‌ها به جز یک شاخص با سرعت کم یا زیاد روند بهبود را در پیش گرفتند؛ آن شاخص معیشت مردم بود.»
لیلاز تکمیل کرد: «به نظر من حضور مرتضوی در وزارت کار و امور اجتماعی اجازه نداد مرحوم رئیسی موفق شود و طعم رشد اقتصادی را به حدود ۲۰ میلیون شاغل و بازنشسته و مستمری‌بگیر ایران را بچشاند. در دو سال گذشته ۵۰ درصد از قدرت خرید افراد به‌واسطه مابه‌التفاوت افزایش حقوق با نرخ تورم از دست رفته است. من معتقدم رئیس‌جمهور محترم باید یک کار جدی و فوری در حوزه اقتصاد انجام دهد و در حوزه مسائل فرهنگی و اجتماعی هماهنگ با ارکان حاکمیت یک حرکت سمبلیک بزرگ انجام شود. این اقدام سمبلیک می‌تواند پس گرفتن لایحه عفاف و حجاب باشد. این لوایح و قوانین تاثیری در گسترش عفاف و حجاب ندارد. عفاف و حجاب را باید بانوان محترم، شریف و نجیب ایرانی رعایت کنند که خودشان بهتر از همه دنیا این را می‌دانند و خودشان باید در این مورد تصمیم بگیرند.»
مردم بهبود را در سفره‌ها می‌بینند
لیلاز در ادامه تصریح کرد: «جزئیات برنامه‌های اقتصادی کاندیداها را باید تیم کارشناسان بیان و ارائه کنند. مردم محصول آن را می‌خواهند. خاطرم هست محمد خاتمی در ابتدا می‌گفت وقوف روشنی به مسائل اقتصادی به‌صورت کارشناسی ندارد. ما دیدیم که در مجموع بهترین نتیجه اقتصادی بعد از انقلاب را به دست آوردند. مهم نیست که رئیس دولت درباره اقتصاد چه فکری می‌کند، مهم این است که بتوانند محصول سیاست‌های اقتصادی را به مردم عرضه کنند. تایید صلاحیت کاندیداها نشان می‌دهد تضادی وجود ندارد و مسعود پزشکیان می‌تواند روی اقتصاد و معیشت مردم که خواست قلبی مردم، رهبری و ارکان دولت است با اختیار کامل و به‌راحتی کار کند. من اختیار نداشتن رئیس‌جمهور را قبول ندارم؛ حداقل در اقتصاد رئیس‌جمهور اختیار دست اول را دارد. مرحوم رئیسی بهبود معیشت مردم را در بهبود یارانه می‌دید نه افزایش قدرت خرید مردم. من معتقدم مسعود پزشکیان به تمام ارکان دیگر قدرت و حاکمیت کمک خواهد کرد. بعضا اقتصاد و مسائل کارشناسی دستمایه بحث‌های جناحی می‌شود، هر دو جناح درباره یکدیگر بی‌انصافی می‌کنند و دروغ می‌گویند. مسعود پزشکیان بسیار تلاش می‌کرد دروغ نگوید و تخلفی نکند. بیشتر اتهاماتی که متوجه روحانی بود، غیرمنصفانه و دروغ بود. مخالفان درباره مرحوم رئیسی نیز چنین پیش‌داوری را مرتکب می‌شوند.»
