به گزارش مشرق، کتاب خاکریز پنهان، خاطرات برادر آزاده دکتر محمد حاجی خلف است که سیدحسن موسوی طیب مصاحبه آنرا انجام داده و به کوشش برادر فرامرز نوروزی توسط پژوهشگاه دفاع مقدس در سال 92 با 496 صفحه روانه بازار شده است.
کتاب به صورت پرسش و پاسخ تدوین شده. گاهی هم سئوالات کوتاه پاسخ بسته علاوه بر آنکه حوصله خواننده را سر می برد در خواندن سکت ایجاد می کند.
این کتاب را به دست گرفتم تا از لحاظ اصولی که در تدوین کتابهای تاریخ شفاهی همچون رعایت سبک سخن راوی، گویاسازی، استناد و ...  توصیه می شود آنرا بررسی کنم ولی همین که مطالعه آنرا شروع کردم، تحت تأثیر بیان راوی قرار گرفتم و هر چه بیشتر پیش رفتم، در مطالب عمق بیشتری دیدم.
راوی کتاب، آقای حاجی خلف فردی است که اهل تفکر و تحلیل می باشد. از نیروهای انقلابی شهر دزفول در دوران مبارزه با رژیم ستم شاهی بود. پس از پیروزی انقلاب به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پیوست و در عملیات رمضان به اسارت نیروهای دشمن در آمد.
 ریز بینی و دقت ایشان در نقل مطالب به خواننده اطلاعات و تحلیل دقیقی از وضعیت اردوگاه اسرا، شخصیت زندانبانان، جامعه شناسی اسرای ایرانی، تیپ شناسی زندانیان، زندگی در اردوگاه، رفتار اسرا، ابتکارات و خلاقیت های اسرا برای زنده ماندن در سخت ترین شرایط، خط قرمزهای اسرای ایرانی، بهداشت، تغذیه در اردوگاه ، پوشاک اسرا،  عملکرد صلیب سرخ و ... می دهد.
او مسائل و مشکلات اسارت را از زاویه ای دیگر دیده است که در دیگر کتابهای مربوط به خاطرات آزادگان به این پررنگی نیست. ضمن آنکه خاطره می گوید با توجه به مطالب مستند آنها را بطور ضمنی تحلیل می کند.
اگر برای تاریخ شفاهی کارکردهای پنهان و آشکاری را فهرست نماییم، حتماً تولید علم  در لیست کارکردهای آشکار آن جا می گیرد. بر خلاف تصور غلط عده ای که تاریخ را علم نمی دانند تا چه برسد به تاریخ شفاهی، باید بگوییم که تاریخ علم است و تاریخ شفاهی نیز یکی از زیر رشته های این رشته علمی می باشد و کارکردهای آن هر چند که خاص خودش است ولی مشابهت های فراوانی با سایر رشته های علمی دارد. در صورتی که آنرا علمی بین رشته ای نیز به حساب بیاوریم، بازهم شکی در کارکردهای مثبت آن وجود ندارد.
آنچه که خاطرات حاجی خلف را برجسته می کند، نگاه روانشناسانه او به رفتارهایی است که سالهای اسارت در دور بر او اتفاق افتاده است. در این کتاب رفتارهای زندانیان مختلف از کودک، نوجوان، جوان، بزرگسال، پیرمرد، افراد مذهبی، خودباخته، جاسوس، زندانبانان و ... ثبت شده است که ایشان آنها را به عنوان یک ناظر بی طرف و امین روایت کرده است. در بیان خاطرات، حاجی خلف سعی کرده است آنچه را که مشاهده کرده با دقت بیان کند. در خیلی از این خاطرات خود او نیز یک طرف ماجرا بوده است ولی بازهم دقیق و بدون آنکه غلو کند یا از خودش تعریف کند، به ذکر وقایع پرداخته است.
برای تدوین روانشناسی اسارت اگر ما می خواستیم میلیاردها تومان خرج کنیم، امکان نداشت به آنچه که در این کتاب وجود دارد، دست پیدا کنیم.
 این یافته ها در محیطی واقعی مورد مشاهده قرار گرفته است و از جهتی نیز برای آن بدیلی یافت نمی-شود زیرا همانگونه که در کتاب می خوانیم حتی مأمورین صلیب سرخ نیز با مقایسه وضع اسرای ایرانی و دیگر اسرای دنیا اقرار کرده اند که تفاوتهای معنی داری در رفتار آنها وجود داشته است.
با توجه به این گنجینه ارزشمند( خاطرات آزادگان) از روانشناسان عزیز کشور درخواست دارم با مطالعه سیستماتیک و علمی این نوع کتابها به تدوین روانشناسی اسارت اقدام نمایند.

*محمد مهدی عبدالله زاده