نامزدها دکترین اقتصادی خود را ارائه نکرده‌اند
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان درباره برگزار دور دوم مناظرات از منظر اقتصادی مطرح کرد: «به نظر من باید سوالات کلیدی به‌گونه‌ای مطرح شود که امکان پاسخ‌دهی شفاف وجود داشته باشد. تا زمانی که پاسخ‌ها شفاف نباشد، امکان پاسخگویی وجود نخواهد داشت. طی همکاری با آقای پورمحمدی در بحث اقتصاد، مانیفست و دکترین اقتصادی دولت قرار را تهیه کردیم و ارائه دادیم. این دکترین بر هشت اصل متکی بود. این موضوع را به‌طور شفاف در میز گرد اقتصادی مطرح کردیم. اصل اول؛ رقابت، اصل دوم؛ اقتصاد بازار، اصل سوم؛ مشارکت آحاد جامعه در اقتصاد، اصل چهارم؛ ثبات مالی و انضباط مالی، اصل پنجم؛ مبارزه با فساد و شفاف‌سازی و سالم‌سازی اقتصاد و... بود. قابل‌توجه است که این اصول ذیل اقتصاد مقاومتی مطرح شد. هیچ‌یک از نامزدها دکترین و اصول اقتصادی خود را ارائه نکرده‌اند. من ندیدم این نامزدها شناسنامه اقتصادی داشته باشند. این امر سبب می‌شود ما نتوانیم متوجه شویم که مسعود پزشکیان یا سعید جلیلی در اصول اقتصادی افتراق و شباهت دارند یا به کدام اصول اقتصادی پایبند هستند. فقط تاکنون چند نفر دانش‌آموخته اقتصادی یا حتی غیراقتصادی در کنار این دو نفر حضور داشتند. قضاوت‌های مردم مبتنی‌بر حضور همین مشاوران بود، اما این موارد ملاک نیست. اگر من در جایگاه طراح مناظرات صداوسیما بودم، اولین سوال من از این دو نفر این بود که دکترین و اصول اقتصادی شما که می‌خواهید به آن پایبند باشید چیست؟ من نمی‌خواهم به مسعود پزشکیان یا سعید جلیلی رای بدهم، من می‌خواهم به اصول اقتصادی آنها رای بدهم. در گام دوم باید بدانیم برای تحقق این اصول چه برنامه‌هایی را مدنظر دارند. بحث‌های کلی و کلیشه‌ای دردی را دوا نمی‌کند. در دولت قرار انحصارزدایی را محور اصلی و اصل اساسی قرار دادیم. اعلام کردیم که دولت قرار به اقتصاد بازار معتقد است. اقتصاد بازار در جهت نفی اقتصاد دستوری و دخالت بی‌مورد بود. ما این اصول را در این مدت تبیین و تشریح کردیم.»
معاونان کاندیداها به میدان بیایند
مجید شاکری، اقتصاددان بر انتقاد از فقدان یک برنامه مشخص اقتصادی در مناظره‌های قبلی کاندیداها، برای ادامه مناظرات پیشنهاد کرد: «کاندیداها به جای اینکه پیرو پیشنهاد برخی‌ها، به دنبال مناظره جنجالی باشند، با توجه به ویژگی‌های شخصیتی هر دو نامزد و نوع گفتار آنها، مناظره مابین دو نامزد به یک جلسه در حوزه عمومی سیاستگذاری و با طرح سوالات نسبتا عمومی محدود بشود. سه جلسه مناظره نیز مابین نمایندگان دو نامزد برگزار و در طی هر یک از جلسات درباره سیاست خارجی، اقتصاد و فرهنگ صحبت شود. با توجه به اینکه ۴ روز مفید تا دور دوم رای‌گیری انتخابات ریاست‌جمهوری باقی مانده است، این برنامه می‌تواند ۳ جلسه متفاوت با کاندیداها باشد. کاندیداها در مناظرات قبلی نشان داده‌اند در مقابل سوالات تخصصی لزوما یک مناظره تعیین‌کننده نخواهند داشت؛ درنتیجه بهتر است مناظره میان کاندیداها محدود شود.»
سیاست‌های پولی، مالی و صنعتی شما کجاست؟
شاکری پرداختن به چند شاخص اقتصادی را امری مهم دانست و افزود: «به‌طور مشخص باید درباره سیاست‌های پولی صحبت شود و هر نماینده موظف شود در مدت ۵ دقیقه سیاست پولی مدنظر خود برای ۴ سال آینده را توضیح دهد. به‌ویژه باید به این مورد پرداخته شود که نامزد ریاست‌جمهوری چه جهت‌گیری را برای نرخ بهره درست می‌داند، چه ایده‌ای برای اصلاح نظام بانکی دارد، چطور می‌خواهد بندهای نظام بانکی برنامه هفتم توسعه را اجرایی کند و مواردی از این دست. از سوی دیگر باید درباره سیاست‌های مالی به راه‌حل‌های کسری بودجه، درست یا غلط دانستن سرمایه‌گذاری دولتی و برنامه‌های حوزه مالیات، تاکید یا عدم تاکید بر پایه‌های مالیاتی و نسبت درست مالیات بر تولید ناخالص داخلی پرداخته شود. همچنین در زمینه سیاست‌های صنعتی نیاز است دیدگاه هر کاندیدا نسبت به صنایع پیشران مدنظر قرار گیرد و اینکه این فعالیت‌ها توسط بخش خصوصی انجام شود یا دولتی یا ترکیبی از آنها. همچنین مسکن و... هم مطرح شود.»
شاکری پیرامون برنامه اقتصادی کاندیداها تکمیل کرد: «مسعود پزشکیان برنامه‌ای ندارد و به چند کلیدواژه مثل برنامه هفتم توسعه و سیاست‌های کلی نظام اشاره کرده که هیچ‌کدام قابلیت اجرایی ندارند. هرکسی که یکبار برنامه هفتم را خوانده باشد می‌داند، معرفی برنامه هفتم توسعه به‌عنوان برنامه دولت تا چه حد با واقعیت مغایر است. به همین جهت من پیشنهاد مناظره معاونان نمایندگان را می‌دهم که شاید از فحوای کلمات آنها بتوان به برنامه‌ها پی‌برد. برنامه‌های سعید جلیلی نیز جزئی اما غیرکلان است. به این معنا که برنامه‌های بخشی متعدد در حوزه‌های مختلف دیده می‌شود، بدون اینکه هیچ روایت کلی برای آن وجود داشته باشد.»
چند پیشنهاد از جنس فرم و محتوا
شایان فخاری، کارشناس حوزه رسانه درباره شکل کلی برگزاری مناظرات از منظر رسانه مطرح کرد: «با توجه به اینکه انتظار برگزاری انتخابات را نداشتیم و عملا با یک انتخابات ناخواسته مواجه شدیم، در این موقعیت طبیعی است کاندیداها فرصت کافی برای جمع‌آوری سند، برنامه و تحقیق و پژوهش نداشته باشند. در این شرایط، فضای رقابت بسیار احساسی می‌شود. به این معنا که احساسات افراد بر منطق آنها غلبه می‌کند. کاندیداها و مشاوران آنها از این موضوع خبر دارند و می‌دانند هر کاندیدا که بتواند روی فضای احساسی مردم کار کند، می‌تواند برنده انتخابات باشد. از طرف دیگر در فضای کشور نیازمند مشارکت سیاسی برای حفظ اقتدار کشور هستیم. باید به فکر سازوکاری بود که بتوان مشارکت را افزایش داد و همچنین مردم را به سمت اتخاذ تصمیم عقلانی هدایت کرد. در قالب کلی کار باید ایجاد هیجان و نشاط را سرلوحه برگزار مناظره‌ها قرار داد. مردم نباید از شنیدن صحبت‌های کاندیداها کسل شوند و احساس کنند هیچ‌کدام صحبت خاصی نکرده‌اند. صداوسیما باید در دو ساخت فرم و محتوا به برگزاری مناظره‌ها دقت کند. از چینش صندلی، نوع نورپردازی، دکور، حرکت کردن یا ساکن بودن صندلی، وجود یا عدم وجود میز، نوع پذیرایی، موسیقی فضای مناظره‌ها، ساعت برگزاری، مدت زمان، ایستادن یا نشستن کاندیداها و... عناصری هستند که فرم را می‌سازند. برای مثال در مناظرات آمریکا، کاندیداها ایستاده صحبت می‌کنند.»
فخاری تکمیل کرد: «یک فضای دیگر، فضای محتواست. به بیان بهتر محتوا یعنی چه کسی چه چیزی بگوید، چه سوالاتی مطرح شود، چگونه پاسخ داده شود، چقدر زمان اختصاص داده شود، پخش نمودار ممکن باشد یا خیر و مواردی از این دست. در مناظرات امسال شاهد بودیم دست‌کم به لحاظ فرم، فرم خوبی نداشت. دکور مناظرات تیره‌وتار بود. در مناظرات اولیه کاندیداها روی مبل نشسته بودند که به ارائه یک تصویر بسته از آنها منجر شد. این مشکل در ادامه برگزار روند مناظرات حل شد. یکی دیگر از نقاط ضعف مناظرات این بود که کاندیداها نشسته بودند. اگر مثل مناظره‌های سال ۹۶ کاندیداها پشت تریبون قرار می‌گرفتند و به سوالات پاسخ می‌دادند، حس بهتری را به مخاطب منتقل می‌کرد. از سوی دیگر اگر قرار است در مناظره‌ها قرعه‌کشی انجام شود، طبیعی است که به هیجان برنامه اضافه می‌کند و امکان سنجش در لحظه کاندیدا را فراهم می‌کند و سبب می‌شود مناظره از حالت کسل‌کننده بودن خارج شود. در مناظره پنجم روند بهتری را شاهد بودیم؛ سوالات بهتری پرسیده می‌شد و به چالشی شدن مناظره کمک کرد. اگر کاندیداها می‌توانستند دو به دو صحبت کنند، بهتر بود. اینکه کارشناسان هر کاندیدا در کنار آنها حضور داشتند خوب بود و سبب شکل‌گیری دیالوگ می‌شد.»
یک پله بالاتر؛ حضور کارشناسان اقتصادی در کنار کاندیداها
علی ملک‌زاده درباره دور اول مناظرات انتخابات ۱۴۰۳ پیشنهاد کرد مناظرات دو به دو و به‌صورت پخش زنده هم به‌صورت میزگردهای تخصصی به همراه کارشناسان آنها برگزار شود تا عیار هر یک از نامزدها مبتنی‌بر آمار، اعداد، اسناد و برنامه مورد ارزیابی قرار گیرد.
برای آنکه انحرافاتی در مناظرات ایجاد نشود می‌بایست مجری و دست‌اندرکاران برنامه‌ها قاطعانه و مساله‌محور عمل کنند. سوالات نیز باید به‌صورت جزئی‌تر و تخصصی‌تر مطرح شود. بیان مسائل خاص اعم از یارانه انرژی، حقوق، دستمزد و... به مردم در قضاوت کمک خواهد کرد.
انتقاد به دولت روحانی اجتناب‌ناپذیر است
ملک‌زاده در ادامه در رابطه با تغییر جهت مناظرات به سمت نقد دولت حسن روحانی اشاره کرد: «به هر صورت پیشروی به این صورت اجتناب‌ناپذیر است، کما اینکه حتی با وجود شهادت آقای رئیسی نقدها به دولت وقت هم به صورت غیرمستقیم برقرار بود. اما به هر صورت این روند به جهت ارائه برنامه کاندیداها اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌آید. در حالت کلی سه رویکرد در این شرایط وجود دارد دارد؛ رویکرد اول این است که برنامه هر کاندید ارائه شود؛ رویکرد دوم نقد برنامه‌های رقیب یا نمایان کردن این مساله که برنامه‌ای از سمت رقیب وجود ندارد. رویکرد سوم نیز نقد وضعیت موجود و آسیب‌شناسی و مهم‌تر از آن ارائه راهکار برای حل آنهاست.»
سوال‌های خوب؛ نقطه‌عطف مناظرات
ملک‌زاده با اشاره به لزوم شفافیت، قاطعیت و جزئی‌نگری در بیان ایده‌ها و برنامه‌های نامزدها تصریح کرد: «لازم است مناظرات دور دوم انتخابات شفاف‌تر و با دقت کافی برگزار و در طی آن مسائل اساسی کشور از جمله ایده‌های حکمرانی، تحریم و یارانه انرژی بررسی شود. کاندیداها باید بپذیرند که تبعات احتمالی اقدامات‌شان را می‌پذیرند؟ نظر متخصصان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اما درنهایت نتیجه‌گیری و جمع‌بندی باید توسط رئیس‌جمهور انجام شود. همچنین لازم به ذکر است نامزدها در صورت ارائه آمارهای اشتباه باید در برنامه بعدی به‌صورت زنده مدارک صحیح ارائه دهند و از مردم عذرخواهی کنند. باید یادآور شد پرسش‌ها نقطه عطف مناظرات است و تکرار آن در دور دوم با ذکر جزئیات ایرادی نخواهد داشت؛ خصوصا در رابطه با مساله‌ای مانند اقتصاد، معیشت و قدرت خرید مردم باید به‌طور خاص اشاره شود چه راهکارهایی وجود دارد. بحث‌های مهم دیگر مانند مدیریت منابع بودجه، ارز و رابطه آن با تولید در کشور باید با برنامه متقن ارائه شود.»